Μετά από την είδηση για τον θάνατο της γνωστής δημοσιογράφου Νανάς Καραγιάννη, που πάλευε με την νευρική ανορεξία επί πολλά έτη, το θέμα των διαταραχών πρόσληψης τροφής επανήλθε στο προσκήνιο. Στην ουσία δεν έχει φύγει ποτέ, καθώς αποτελεί ένα από τα πιο καίρια ζητήματα της εποχής μας, με πολλούς νεαρούς ανθρώπους, γυναίκες στην πλειονότητα, να βασανίζονται από κάποια διατροφική διαταραχή.
Ποιες είναι, όμως, οι διατροφικές διαταραχές; Όταν μιλάμε για διατροφικές διαταραχές εννοούμε τις διαταραχές που συνδέονται με ακραίες συμπεριφορές σχετικά με τη λήψη τροφής, το ιδανικό βάρος και την σιλουέτα του ατόμου. Πρόκειται για σύνθετες ψυχικές ασθένειες, και όχι παθολογικές, όπως πολύς κόσμος πιστεύει. Τα παθολογικά προβλήματα προκύπτουν από τη συνεχιζόμενη και μη αντιμετωπίσιμη διατροφική διαταραχή. Η διατροφική διαταραχή συχνά ξεκινά ως μια προσπάθεια δίαιτας ή εναρμόνισης με τα κοινωνικώς αποδεκτά πρότυπα ομορφιάς, γρήγορα, όμως, εξελίσσεται σε εμμονή που επηρεάζει τα συναισθήματα και τη σκέψη του ατόμου. Ας τις δούμε λίγο πιο αναλυτικά:
Ψυχογενής βουλιμία
Η ψυχογενής βουλιμία συναντάται αρκετά συχνά, και συνήθως ξεκινάει κατά το 16ο-18ο έτος. Δεν είναι άμεσα ανιχνεύσιμη και το άτομο μπορεί να συνεχίζει επί πολλά έτη να συντηρείται σε συγκεκριμένο σωματικό βάρος, χωρίς να γίνεται αντιληπτό από τους γύρω του πως πάσχει από βουλιμία. Τα αποτελέσματα της είναι ιδιαιτέρως σοβαρά, καθώς επηρεάζεται το σύνολο του πεπτικού συστήματος. Παρατηρείται κυρίως σε γυναίκες με φυσιολογικό δείκτη μάζας, ή οριακά υπέρβαρες, που αντιμετωπίζουν συναισθηματικά προβλήματα, άγχος, στρες, κατάθλιψη.
Υπάρχουν δυο τύποι βουλιμίας:
- ο καθαρτικός τύπος: το άτομο, κατά τη διάρκεια του επεισοδίου της βουλιμίας, αυτοπροκαλεί εμετό ή χρησιμοποιεί καθαρτικά/διουρητικά φάρμακα ώστε να επιτύχει την απώλεια των θερμίδων του γεύματός του
- ο μη-καθαρτικός τύπος: το άτομο, έπειτα απο τη διάρκεια του βουλιμικού επεισοδίου, κάνει χρήση επιβλαβών αντισταθμιστικών ενεργειών, όπως η υπερβολικά έντονη σωματική άσκηση ή/και η πλήρης αποχή απο το φαγητό ή αυστηρή νηστεία.
Το άτομο που πάσχει από βουλιμία οδηγείται στην τακτική και επαναλαμβανόμενη υπερκατανάλωση τροφής- συνήθως ιδιαίτερα παχυντικών σνακ- σε αρκετά συχνά και ενίοτε τακτικά διαστήματα. Δεν διαθέτει αυτοπειθαρχία κατά τη διάρκεια του βουλιμικού επεισοδίου, ούτε μπορεί να ελέγξει τον εαυτό του στην πρόσληψη τροφής. Χάνει συχνά τον έλεγχο της όρεξής του, καταλήγοντας να καταναλώνει εώς και διπλάσια ποσότητα από τη μέση ποσότητα λήψης τροφής σε ένα γεύμα/ μια ημέρα. Αισθάνεται ενοχές και τύψεις να το κατακλύζουν έπειτα από κάθε βουλιμικό επεισόδιο. Προκειμένου, λοιπόν, να εμποδίσει την πρόσληψη βάρους, αλλά και να επανορθώσει την αυτοεικόνα του, μετά από κάθε βουλιμικό επεισόδιο προκαλεί την απώλεια των γευμάτων του, με επιβαρυντικούς για το ίδιο και την υγεία του τρόπους.
Ψυχογενής (Νευρική) Ανορεξία
Η ψυχογενής ανορεξία τείνει να ξεκινάει κατά την πρώτη εφηβική ηλικία. Είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνη, καθώς έχει ποσοστό θνησιμότητας 12-15%. Τα σημάδια της είναι εμφανή, αν και όχι εξαρχής της διαταραχής, αρκετά σύντομα, μιας που το άτομο τείνει να αδυνατίζει ολοένα και περισσότερο, φτάνοντας σε σημείο να ζυγίζει κάτω του ελάχιστα φυσιολογικού σωματικού βάρους.
Δύο τύποι νευρικής ανορεξίας:
- Περιοριστικός τύπος: το άτομο τείνει να μειώνει το βάρος του μέσω εξαντλητικής δίαιτας ή/και υπερβολικής σωματικής άσκησης
- Τύπος με υπερφαγία/καθαρτική συμπεριφορά: το άτομο ακολουθεί υπερφαγικές/ καθαρτικές συμπεριφορές.
Και στους δυο τύπους, το ζητούμενο φαίνεται να είναι η επίτευξη του κατώτατου δυνατού βάρους. Το άτομο διακατέχεται από έντονο φόβο πρόσληψης βάρους, τόσο έντονο που το αίσθημα πείνας υποχωρεί μπροστά στον τρόμο αύξησης βάρους. Δεν μπορεί να αξιολογήσει αντικειμενικά την αυτοεικόνα του και μοιάζει ευχαριστημένο μόνο όταν η εμφάνισή του είναι υπερβολικά ανησυχητική για τους γύρω του (συχνά, εκλαμβάνει ως έπαινο κάθε ανησυχητικό βλέμμα ή σχόλιο πως είναι εμφανώς αδυνατισμένο). Υπάρχει μια διαταραγμένη εικόνα της σιλουέτας και του βάρους του σώματος. Το βάρος του παίζει κυρίαρχο ρόλο στην αυτοεκτίμησή του. Η εναγωνιώδη καταμέτρηση θερμίδων και λιπαρών αποτελεί καθημερινότητα. Η διαταραχή συνδέεται στενά με την αίσθηση απόλυτου ελέγχου πάνω στο σώμα του, και κατ’επέκταση στη ζωή του: όταν χάνει βάρος κυριεύεται από αίσθημα πειθαρχίας και ασφάλειας, ενώ στην πρόσληψη έστω και λίγων γραμμαρίων αισθάνεται απώλεια ελέγχου. Το άτομο επιβραβεύει τον εαυτό του και αισθάνεται ασφάλεια και ευτυχία όταν επιτυγχάνει απώλεια βάρους.
Η νευρική ανορεξία κάνει εμφανή τα σημάδια της στο άτομο: πέρα από την εμφανώς αδυνατισμένη σιλουέτα, την σωματική κούραση, το πρόσωπο φέρει σημάδια ταλαιπωρίας, το δέρμα αποχρωματίζεται, αποκτώντας έντονα πορτοκαλί απόχρωση, η τριχοφυΐα τείνει να αναπτύσσεται σε όλο το σώμα, ενώ δεν είναι λίγα και τα παθολογικά συμπτώματα: αμηνόρροια, χαμηλή πίεση και ζάχαρο, καρδιαγγειακά προβλήματα κλπ.
Επεισοδιακή Πολυφαγία
Προσφάτως αναγνωρισμένη ως ξεχωριστή διαταραχή πρόσληψης τροφής, μοιάζει αρκετά με την ψυχογενή βουλιμία όσον αφορά την ανεξέλεγκτη πρόσληψη τροφής, όμως, απουσιάζει η πρόκληση αντισταθμιστικών μέτρων, όπως ο εμετός ή η εξαντλητική νηστεία. Οι κίνδυνοι από τη διαταραχή αυτή ομοιάζουν με τους κινδύνους της κλινικής παχυσαρκίας (υπέρταση, αυξημένη χοληστερίνη και τριγλυκερίδια, καρδιοπάθεια, διαβήτης τύπου ΙΙ).
Το άτομο χαρακτηρίζεται από μεγάλες διακυμάνσεις στο βάρος του. Συνήθως είναι παχύσαρκο, με πολύ συχνά επεισόδια πολυφαγίας, που κατά περιόδους έχει κάνει αυστηρές δίαιτες με στόχο την απώλεια βάρους. Τα επεισόδια πολυφαγίας τείνουν να εμφανίζονται έπειτα από την επίτευξη του στόχου της δίαιτας. Για αυτό και αιτιολογικά η συγκεκριμένη διαταραχή συνδέεται και με τις ψυχοφυσιολογικές αλλαγές που επιφέρει μια δίαιτα στον οργανισμό και τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου. Κατά το επεισόδιο της πολυφαγίας- το άτομο καταναλώνει πολύ μεγάλα γεύματα σε διάστημα λιγότερο των δυο ωρών- χάνεται ο έλεγχος πρόσληψης τροφής, ενώ υπάρχει απώλεια της αίσθησης κορεσμού. Η διαδικασία λήψης τροφής χαρακτηρίζεται από γρήγορη κατάποση και μεγάλη ποσότητα τροφής, απώλεια γεύσης και αυτοελέγχου, τύψεις και ενοχές που συνήθως οδηγούν το άτομο να τρώει μόνο του, αίσθημα αηδίας/υποτίμησης εαυτού.
Και οι τρεις διαταραχές είναι συχνές στις ανεπτυγμένες χώρες, κάτι που συνδέεται και με τα πρότυπα ομορφιάς που προωθούνται στον δυτικό κόσμο. Η ακριβής αιτία αυτών των διαταραχών δεν είναι γνωστή. Οι πιθανοί αιτιολογικοί παράγοντες είναι παρόμοιοι, αλλά συχνότερα εντοπίζονται στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον. Αν και φαίνεται να συμμετέχουν -και για αυτό διερευνώνται- η κληρονομικότητα και οι βιολογικοί παράγοντες στην ανάπτυξη διατροφικής διαταραχής. Εξάλλου, είναι συχνό το φαινόμενο να υπάρχει εντός της ίδιας οικογένειας κι άλλο άτομο με διατροφικά προβλήματα. Το άτομο χαρακτηρίζεται από αρνητική αυτοεικόνα, έλλειψη αυτοπεποίθησης και αυτορρύθμισης, ενώ συχνό φαινόμενο είναι οι διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις ή η δυσκολία σύναψης διαπροσωπικών σχέσεων. Συνήθως, προϋπάρχει ή συνυπάρχει κατάθλιψη, κάποια αγχώδης διαταραχή, ανία, εσωτερικευμένος θυμός, έντονο στρες, ενώ κατά περιπτώσεις συναντάμε ιστορικό σεξουαλικής κακοποίησης ή χρήσης ουσιών.
Δυστυχώς, οι διατροφικές διαταραχές είναι δύσκολα αντιμετωπίσιμες και θεραπεύσιμες, κυρίως λόγω της συνθετότητάς τους, αλλά και της άρνησης του ασθενή να αναγνωρίσει το πρόβλημα. Χρειάζεται παρακολούθηση από εξειδικευμένη θεραπευτική ομάδα, αλλά ως απαραίτητη κρίνεται η συνεργασία και του ασθενή και της οικογένειάς του. Η θεραπευτική ομάδα συνήθως αποτελείται από ψυχίατρο, ψυχολόγο/ψυχοθεραπευτή, παθολόγο και διατροφολόγο. Ορισμένοι ασθενείς θα χρειαστούν τη συνδρομή φαρμακευτικής αγωγής, ενώ όταν η συνολική εικόνα του ασθενούς είναι ιδιαιτέρως σοβαρή, η νοσηλεία σε νοσοκομείο αποτελεί μονόδρομο.
Η ψυχοθεραπεία του ασθενή, η προσωπική του δέσμευση για θεραπεία και η τακτική παρακολούθηση από την κατάλληλη ιατρική ομάδα, αποτελούν τη μόνη διέξοδο από τη διατροφική διαταραχή. Συνήθως, η ψυχοθεραπεία αποδίδει μετά από κάποιους μήνες, ενώ προέχει η αποκατάσταση του βάρους και η σωματική υγεία του ασθενούς.
Μόλις το οικογενειακό/φιλικό περιβάλλον του ασθενή υποπτευθεί διατροφική διαταραχή, καλό είναι να μην αμελήσει τις όποιες ενδείξεις και να αποτανθεί σε ειδικό ψυχικής υγείας ή σε κέντρο αντιμετώπισης διαταραχών διατροφής. Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής δεν αντιμετωπίζονται χωρίς τη συνδρομή ειδικού, ενώ πάντα υποβόσκει η πιθανότητα παλινδρόμησης του ασθενή, όταν ο ίδιος δεν λάβει εξειδικευμένη και αποτελεσματική φροντίδα.
Πηγή πληροφοριών: ANAΣΑ (anasa.com.gr)
