Πολλές αντικρουόμενες απόψεις επικρατούν όσον αφορά την ανατροφή παιδιών από ομόφυλες οικογένειες. Πώς προσαρμόζονται τα παιδιά μέσα σε αυτές; Μπορούν οι νέοι τύποι οικογένειας να ανταπεξέλθουν στην ανατροφή των παιδιών; Υπάρχουν προβλήματα; Σε αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε τις παραμέτρους του θέματος μέσα από τα πορίσματα των ερευνών.
Ήδη από το 2000 στις Η.Π.Α. υπήρχαν περίπου 600.000 οικογένειες ίδιου φύλου, ενώ αμερικάνικα δεδομένα δείχνουν πως περίπου το 35% των ζευγαριών λεσβιών και το 22% των γκέι ζευγαριών μεγαλώνουν παιδιά (Pawelski et al., 2006). Πλέον είναι γνωστό πως όλο και περισσότερα ομόφυλα ζευγάρια, ιδιαίτερα οι λεσβίες, αποφασίζουν να εκπληρώσουν την επιθυμία τους να αποκτήσουν ένα παιδί μέσα από την τεχνολογία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ή της υιοθεσίας. Το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο συνηγορεί υπέρ της επέκτασης του γάμου για τα ζευγάρια του ίδιου φύλου και προσπαθεί να αποφύγει τη διάκριση των πολιτών με βάση τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό. Παρ’ όλα αυτά, αμφιβολίες εξακολουθούν να εγείρονται.
Θεωρητική προβληματισμοί για τις ομόφυλες οικογένειες & στίγμα
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, η παρουσία του πατέρα είναι απαραίτητη, προκειμένου το αγόρι κατά τη φάση του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος να μπορέσει να ταυτιστεί μαζί του, απελευθερώνοντας έτσι τον εαυτό του από την αιμομικτική προσκόλληση με τη μητέρα του και αναπτύσσοντας μια υγιή σεξουαλική ταυτότητα. Αν ο πατέρας απουσιάζει, η ταύτιση δεν συμβαίνει και το παιδί μπορεί να καταλήξει λιγότερο ανδροπρεπή. Όσον αφορά τα κορίτσια, η απουσία του πατέρα ενδέχεται να οδηγήσει σε διαταραγμένη σεξουαλικότητα.
Οι ψυχολόγοι της κοινωνικής μάθησης υποστηρίζουν πως ο πατέρας είναι πολύ σημαντικός, καθώς παρέχει ένα πρότυπο για το παιδί, μέσω του οποίου εκείνο μαθαίνει κατάλληλες συμπεριφορές για το φύλο του. Αν ο πατέρας είναι απών, ίσως υπάρξουν διαταραχές στη μάθηση του ρόλου του φύλου.
Γενικώς η πεποίθηση πως τα παιδιά διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να γίνουν τα ίδια ομοφυλόφιλα όταν μεγαλώνουν σε ομόφυλες οικογένειες είναι αρκετά ισχυρή. Αυτή η άποψη φαίνεται να αντιστοιχίζει την ομοφυλοφιλία με την παθολογία, την ψυχική διαταραχή ή, τουλάχιστον, με ένα είδος βλάβης (Pennings, 2011).
Οι προβληματισμοί, ωστόσο, εκτείνονται και πέρα από θεωρητικά πλαίσια. Τα παιδιά ομόφυλων ζευγαριών διατρέχουν τον κίνδυνο να στιγματιστούν για τις σεξουαλικές προτιμήσεις των γονιών τους. Το στίγμα κάνει τα παιδιά ευάλωτα σε συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα (Golombok & Burger, 2010). Μπορεί να πάρει την μορφή εκφοβισμού (bulling) ή απόρριψης από συνομηλίκους. Οι σχέσεις με τους συνομηλίκους είναι πολύ σημαντικές για μια θετική συναισθηματική ανάπτυξη. Με λίγα λόγια, σύμφωνα με αυτή την άποψη, η ψυχολογική προσαρμογή των παιδιών από ομόφυλες οικογένειες κινδυνεύει εξαιτίας του στίγματος.
Οι ενστάσεις & τα αποτέλεσματα των έρευνων
Όσον αφορά την ανάπτυξη της σεξουαλικής ταυτότητας, σημειώνουμε πως αυτή είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης κοινωνικών, γνωστικών και βιολογικών παραγόντων. Οι θεωρητικοί της γνωστικής ψυχολογίας, αντίθετα με τους ψυχαναλυτικούς, δεν θεωρούν πως ο πατέρας είναι τόσο σημαντικός, μιας και τα παιδιά ενσωματώνουν πληροφορίες για την ανάπτυξη της σεξουαλικής τους ταυτότητας από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώνουν ενεργητικά τους εαυτούς τους ως προς το τι θα πει αγόρι και κορίτσι.
Τα παιδιά διαχωρίζονται με βάση το φύλο και εξαιτίας της συμπεριφορικής συμβατότητας των παιδιών του ίδιου φύλου. Έτσι, ξεχωριστές αντρικές και γυναικείες κουλτούρες δημιουργούνται και διαχωρίζονται. Παράλληλα, η ανάπτυξη του φύλου είναι βιολογικά καθορισμένη μέσω γενετικών επιδράσεων και ορμονών της προγεννητικής περιόδου, όπως η τεστοστερόνη.
Φαίνεται λοιπόν πως τα επιχειρήματα περί προβληματικής ανάπτυξης του ρόλου του φύλου παιδιών από ομόφυλους γονείς είναι μονόπλευρα και ενέχουν μεγάλο βαθμό σφάλματος. Η ανατροφή από ομόφυλους γονείς δεν οδηγεί απαραίτητα σε σύγχυση του φύλου, καθώς ο ρόλος του διαμορφώνεται από σύνθετους κοινωνικούς και βιολογικούς παράγοντες.
Σε συμφωνία με τα παραπάνω, οι έρευνες δεν κατάφεραν να βρουν διαφορές όσον αφορά την ανάπτυξη του ρόλου του φύλου ανάμεσα σε παιδιά που ανατράφηκαν από ετερόφυλα ζευγάρια και σε εκείνα που μεγάλωσαν σε ομόφυλες οικογένειες (π.χ. Brewaeys et al., 1997. Flaks et al., 1995. Golombok et al., 1983. Golombok et al., 2003. Golombok, Spencer & Butter, 1983. Golombok & Burger, 2010. Green et al., 1986. Stevens et al., 2002).
Ανάμεσα σε οικογένειες λεσβιών και ετερόφυλα ζευγάρια δεν παρατηρήθηκαν διαφορές όσον αφορά την ψυχολογική προσαρμογή των παιδιών (Brewaeys et al., 1997). O σεξουαλικός προσανατολισμός των γονέων στο σπίτι φάνηκε ότι αποτελεί μεταβλητή άσχετη με την προσαρμογή των παιδιών και σε άλλη έρευνα (Chan et al., 1998).
Οι οικογένειες με μητέρες λεσβίες παρείχαν στον ίδιο βαθμό με τους ετερόφυλους γονείς ένα οικογενειακό περιβάλλον που υποστήριζε την κατάλληλη ανάπτυξη των παιδιών τους (Golombok, Spencer & Butter, 1983. Golombok & Tasker, 1996. Petterson, 1992, 1994. Tasker & Golombok, 1995). Η ποιότητα της σχέσης ανάμεσα στο ζευγάρι, αλλά και της αλληλεπίδρασης μητέρας-παιδιού δεν διέφερε ανάμεσα σε οικογένειες λεσβιών και σε ετερόφυλα ζευγάρια (Brewayes et al., 1997). Τα παιδιά λεσβιών δεν είχαν μεγαλύτερη επίπτωση ψυχικών διαταραχών και δεν διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης συναισθηματικών ή και συμπεριφορικών προβλημάτων απ’ ό,τι τα παιδιά δύο ετερόφυλων γονέων (Patterson, 1992, 1995b).
Υποστηρίζεται ότι τα παιδιά λεσβιών έχουν καλή αυτοεικόνα, είναι περισσότερο υπεύθυνα, τρυφερά, υποστηρικτικά και λιγότερο επιθετικά συγκριτικά με συνομηλίκους τους που έχουν δύο ετερόφυλους γονείς. Οι λεσβίες μητέρες είναι, επίσης, το ίδιο ένθερμες και υπεύθυνες απέναντι στα παιδιά τους, ενώ αυτά συνεχίζουν να λειτουργούν αποτελεσματικά στην ενήλικη ζωή τους, διατηρώντας καλές σχέσεις με τη μητέρα τους και τη σύντροφό της (Golombok & Tasker, 1996. Tasker & Golombok, 1995). Εν ολίγοις, οι γονείς δεν χρειάζεται να είναι ετερόφυλοι για να προσφέρουν μια σωστή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη στα παιδιά τους.
Συμπεράσματα για τις ομόφυλες οικογένειες
Η έρευνα παρέχει αρκετά στοιχεία που δεν δικαιολογούν την άρνηση των γονικών δικαιωμάτων σε ομόφυλους γονείς (Editors of the Harvard Law Review, 1990. Green, 1982. Ricketts and Achtenberg, 1990). Η προστασία της ευημερίας του παιδιού σε ομόφυλα ζευγάρια, αναμφίβολα, απαιτεί από τα δικαστήρια να αναγνωρίζουν την πραγματικότητα της ζωής των νέων αυτών τύπων οικογένειας και να αποφεύγουν τη διάκριση με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό των γονέων.
Όσον αφορά την κοινή γνώμη, πολλοί άνθρωποι δεν φαίνεται να αποδέχονται αυτούς τους νέους τύπους οικογενειών. Μάλλον η αρνητική στάση απέναντι στις μη συμβατικές οικογένειες δεν καθορίζεται από τα στοιχεία των ερευνών, αλλά από μία ηθική αποστροφή.
Τα αποτελέσματα, που έχουμε ως τώρα δεν διαθέτουν την απαραίτητη χρονική απόσταση, ώστε να μας διαβεβαιώσουν πως τα παιδιά από τους νέους τύπους οικογένειας δεν θα εμφανίσουν προβλήματα στο μέλλον. Πάντως, μέχρι τώρα, οι ομόφυλες οικογένειες φαίνεται να είναι εξίσου καλά προσαρμοσμένες με τις ετερόφυλες. Η ευημερία των παιδιών αυτών θα προωθηθεί πραγματικά, όταν οι ομόφυλοι γονείς αναγνωριστούν νομικά, αποδεχτούν κοινωνικά και αντιμετωπιστούν ως εξίσου επαρκείς γονείς (Pennings, 2011).
Βιβλιογραφία:
Beeson, D. R., Jennings, P. K., & Kramer, W. (2011). Offspring searching for their sperm donors: how family type shapes the process. Human Reproduction, 6(9), 2415–2424.
Brewaeys, Α., Ponjaert, I., Van Hall, Ε. V., & Golombok, S. (1997). Donor insemination: child development and family functioning in lesbian mother families. Human Reproduction, 12(6), 1349–1359.
Flaks, D. K., Ficher, I., Masterpasqua, F., & Joseph, G. (1995). Lesbians Choosing Motherhood: A Comparative Study of Lesbian and Heterosexual Parents and Their Children. Developmental Psychology, 31(1), 105-114.
Golombok, S., & Badger, S. (2010). Children raised in mother-headed families from infancy: a follow up of children of lesbian and single heterosexual mothers, at early adulthood. Human Reproduction, 25(1), 150–157.
Golombok, S., Perry, B., Burston, A., Murray, C., Mooney-Somers, J., Stevens, M., & Golding, J. (2003). Children With Lesbian Parents: A Community Study. Developmental psychology, 39(1), 20–33.
Golombok, S., Spencer, A., & Rutter, M. (1983). Children in lesbian and single-parent households: psychosexual and psychiatric appraisal. J. Child Psychol. Psyciat. 24(4), 551-572.
Golombok, S., Tasker, F., & Murray, C. (1997). Children Raised in Fatherless Families from Infancy: Family Relationships and the Socioemotional Development of Children of Lesbian and Single Heterosexual Mothers. J. Child Psychol. Psychiat, 38(7), 783-791.
Marina, S., Marina, D., Marina, F., Fosas, N., Galiana, N., & Jove, I. (2010). Sharing motherhood: biological lesbian co mothers, a new IVF indication. Human Reproduction, 25(4), 938–941.
Patterson. C. J. (1992). Children of Lesbian and Gay Parents. Child Development, 63, 1025-104.
Pennings, G. (2011). Evaluating the welfare of the child in same-sex families. Human Reproduction, 26(7), 1609–1615.
Raymond W. Chan, R. W., Raboy, B., & Patterson, C. (1998). Psychosocial Adjustment among Children Conceived via Donor Insemination by Lesbian and Heterosexual Mothers. Child Development, 69(2), 443-457.