Η Λευκορωσία είναι μία χώρα εν πολλοίς άγνωστη στη Δύση και ειδικότερα στην ελληνική πραγματικότητα. Βρίσκεται στην ανατολική Ευρώπη, ανάμεσα στη Ρωσία, την Ουκρανία, τη Λιθουανία και τη Λετονία και κάποτε ήταν κομμάτι της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Απέκτησε πλήρη ανεξαρτησία μετά την κατάρρευση του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο, στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Η Λευκορωσία ήταν μάλιστα η μικρότερη από τις τρεις σλαβικές δημοκρατίες που συναπάρτιζαν τη Σοβιετική Ένωση (Ρωσία, Ουκρανία). Από το 1994, η χώρα βιώνει ένα ίδιο κι απαράλλαχτο σε γενικές γραμμές καθεστώς, που έχει διαμορφώσει τη σύγχρονη ιστορία της και έχει αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα του.
Ενώ οι Λευκορώσοι ως λαός, διακρίνονται από τους σλάβους γείτονές τους, όσον αφορά τη γλώσσα και την εθνικότητα, εντούτοις δεν είχαν ποτέ στην ιστορία τους ενότητα και πολιτική αυτοδιάθεση, εκτός από μία μικρή περίοδο ανεξαρτησίας το 1918, μετά την κατάρρευση της μοναρχίας στη Ρωσία και σε μεγάλο βαθμό, η νεότερη και σύγχρονη ιστορία της Λευκορωσίας χαράσσεται μαζί με αυτή των γειτόνων της και ειδικά της Ρωσίας. Οι Ρώσοι άλλωστε αποτελούν και τη δεύτερη μεγαλύτερη εθνική ομάδα αυτής της μεσόγειας χώρας, με τους Πολωνούς, τους Ουκρανούς, τους Εβραίους, τους Λετονούς, τους Λιθουανούς και τους Τάταρους να ακολουθούν. Αξιοσημείωτο είναι πως πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Εβραίοι αποτελούσαν τη δεύτερη μεγαλύτερη εθνική ομάδα στη χώρα, ενώ η άφιξη ρώσων μεταναστών συνέβη πολύ αργότερα κατά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70.
Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της χώρας είναι συγκεντρωμένο στα νοτιοδυτικά ή στα κεντρικά. Η σοβιετική εποχή της Λευκορωσίας ήταν και μία περίοδος έντονης αστικοποίησης. Η βιομηχανική ανάπτυξη της άλλοτε αγροτικής περιοχής σήμανε και την μετακίνηση του πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα για να εργαστούν στα εργοστάσια. Το 1940, μόλις το 1/5 του πληθυσμού ήταν συγκεντρωμένο στις πόλεις, στα μέσα της δεκαετίας του ’90 όμως το ποσοστό αυτό πλησίαζε τα 2/3, ενώ οι πόλεις διπλασιάστηκαν και ο πληθυσμός αυξήθηκε σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του 20ου αιώνα και του σοσιαλισμού.
Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’90 και της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού, οδήγησαν τη Λευκορωσία στην ανεξαρτησία της και σε μία καινούρια φάση στην ιστορία της. Τον Μάρτιο του 1994 ψηφίστηκε νέο σύνταγμα στη χώρα, το οποίο άνοιξε τον δρόμο στον ανερχόμενο πολιτικό Αλεξάντερ Λουκασένκο, γιο μίας ανύπαντρης μητέρας από την επαρχία και γεωπόνο, να εκλεγεί πρώτος πρόεδρος της χώρας. Ο Λουκασένκο, ήδη από την πρώτη στιγμή, διακήρυξε ότι κύριο σημείο της πολιτικής του, είναι η σύσφιξη των σχέσεων με τη Ρωσική Ομοσπονδία και στα επόμενα χρόνια, θα υπογράψει μία σειρά από συμφωνίες συνεργασίας με τη Μόσχα, οδηγώντας τη Λευκορωσία σε μίας μορφής “ένωση” με τους Ρώσους.
Χρειάστηκαν μόλις δύο χρόνια στον Λουκασένκο για να τροποποιήσει το σύνταγμα (το έκανε με δημοψήφισμα το 1996), με στόχο να ισχυροποιήσει την παρουσία του, να περιορίσει τις δυνάμεις του κοινοβουλίου και να συγκεντρώσει όλη σχεδόν την εξουσία στα χέρια του. Εν αντιθέσει με τις περισσότερες χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ που μετά την κατάρρευση των καθεστώτων τους, στράφηκαν προς τη Δύση και τον φιλελευθερισμό, ο Λουκασένκο προτίμησε να κρατήσει τη χώρα του στην απομόνωση, διατηρώντας το σοσιαλιστικό οικονομικό μοντέλο, πάντα υπό την κηδεμονία της Ρωσίας (που πάντως και η ίδια φιλελευθεροποιήθηκε σημαντικά). Όλη η δεκαετία του ’90 ήταν για τη Λευκορωσία, μία περίοδος αγάπης με τη Ρωσία και καχυποψίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι προεδρικές εκλογές που διεξήχθησαν στη χώρα το 2001 χαρακτηρίστηκαν από παρατυπίες και περιορισμό της ελεύθερης έκφρασης. Μέχρι το 2004, το σύνταγμα της χώρας περιόριζε τον πρόεδρο στις δύο θητείες, αυτό όμως δεν πτόησε τον Λουκασένκο, ο οποίος με δημοψήφισμα πάλι, κατάργησε το όριο των δύο θητειών. To 2006, εξελέγη για μία τρίτη θητεία με ποσοστό 83%, ποσοστό εξαιρετικά υψηλό που παραπέμπει σε μη δημοκρατικά καθεστώτα. Οι υποστηρικτές της αντιπολίτευσης κατήγγειλαν εκβιασμούς και εκτεταμένη νοθεία. Μάλιστα, διοργανώθηκαν και διαδηλώσεις σε κεντρικά σημεία του Μινσκ, οι οποίες όμως κατεστάλησαν βίαια από τους αστυνομικούς. Το ίδιο σκηνικό και στις βουλευτικές εκλογές του 2008, η πλειοψηφία ανήκε στον Λουκασένκο. Στο μεσοδιάστημα πάντως, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι σχέσεις του Μινσκ με τη Μόσχα είχαν αρχίσει να αλλάζουν, με αφορμή την κρίση του 2008 στη Γεωργία. Η Λευκορωσία προσέγγισε σε αρχικό στάδιο την Ε.Ε, όταν συμφώνησε να απελευθερώσει ορισμένους πολιτικούς κρατούμενους και να είναι πιο ανεκτική όσον αφορά την ελευθερία στην έκφραση. Τον επόμενο χρόνο, η χώρα εντάχθηκε σε ένα πρόγραμμα που προϋπέθετε στενότερους δεσμούς με την Ευρώπη.
Η ίδια η ιδιοσυγκρασία του Λουκασένκο αποτελεί από μόνη της αντικείμενο αναφοράς. Ο ίδιος έχει αποκαλέσει τον εαυτό του “ορθόδοξο άθεο”, φέρεται να έχει προβεί σε αντισημιτικές και ομοφοβικές δηλώσεις, ενώ επιμένει να διατηρεί τη θανατική ποινή στη χώρα του, κάνοντας τη Λευκορωσία, την τελευταία ευρωπαϊκή χώρα που τη χρησιμοποιεί. Ο Λουκασένκο έχει τρεις γιους, δύο από τον γάμο του με τη Γκαλίνα Ζελνέροβιτς, με την οποία δεν έχει εμφανιστεί ποτέ δημόσια, ενώ πιστεύεται ότι έχουν πάρει διαζύγιο και έναν τρίτο, τον Νικολάι, από άλλη γυναίκα, για τον οποίο έχει αναπτυχθεί έντονη φημολογία ότι τον προορίζει για διάδοχό του. Το 2010 κέρδισε ακόμα μία πενταετή θητεία, με “σταλινικά” ποσοστά για άλλη μια φορά, ενώ κατέστειλε βίαια και τις διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης. Το 2015 επανεξελέγη με ποσοστό 84%, ενώ ταυτόχρονα άρχισε να ακολουθεί μία πολιτική αποκόλλησης από τη Ρωσία, ισχυριζόμενος πως ο λαός του “δεν είναι Ρώσοι, αλλά Λευκορώσοι” απευθύνοντας ταυτόχρονα ομιλίες στα λευκορωσικά, αντί για τα ρωσικά που συνήθιζε μέχρι πρότινος. Τους τελευταίους μήνες και με την έξαρση της πανδημίας του κορωνοϊού, δεν έλαβε ποτέ μέτρα προστασίας του λαού του, κάτι για το οποίο του ασκήθηκε κριτική.
Τον Αύγουστο του 2020, ο Λουκασένκο ήρθε αντιμέτωπος με τη Σβιατλάνα Τσιχανόφσκαγια και για πρώτη φορά φάνηκε να απειλείται η κυριαρχία του, αφού ο λαός της χώρας μοιάζει κουρασμένος από τον ίδιο και τις πολιτικές του, κάτι που εκφράζεται κυρίως από τη νεολαία. Ο “ισόβιος” ηγέτης της χώρας, κέρδισε τελικά τις (αμφισβητούμενες) εκλογές, η αντίπαλός του κατέφυγε στη Λιθουανία ζητώντας του να της παραδώσει την εξουσία, με τον ίδιο να δηλώνει πως δε θα υπάρξει “καμία Ουκρανία” στη χώρα του, αναφερόμενος προφανώς στα γεγονότα του 2014. Η Δύση θεωρεί πως οι εκλογές δεν ήταν ελεύθερες, ο υπουργός εξωτερικών της Λιθουανίας αναφέρθηκε σε αυτόν ως “πρώην” πρόεδρο, ενώ ο λαός της Λευκορωσίας έχει ξεκινήσει σωρεία διαδηλώσεων, απαιτώντας από τον Λουκασένκο να παραιτηθεί. Το πολιτικό μέλλον της Λευκορωσίας κρίνεται αβέβαιο και νεφελώδες, με τον Λουκασένκο να επιμένει στις θέσεις του και τον λαό του να φαίνεται αποφασισμένος.
Ανεξάρτητα από την έκβαση των υπό εξέλιξη διαδηλώσεων στη χώρα της ανατολικής Ευρώπης, είναι προφανές πως οι κάτοικοί της επιζητούν επιτέλους μια αλλαγή. Οι πολιτικές του προέδρου έχουν αγανακτήσει το λαό του, ειδικότερα τους νεότερους, οι οποίοι νιώθουν παγιδευμένοι στη χώρα τους, ενώ οι ατομικές ελευθερίες είναι κάτι που δύσκολα σέβεται το καθεστώς του Λουκασένκο. Η χώρα μοιάζει να μην ακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις, η πόρτα της ΕΕ δεν είναι ανοιχτή για την ώρα και ο Λουκασένκο αποκαλείται από αρκετούς ως “ο τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης”. Το μέλλον του μοιάζει απρόβλεπτο και το ίδιο απρόβλεπτο είναι και το μέλλον της χώρας, τουλάχιστον για την ώρα.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Belarus in the 21st century: δημοσιεύτηκε στο britannica.com
The emergence of independent Belarus.: δημοσιεύτηκε στο britannica.com
Αλεξάντερ Λουκασένκο, ο τελευταίος (;) δικτάτορας της Ευρώπης: δημοσιεύτηκε στο lifo.gr
Alexnader Lukashenko: δημοσιεύτηκε στο britannica.com
