
Οι πρώτοι αιώνες της πόλης
Γεννήθηκε μέσα σε κρίσιμες στιγμές. Ο Αλέξανδρος πέθανε νωρίς και το παιχνίδι της διαδοχής είχε μόλις ξεκινήσει. Ένας από τους επιγόνους του, ο Κάσσανδρος, θα διακρίνει πολύ σωστά τα οφέλη μια ένωσης. Έτσι, το προξενιό έγινε πολύ γρήγορα και η Θεσσαλονίκη δεσμεύτηκε ως αιώνια νύμφη του Θερμαϊκού. Η στρατηγική της θέση και το λιμάνι, της έδωσαν αίγλη και φήμη πολύ γρήγορα. Εξελίσσεται σε εμπορικό και στρατιωτικό κέντρο για τους Μακεδόνες και έπειτα για τους Ρωμαίους. Κοσμείται με εντυπωσιακά κτήρια, τα οποία στέκουν μάρτυρες ως τις μέρες μας. Για την ασφάλειά της ενισχύονται και εκεί που χρειάζεται χτίζονται νέα τείχη. Τότε είναι που πέφτει στο τραπέζι το όνομα της ως υποψήφια νέα πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κόσμου. Την θέση αυτή θα την πάρει όμως η παλιά αποικία των Μεγαρέων, το Βυζάντιο.

Η Θεσσαλονίκη στον 2ο ρόλο
Παρόλα αυτά, κατανοώντας την σημασίας της θα την ονομάσουν Συμβασιλεύουσα και από εκείνη την μέρα το “συν-” δεν θα σταματήσει να την συνοδεύει. Αυτό όμως δεν την πτόησε. Ακόμα και η δεύτερη θέση σ’ ένα κόσμο γεμάτο ευκαιρίες της έδωσε το πάτημα για να λάμψει. Αυτή λοιπόν η λάμψη την έκανε ποθητή στα μάτια πολλών λαών. Μπροστά στα τείχη της έφτασαν Γότθοι, Σλάβοι, Πέρσες, Άραβες και Νορμανδοί, ενώ η κατάληψη της από τους Φράγκους θα την κάνει πρωτεύουσα του βραχύβιου λατινικού Βασιλείου της Θεσσαλονίκης.
Την δεκαετία του 1340, εν μέσω έντονων κοινωνικών και οικονομικών αντιθέσεων, το Βυζάντιο βρίσκεται εκ νέου σε εμφύλιο πόλεμο. Στην Θεσσαλονίκη, το κίνημα των Ζηλωτών οδηγεί τους κατοίκους σε εξέγερση. Το πλήθος καίει και καταστρέφει τις οικίες και τις περιουσίες των ευγενών και σύντομα καταλαμβάνει την εξουσία, κάτι που θα κρατήσει για 7 ολόκληρα χρόνια. Κάπως έτσι, το 1342 η Θεσσαλονίκη γίνεται ανεξάρτητο κράτος με λαϊκή συμμετοχή στην λήψη των αποφάσεων. Δεν είναι λίγοι οι ιστορικοί που αναφέρονται σ’ αυτό το γεγονός ως η “Κουμμούνα της Θεσσαλονίκης”, θέλοντας έτσι να περιγράψουν το επαναστατικό πνεύμα και τις πρωτοπόρες αποφάσεις του κινήματος.

H Selanik των Οθωμανών
Έναν αιώνα μετά πέφτει στους Οθωμανούς. Η άρνηση των κατοίκων να παραδοθούν, έχει ως αποτέλεσμα μια χωρίς προηγούμενο λεηλασία και καταστροφή. Η κατάκτηση της πόλης από μια ισλαμική δύναμη θ’ αλλάξει πλήρως την όψη της. Οι μιναρέδες θα αρχίσουν να κυριαρχούν σταδιακά στον ορίζοντα καθώς ο ένας μετά τον άλλον, οι χριστιανικοί ναοί μετατρέπονται σε τεμένη. Μαζί μ’ αυτούς, χτίζονται κλειστές αγορές, πτωχοκομεία και λουτρά συμπληρώνοντας την εικόνα μιας ανατολίτικης μητρόπολης.
Σημαντικότερο όλων αποτελεί η μεταβολή στη σύσταση του πληθυσμού που θα ξεκινήσει με τον εποικισμό μουσουλμάνων και θα ολοκληρωθεί το 1492 με την εγκατάσταση των Εβραίων. Η παρουσία των Εβραίων θα παίξει σημαντικό ρόλο στην μετατροπή της Θεσσαλονίκης σε εμπορικό κέντρο. Ιδρύουν το πρώτο τυπογραφείο των Βαλκανίων στα 1512 και λίγο αργότερα μια ανώτατη σχολή για την εκπαίδευση των μελλοντικών ραβίνων με πλουσιότατη βιβλιοθήκη. Η παραπάνω εικόνα θα παγιωθεί για τους επόμενους τέσσερις αιώνες.

Κατα-στροφή 180 μοιρών
Η Θεσσαλονίκη απελευθερώνεται από τον ελληνικό στρατό το 1912, αλλά θα μπορούσαμε να πούμε πως το έτος 1917 ήταν αυτό που έμεινε χαραγμένο στο σώμα της. Μια σπίθα από την κουζίνα ενός σπιτιού, σε συνδυασμό με τον παράγοντα “βαρδάρης”, θα οδηγήσει στο να καεί σχεδόν ολόκληρη η περιοχή που σήμερα ονομάζουμε “ιστορικό κέντρο”. Συναγωγές, εκκλησίες, τεμένη, δημόσια κτήρια και ιδιωτικές περιουσίες θα γίνουν στάχτη. Όταν η φωτιά τελικά θα σβήσει, 70 χιλιάδες άνθρωποι θα έχουν μείνει άστεγοι. Το τραγικό αυτό γεγονός θα δώσει την αφορμή και την ευκαιρία για την πολεοδομική αναμόρφωση της πόλης. Το μήνυμα ήταν σαφές. Εξευρωπαϊσμός. Η Θεσσαλονίκη αποβάλλει τα τελευταία στοιχεία του παρελθόντος και εισέρχεται σε μια φάση ανοικοδόμησης. Προϊόν αυτής της προσπάθειας είναι και η διάνοιξη της πλατείας Αριστοτέλους.
Μέσα στον οικοδομικό αναβρασμό, η πόλη κατακλύζεται κυριολεκτικά από πρόσφυγες. Πλατείες, αποθήκες, σχολεία και εκκλησίες θα γεμίσουν με οικογένειες στοιβαγμένες η μια πάνω στην άλλη. Οι Μικρασιάτες θα περιμένουν αρχικά τον επαναπατρισμό τους και μετέπειτα, όταν τα όνειρα για επιστροφή θα ναυαγήσουν, την αποκατάσταση τους στην νέα πατρίδα. Τα νούμερα της απογραφής του 1928 καταγράφουν μια αναλογία προσφύγων της τάξης του 47.8% στον συνολικό πληθυσμό. Οι ισορροπίες αιώνων μεταλλάσσονται μέσα σε μήνες.

Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος
Η παρουσία της εβραϊκής κοινότητας παραμένει δυναμική παρά τις ανακατατάξεις. Τα κατά καιρούς ξεσπάσματα αντισημιτισμού που ενισχύονταν από μέρος του τοπικού τύπου, δημιούργησαν κλίμα αμοιβαίας καχυποψίας στη διάρκεια του μεσοπολέμου. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ρίχνει τη Θεσσαλονίκη στα χέρια των Ναζιστικών στρατευμάτων. Ο αντισημιτισμός φουντώνει. Τα περιοριστικά μέτρα για τον εβραϊκό πληθυσμό και οι καταπατήσεις περιουσιών γίνονται μέρος της καθημερινότητας. Τον Φλεβάρη του 1943, οι δρόμοι γεμίζουν με κίτρινα αστέρια ενώ ένα μετά το άλλο, τα καταστήματα αναρτούν πινακίδες απαγόρευσης εισόδου στους Εβραίους. Από τον επόμενο μήνα, θα ξεκινήσει η εφαρμογή του πιο αποτρόπαιου σχεδίου που είδαν τα μάτια της πόλης. Πάνω από πενήντα χιλιάδες άνθρωποι θα επιβιβαστούν στα τρένα, χωρίς επιστροφή. Οι λίγοι τυχεροί που θα γλιτώσουν από την κόλαση των στρατοπέδων συγκέντρωσης, δεν θα βρουν σχεδόν τίποτα απ’ ό,τι είχαν αφήσει πίσω.
Εν τέλει
(Το άρθρο αποτελεί μια επιδερμική αναδρομή στην ιστορία της πόλης ως εισαγωγή για τα επόμενα άρθρα.)
Πηγές:
- http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C102/79/647,2402/
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%95%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%AF%CF%89%CE%BD_%CF%83%CF%84%CE%B7_%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7
- http://thessaloniki.gr/%CE%B8%CE%AD%CE%BB%CF%89-%CE%BD%CE%B1-%CE%B3%CE%BD%CF%89%CF%81%CE%AF%CF%83%CF%89-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B7/
Σύνταξη κειμένου: Παναγιώτης Μπαρδάκης
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου