Τον Νοέμβριο του 2009, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την έκθεση “Γνώση για την ανάπτυξη”, ως αποτέλεσμα έρευνας μιας συμβουλευτικής ομάδας εμπειρογνωμόνων της ΕΕ. Η ομάδα εμπειρογνωμόνων πρότεινε ότι οι εθνικές και, ιδίως, οι περιφερειακές κυβερνήσεις πρέπει να ενθαρρύνουν επενδύσεις σε τομείς που θα “συμπληρώνουν τα άλλα παραγωγικά πλεονεκτήματα της χώρας για να δημιουργήσουν μελλοντική εγχώρια ικανότητα ανάπτυξης και διαπεριφερειακό συγκριτικό πλεονέκτημα ». Αυτή η στρατηγική πρόταση ονομάστηκε “Έξυπνη εξειδίκευση” ή αλλιώς “Στρατηγική Έρευνας και Τεχνολογίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση (Research and Innovation Strategies for Smart Specialisation – RIS3)” και εξαπλώθηκε γρήγορα και εγκρίθηκε στην “Ατζέντα της Ε.Ε. 2020” με τους στόχους της έξυπνης, διατηρήσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης.
Η έξυπνη ειδίκευση αποτελεί μια στρατηγική προσέγγιση για την οικονομική ανάπτυξη μέσα από την στοχευμένη στήριξη της έρευνας και ανάπτυξης. Αυτό που διακρίνει την έξυπνη εξειδίκευση από τις παραδοσιακές βιομηχανικές και καινοτομικές πολιτικές είναι κυρίως η διαδικασία που ορίζεται ως «επιχειρηματική ανακάλυψη» – μια διαδραστική διαδικασία στην οποία οι δυνάμεις της αγοράς και ο ιδιωτικός τομέας ανακαλύπτουν και παράγουν πληροφορίες για νέες δραστηριότητες και η κυβέρνηση αξιολογεί τα αποτελέσματα και εξουσιοδοτεί τους πιο ικανούς να πραγματοποιήσουν αυτές τις νέες δραστηριότητες.
Η έξυπνη εξειδίκευση στην Ελλάδα
Καθοριστικό στοιχείο στον αναπτυξιακό σχεδιασμό της περιόδου 2014-2020 αποτέλεσε η εκπόνηση της εθνικής και των περιφερειακών Στρατηγικών Έρευνας και Καινοτομίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση. Αποτελώντας μια ολοκληρωμένη ατζέντα οικονομικού μετασχηματισμού, προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής, η οποία:
1. επικεντρώνει την πολιτική υποστήριξη και τις επενδύσεις σε εθνικές/περιφερειακές προτεραιότητες – κλειδιά, προκλήσεις και ανάγκες για μια ανάπτυξη βασισμένη στη γνώση
2. οικοδομεί πάνω στα δυνατά σημεία και συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας/ περιφέρειας και το δυναμικό για αριστεία
3. διασφαλίζει την πλήρη συμμετοχή των εταίρων (stakeholders) και ενθαρρύνει την καινοτομία και τον πειραματισμό
4. βασίζεται σε τεκμήρια και περιλαμβάνει ένα στέρεο σύστημα παρακολούθησης και αξιολόγησης
Στην Ελλάδα εκπονήθηκαν μία εθνική και 13 περιφερειακές στρατηγικές έρευνας και καινοτομίας για την έξυπνη εξειδίκευση. Η εθνική εκπονήθηκε από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας ενώ κάθε Περιφέρεια ήταν υπεύθυνη για την εκπόνηση της δικής της στρατηγικής. Συντονιστικό ρόλο στη συνολική διαδικασία είχε η Ειδική Υπηρεσία Στρατηγικής, Σχεδιασμού και Αξιολόγησης του Υπουργείου Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού.
Στο πλαίσιο της εκπόνησης των στρατηγικών αυτών, η χώρα και οι Περιφέρειες της κλήθηκαν να εντοπίσουν τις δραστηριότητες εκείνες στις οποίες παρουσιάζουν ή είναι σε θέση να οικοδομήσουν, ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και σε αυτές να επικεντρώσουν τους διαθέσιμους πόρους και τις προσπάθειες, ώστε να καταστεί δυνατή η επίτευξη σημαντικών αναπτυξιακών αποτελεσμάτων.
Η διερεύνηση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της εκπόνησης της Εθνικής Στρατηγικής οδήγησε στον εντοπισμό οκτώ κλάδων στους οποίους η έρευνα και η καινοτομία μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη σημαντικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, ενώ συνυπολογίσθηκε η κρίσιμη μάζα και η αριστεία του ερευνητικού δυναμικού. Οι κλάδοι αυτοί είναι οι εξής:
Ι) Αγρο-διατροφή
ΙΙ) Υγεία – φάρμακα
ΙΙΙ) Τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών
ΙV) Ενέργεια
V)Περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη
VI) Μεταφορές
VII) Υλικά – κατασκευές
VIII)Τουρισμός – Πολιτισμός – Δημιουργικές βιομηχανίες
Η Στρατηγική δομείται στη βάση τριών στρατηγικών επιλογών και τεσσάρων αξόνων προτεραιότητας που «τέμνουν εγκάρσια» τις στρατηγικές επιλογές όπως φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα, στον οποίο παρουσιάζονται και οι κατηγορίες παρέμβασης της Στρατηγικής.
Προκηρύξεις
Στο επόμενο διάστημα και οι 13 περιφέρειες θα δημοσιεύσουν προκηρύξεις για επιχειρήσεις που θέλουν να ενταχθούν στο πρόγραμμα έξυπνης εξειδίκευσης (RIS3) της κάθε περιφέρειας. Περισσότερα από 100 εκατ. ευρώ έχει σχεδιαστεί να διατεθούν μέσα από τα συγκεκριμένα προγράμματα.
Τα σχέδια που έχουν λάβει έγκριση προς το παρόν είναι:
Περιφέρεια Ηπείρου
Ενίσχυση υφιστάμενων ΜμΕ για την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών
Η δράση αφορά στην ενίσχυση λειτουργικών δαπανών, αμοιβών υποστηρικτικών λειτουργιών, δαπανών προβολής και δικτύωσης ώστε οι ΜμΕ να αναπτύξουν και να εισάγουν στην αγορά νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Η δημόσια δαπάνη είναι 4.615.000 ευρώ.
Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης
Επενδυτικά Σχέδια Καινοτομίας, Έρευνας και Ανάπτυξης Επιχειρήσεων του κλάδου Χημικών – Πολυμερών Υλικών
Η δράση αφορά την ενίσχυση παραγωγής χημικών ουσιών και προϊόντων, την κατασκευή προϊόντων από ελαστικό καουτσούκ και πλαστικές ίνες. Η δημόσια δαπάνη ανέρχεται στα 2.000.000 ευρώ.
Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας
Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, έχει σχεδιάσει ήδη δύο δράσεις στο πλαίσιο της RIS3:
Α) Ενίσχυση ΜμΕ για ερευνητικά έργα στους τομείς Μικροηλεκτρονικής και Προηγμένων Υλικών
Η δράση στοχεύει στην αξιοποίηση σημαντικών τεχνολογικών δυνατοτήτων σε τομείς που αφορούν ενσωματωμένα συστήματα – υλικό λογισμικό, έξυπνες ενεργειακές περιβαλλοντικές εφαρμογές, λειτουργικά υλικά (πχ τεχνικά υφάσματα), νανοτεχνολογία, υγεία και τρόφιμα. Η δημόσια δαπάνη της δράσης, ανέρχεται στα 2.000.000 ευρώ.
Β) Προώθηση Διεθνικών ερευνητικών έργων για ΜμΕ
Στόχος της συγκεκριμένης δράσης, είναι η ενσωμάτωση έρευνας και καινοτομίας διεθνούς επιπέδου στην παραγωγική διαδικασία – ενίσχυση έργων διεθνικών συνεργασιών με επιχειρήσεις ιδίως ΜΜΕ και ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού Η δημόσια δαπάνη της δράσης, ανέρχεται στο 1.500.000 ευρώ
Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου
Έρευνα & Τεχνολογία Αγρό – διατροφής ΜμΕ
Η δράση προβλέπει την προώθηση της έρευνας και της καινοτομίας ή και της χρήσης των αποτελεσμάτων έρευνας και καινοτομίας στην παραγωγική και εμπορική δραστηριότητα ΜΜΕ στον αγρό – διατροφικό και τουριστικό τομέα. Η δημόσια δαπάνη ανέρχεται στο 1.250.000 ευρώ.
