Ο Ηρακλής Λογοθέτης είναι ο σημερινός φιλοξενούμενος της στήλης, με τον οποίο είχαμε την δυνατότητα να συνομιλήσουμε πρόσφατα, σχετικά με το τελευταίο του βιβλίο «Δάνειον Έθνος» που εκδόθηκε το φετινό καλοκαίρι. Στο «Δάνειον Έθνος» γίνεται αναφορά στο μελανό και άγνωστο σημείο της δικής μας ιστορίας ότι κατά την εποχή μετά την επανάσταση του 1821, η Ελλάδα παραλίγο να υπογράψει συμφωνία για να πάρει υπέρογκο δάνειο από τους Ιππότες της Μάλτας, Ο κ. Λογοθέτης είναι συγγραφέας, κριτικός θεάτρου και κινηματογράφου και τα τελευταία χρόνια και καθηγητής θεάτρου. Μα πάνω από όλα, ένας άνθρωπος με βαθιά πολιτισμική συνείδηση και αφοσίωση στην ιστορία, μιλάει στο MAXMAG.GR και την Δανάη-Ελευθερία Σωπασή για το παρελθόν και το μέλλον, τα ιστορικά έργα, τις πολιτικές εξελίξεις Ελλάδας-Τουρκίας και τον κορωνοϊό.
Επιμέλεια συνέντευξης: Δανάη-Ελευθερία Σωπασή
- Στο νέο σας βιβλίο «Δάνειον Έθνος» επιχειρείτε να ρίξετε φως σε μια άγνωστη πτυχή της επανάστασης του 1821. Αναλύστε μας τι σας ώθησε να καταπιαστείτε με αυτό το κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας;
Στην πραγματικότητα δεν είχα κανένα συγκεκριμένο λόγο γιατί δεν είμαι ιστορικός. Απλώς έπεσα εντελώς τυχαία πάνω στο κείμενο του καταπληκτικού συγγραφέα, Κωνσταντίνου Σάθα. Και όταν λέω εντελώς τυχαία το εννοώ. Ψάχνοντας για κάτι άλλο σε μια ξεχασμένη γωνία στην βιβλιοθήκη μου βρήκα ένα κιτρινισμένο βιβλίο με τις «Ιστορικές διατριβές» του Σάθα. Αυτό το κιτρινισμένο βιβλίο ήταν η αφορμή για να ξυπνήσει μέσα μου η ανάγκη να ασχοληθώ λίγο περισσότερο με αυτή την «μυστηριώδη συνθήκη» όπως λέει ο Σάθας, δηλαδή την απόπειρα των Ελλήνων να έρθουν σε συμμαχική σχέση με τους Ιππότες της Μάλτας κατά το δεύτερο και τρίτο έτος της Ελληνικής Επανάστασης. Στην αρχή μάλιστα δεν σκόπευα καν να γράψω ένα βιβλίο, απλώς ίσως ένα άρθρο ή ένα μικρό κείμενο, αλλά σιγά σιγά πήρε την έκταση ενός κανονικού βιβλίου. Είναι από αυτά τα γεννήματα της τύχης, όπως είναι κάτι αναπόφευκτες συγκρούσεις με την μοίρα και τις προσωπικές μας επιλογές, έτσι συνέβη και με το βιβλίο του Σάθα.
- Από ότι φαίνεται ήταν πολύ θετική η επίδραση στην μοίρα, καθώς αυτά τα θέματα τα άγνωστα, τα μυστηριακά και τα αδικημένα, που συμβαίνουν ανά τους καιρούς, είναι πολύ επίκαιρα τελικά και σε εμάς. Με αφορμή αυτό το «Δάνειον», άραγε αν δεν ήταν οι Άγγλοι και όλη η βοήθεια ίσως δεν θα υπήρχαμε και ως ελεύθερο κράτος. Και τελικά πόσα παραθυράκια μπορεί να κρύβονται τελικά;
Τα παραθυράκια είναι αμέτρητα γιατί πολλά από αυτά εντωμεταξύ έχουν χτιστεί και δεν ξέρουμε ποια ήταν η προηγούμενη θέση τους και πως θα υπήρχαν. Σίγουρα πάντως, αν δεν υπήρχαν οι προστάτιδες οι λεγόμενες Μεγάλες Δυνάμεις, η Ελληνική ανεξαρτησία τουλάχιστον θα καθυστερούσε και δεν ξέρουμε τι μορφή θα έπαιρνε. Το σημαντικό είναι ότι πραγματικά ύστερα από μια σύμπτωση συνέπεσε να εκδώσω αυτό το βιβλίο στις παραμονές και την ώρα ακριβώς που ετοιμάζεται η Ελλάδα να γιορτάσει τα 200 χρόνια μετά την επανάσταση του 1821. Αυτό δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας επιδίωξης, απλώς συνέπεσε. Πολλοί φίλοι με ρωτούν και εγώ τους λέω πως «απλώς συνέπεσε!».
- Πράγματι οδεύουμε προς το 2021 και όπου συμπληρώνονται 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση απέναντι στον Τουρκικό ζυγό. Μια περίοδος που μας επηρέασε πολύ και συνεχίζει να μας επηρεάζει. Θα σας ζητήσω να μου πείτε ένα θετικό και ένα αρνητικό που πιστεύετε πως ισχύει το ίδιο σε αυτές τις τόσο διαφορετικές εποχές.
Το θετικό είναι η τόλμη και η δυνατότητα των Ελλήνων να παίρνουν απρόοπτες αποφάσεις και να τις υποστηρίζουν μέχρι τέλους. Το αρνητικό είναι ότι αυτή ακριβώς η τόλμη δεν συναντάτε με την περίφημη αρετή του Κάλβου. Υπάρχει τεράστια διαφθορά και τεράστιος ατομισμός που υπονομεύει πραγματικά κάθε συλλογική προσπάθεια.
- Διανύουμε πραγματικά δύσκολες εποχές και αν επικεντρωθούμε ειδικά στην περίοδο μετά και την αυγή του οικονομικού μνημονίου, άλλος ένας δυσβάσταχτος καιρός για την χώρα μας, πόσο πιστεύετε πως έχουν βοηθήσει τους νεοέλληνες [όπως αναφέρεστε με αυτόν τον όρο και στο βιβλίο σας] να κάνουν ενδοσκόπηση της ιστορίας και να έρθουν πιο κοντά στο πνεύμα της εποχής εκείνης;
Νομίζω πως αυτή η ενδοσκόπηση δεν έχει συμβεί ακόμα, τουλάχιστον με την βαθύτητα που απαιτεί η έννοια της λέξης. Φαίνεται ότι μερικές εμπειρίες είναι ακόμα πολύ νωπές και δεν έχουν εγγραφεί με αρκετά ικανοποιητικό τρόπο στο συλλογικό συνειδητό. Γιατί για το συλλογικό ασυνείδητο θα δούμε αργότερα. Από την άλλη πλευρά θα πρέπει να υπογραμμίσω ότι ακριβώς επειδή ήθελα να αναφερθώ με ένα άμεσο τρόπο στις συνέπειες και της οικονομικής κρίσης και στα παρεπόμενα της, αλλά και στην διοικητική ασυνταξία, στο χάος της δημόσιας διοίκησης, στην οργανωμένη άρνηση πειθαρχίας απέναντι στις επιταγές του κοινωνικού γίγνεσθαι. Για όλους αυτούς τους λόγους έγραψα ένα διπλό βιβλίο, όπου στην πραγματικότητα είναι ένα βιβλίο συγχωνευμένο μέσα σε ένα άλλο. Στο ένα βιβλίο αναφέρομαι φυσικά στα ιστορικά περιστατικά για τα οποία μιλήσαμε: στην απόπειρα δηλαδή σύναψης της συνθήκης μεταξύ των Ελλήνων και των Ιπποτών της Μάλτας. Στο άλλο βιβλίο το οποίο εκτυλίσσεται ενδιάμεσα, αποσπασματικά, ενδιάθετα από το πρώτο βιβλίο, μελετώνται όλες οι πηγές της κακοδαιμονίας του νεοελληνικού βίου. Η διαρκής εξάρτηση της Ελλάδας από τους διεθνείς τοκογλύφους και το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, η διοικητική αρρυθμία, οι ελλείψεις, τρομερές και τρομακτικές στην παιδεία μας, οι φτωχές επιδόσεις στον πολιτισμό, η εξέλιξη των γλωσσικών μας πραγμάτων, μέχρι το σημείο σχεδόν που φθάνουμε στην σημερινή σχεδόν γλωσσική αφασία όπως την βλέπουμε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Τα διλλήματα της εξωτερικής μας πολιτικής, η θέση της Ελλάδος μεταξύ ανατολής και δύσης. Όλα αυτά τα ζητήματα απαρτίζουν ένα δεύτερο βιβλίο μέσα στο πρώτο.
- Με αφορμή όλα αυτά τα αρνητικά ζητήματα που θίγετε στο βιβλίο σας, άραγε καταφέραμε να αποτινάξουμε ως κοινωνία αυτά τα οποία υιοθετήσαμε τότε κατά τον τουρκικό ζυγό;
Σε κάποιο βαθμό, ναι. Η Ελλάδα είναι σίγουρα μια Ευρωπαϊκή χώρα, αλλά είναι κατά το ήμισυ. Όπως παρατηρούμε και ξέρουμε όλοι μας, έχουμε εορταστικό χρόνο ανατολικού τύπου και αυτό είναι καλό. Έχουμε όμως επίσης και μια τεράστια λατρεία για τα εργασιακά αγαθά της δύσης. Αυτό τα δυο μεταξύ τους συγκρούονται. Επίσης, έχουμε ένα Σύνταγμα κομμένο και ραμμένο στα αντίστοιχα της δύσης, αλλά και μια αντίληψη του δημόσιου βίου αρκετά ανατολική. Το ίδιο συμβαίνει σε όλες τις πτυχές. Δηλαδή, κατά κάποιο τρόπο έχουμε φτιάξει ένα παράξενο οικοδόμημα, που το μισό ακουμπάει σε έναν μεγάλο δυτικού τύπου ναό του χρήματος, της δημοκρατίας, είναι αυτός ο ναός, το άλλο μέρος ακουμπάει στην καλύβα του καραγκιόζη. Αυτό το μυστήριο κτίσμα τώρα κατά πόσο μπορεί να διατηρηθεί μέσα στον χρόνο είναι μια υπόθεση ρίσκου, ένα στοίχημα που δεν ξέρω αν μπορεί να κερδηθεί. Πάντως η συνεπής νεοελληνική ταυτότητα με τις παραδόσεις μας δεν υπάρχει. Αντίθετα, υπάρχει αυτή η σχιζοειδής παράνοια του μεταξύ ανατολής και δύσης, που σημαίνει ότι για την Ελλάδα είναι μια ατοπία.
- Επίσης, αν δούμε και την γεωγραφική θέση της Ελλάδας παρατηρούμε πως βρίσκεται ανάμεσα στους δυο κόσμους.
Από εκεί ξεκινάνε όλα, γιατί αυτή η γεωγραφική θέση προσδιορίζει δυστυχώς και ένα ψυχογεωγραφικό στίγμα.
- Ποια είναι η γνώμη σας για την ευρέως αναθεωρημένη άποψη ότι στα χρόνια του Τουρκικού ζυγού δεν υπήρξε ποτέ το λεγόμενο «κρυφό σχολείο»;
Καταρχήν δεν μπορούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό με μια ενιαία απάντηση, γιατί πολλές φορές η πολιτική της Οθωμανικής διοίκησης άλλαζε. Υπήρχαν περιπτώσεις που προωθούνταν βίαιος εξισλαμισμός, οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις φυσικά κάθε κύτταρο διάδοσης της ελληνικής παιδείας βρισκόταν υπό πίεση ως το σημείο της εξαφάνισης. Υπήρχαν άλλες περίοδοι πιο ήπιες. Επίσης με διαφορετικό τρόπο ασκούνταν η πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και σε διαφορετικά μέρη της Ελλάδος. Ας πούμε, όπου υπήρχαν συνεταιρισμοί όπως στα Αμπελάκια στο Πήλιο, υπήρχε και μια άνθιση της ελληνικής παιδείας. Το πιο σημαντικό το οποίο παραγνωρίζουν συχνά όσοι εμπλέκονται στην συζήτηση αυτή είναι ότι εκτός από το κρυφό υπήρχε και ένα φανερό σχολείο. Και το φανερό σχολείο ήταν αυτό που βρίσκονταν σε όλα τα μέρη που υπήρχε ελληνισμός. Στην Τεργέστη, στην Βενετία, στην Βιέννη, στην Οδησσό. Σε μέρη δηλαδή που βρίσκονταν πέρα από την Οθωμανική επικράτεια. Εκεί τυπώθηκαν τα πρώτα ελληνικά βιβλία, εκεί άνθησαν οι μεγάλες εταιρίες αλληλεγγύης και παιδείας του ελληνισμού. Υπήρχε δηλαδή ένα διαρκές ρεύμα προς τα έξω, και το ρεύμα αυτό έφερνε επίσης τα αποτελέσματα του και τους καρπούς του προς τα μέσα. Είναι μια πολύ σημαντική αλληλεπίδραση η οποία δεν πρέπει να ξεχνιέται. Αν δεν υπήρχαν οι Έλληνες του έξω, δεν θα υπήρχαμε σήμερα εμείς, οι Έλληνες του μέσα.
- Συμφωνούμε και αυτό φαίνεται επίσης και από τα συγγραφικά και ιστορικά πρόσωπα που βοήθησαν και στην Ελληνική επανάσταση.
Ασφαλώς, ο ελληνικός διαφωτισμός ξεκίνησε κυρίως από έξω και έφθασε φυσικά και στην Ελλάδα. Αλλά ξεκίνησε από έξω με κεντρικό πρόσωπο τον Αδαμάντιο Κοραή, που ήταν εγκατεστημένος στο Παρίσι. Το ίδιο συνέβη και με πολλές από τις κορυφαίες προσωπικότητες του ελληνικού διαφωτισμού. Η ίδια η Φιλική Εταιρία εξάλλου, δημιουργήθηκε έξω από την Ελλάδα, στην Οδησσό.
- Γυρνώντας στα σημερινά μας θέματα, ποια είναι η γνώμη σας για την τωρινή στάση της Τουρκίας απέναντι στις γείτονες χώρες και ιδιαίτερα στην πατρίδα μας;
Είναι φανερό ότι όλα τα τελευταία χρόνια στα οποία βρίσκεται στην εξουσία ο Ερντογάν, η Τουρκία έχει επιστρέψει σε ένα νέο-οθωμανικό όραμα διαρκούς επεκτατισμού και επιρροής. Η Τουρκία δεν είναι απλώς μια επιθετική χώρα. Είναι η προφυλακή ενός μεγάλου συνασπισμού, στο οποίο είναι σίγουρα το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Πακιστάν. Η Τουρκία είναι η προφυλακή αυτής της απόπειρας να εδραιωθεί στην Ευρώπη και στην Μεσόγειο, μια παρουσία που ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια της εθνικής της επιρροής. Είναι μια μεγάλη και αρκετά επικίνδυνη χώρα. Πρέπει να αντιμετωπιστεί αυτή η απόπειρα μέσα από μια Ευρωπαϊκή διάταξη πραγμάτων. Η Ελλάδα χρειάζεται και ευτυχώς έχει αρχίσει και οικοδομεί ισχυρές συμμαχίες. Ο νέο-οθωμανισμός υπερβαίνει κατά πολύ το κοσμικό κράτος το οποίο επιχείρησε και κατάφερε να στήσει στην Τουρκία ο Κεμάλ Ατατούρκ. Και το ότι αυτό το κράτος σήμερα πλήττεται βάναυσα ίσως να ετοιμάζει την Τουρκία στο ρόλο ενός καινούργιου χαλιφάτου.
- Και μόνο η σκέψη σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο ξέρουμε πολύ καλά τι μπορεί να επιφέρει.
Ευτυχώς υπάρχουν και άλλα συμφέροντα στην Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Ανατολική, υπάρχουν άλλες δυνάμεις και υπολογίζω ότι αυτές οι δυνάμεις στις οποίες πρωτοστατεί βέβαια η Γαλλία, θα μπορέσουν να φέρουν ένα αντίβαρο σε αυτές τις επιδιώξεις.
- Το ευχόμαστε και όχι μόνο για την χώρα μας, αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο. Αλλαγή πλεύσης τώρα: Εν έτει 2020 σε έναν κόσμο που οδηγείται όλο και περισσότερο στην παγκοσμιοποίηση, πόσο σημαντικό είναι στις μέρες μας να έχουμε γνώση της ιστορίας μας και πόσο υπερήφανοι ή όχι θα πρέπει να νιώθουμε στα αλήθεια; Πως οφείλουμε να διαχειριζόμαστε το παρελθόν για να είμαστε τωρινά ασφαλείς;
Το πιο σημαντικό θα ήταν να μάθουμε να το διαχειριζόμαστε με φυσικότητα. Να μην το φέρουμε ως τεράστιο βάρος, όπως συμβαίνει με τους λαούς με μεγάλο ιστορικό παρελθόν, αλλά να το βλέπουμε σαν ένα εφαλτήριο για να κινηθούμε προς τα εμπρός. Υπάρχουν δυο τρόποι να στέκεσαι απέναντι στην ιστορία σου. Ο ένας είναι να στέκεσαι προσοχή, με δέος, σεβασμό και ακίνητος. Ο άλλος είναι να πατάς το ένα σου πόδι στην ιστορική σου βάση και να βγάζεις το άλλο μπροστά. Αυτή είναι η συνέπεια μιας κίνησης προς τα εμπρός. Δυστυχώς για πάρα πολύ καιρό η Ελλάδα στεκόταν προσοχή απέναντι στην ιστορία. Με μεγάλο σεβασμό μεν, αλλά αυτός ο σεβασμός ήταν κάπως θανατηφόρος, κάπως νεκρόληπτος. Αφορούσε μόνο τα παλιά μάρμαρα, τις παλιές μνήμες, τα παλιά κείμενα, και ελάχιστα πράγματα γίνονταν για να φτιάξουμε και εμείς τα δικά μας μάρμαρα. Να κληροδοτήσουμε τις δικές μας νωπές μνήμες. Να χτίσουμε ξανά από την αρχή τα δικά μας κείμενα. Την μεγάλη ελληνική λογοτεχνία, την μεγάλη φιλοσοφία, το μεγάλο θέατρο. Αν φύγουμε από την στάση προσοχής και περάσουμε στην στάση του βαδίσματος, για να μην πω του άλματος, φαίνεται πολύ σημαντικό. Η φυσικότητα είναι κάτι πολύ σημαντικό. Να μην βλέπεις το παρελθόν σαν κάνει που σε αγκαλιάζει και σε πνίγει, αλλά σαν κάτι με το οποίο έχεις μια ισότιμη σχέση.
- Αυτό θα ήταν εξαιρετικά ελπιδοφόρο και ιδεατό. Να μπορούμε να δημιουργούμε στην συχνότητα που γινόταν και στο παρελθόν. Ποια είναι η γνώμη σας για τα ιστορικά έργα που τελούνται στην Ελλάδα, είτε μέσα από το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση;
Κυρίως για την υπόθεση των ιστορικών έργων οφείλω να πω ότι οι ιστορικοί μας έχουν κάνει μια θαυμάσια δουλειά. Έχουμε πάρα πολύ καλούς, καταπληκτικούς μελετητές του νεοελληνικού διαφωτισμού όπως τον Πασχαλίδη, μελετητές των οικονομικών μας θεμάτων όπως τον Δερτιλή, έχουμε και ανθρώπους που έχουν μελετήσει τα δάνεια της ελληνικής επανάστασης, όπως τον Τάσο Λιγνάδη που αφιέρωσε σε αυτό το θέμα την διδακτορική του διατριβή. Έχουμε μια πλειάδα ιστορικών για κάθε τομή και δομή του δημόσιου βίου μας από την επανάσταση και μετά. Τώρα στις υπόλοιπες τέχνες, στην λογοτεχνία, το θέατρο και τον κινηματογράφο η κατάσταση είναι κάπως διαφορετική. Στον κινηματογράφο είχαμε την δυνατότητα παραγωγής να βγάλουμε εις πέρας ιστορικά θέματα με τον τρόπο που θα τους άξιζε. Στο θέατρο τα έργα που έχουν γραφτεί για ιστορικά θέματα είναι λίγα. Έχουμε κάποιες τραγωδίες του Καζαντζάκη και του Σικελιανού. Έχουμε στην λογοτεχνία μια σειρά από έργα τα οποία όμως είναι και αυτά ελάχιστα μπροστά σε αυτά που χρειαζόταν ο τόπος. Γενικά υπάρχει μια υποπαραγωγή θεατρική και λογοτεχνική γύρω από τα ιστορικά μας ζητήματα, εξαιρώντας βέβαια κάποια ψευδο-ιστορικά best seller της κακιάς ώρας στα οποία δεν χρειάζεται καν να αναφερθούμε.
- Άρα νιώθετε πως χρειάζεται να καταβληθεί πολύ δουλειά ακόμα πάνω σε αυτά τα ιστορικά έργα;
Σαφέστατα και χρειάζεται πολύ δουλειά και επίσης αυτά τα έργα δεν πρέπει να έχουν την μνημειακή ψυχρότητα μιας ταφόπλακας. Το θέμα δεν είναι απλά να μιλήσουμε για ένα γεγονός ακριβώς όπως συνέβη τότε, αλλά να προεκτείνουμε και τις συνέπειες του στο μέλλον. Αυτή είναι η αληθινή δουλειά άλλωστε της ιστορίας, αλλά και ενός ιστορικού έργου. Είναι να ξεκινήσει από ένα γεγονός, να το περιγράψει και ύστερα να τινάξει μπροστά σαν βέλος την νοηματική του συνέπεια, τις εφαρμογές του, τις δυνατότητες που ανοίχθηκαν ή εκείνες που χαντακώθηκαν. Αυτή είναι η δουλειά ενός ιστορικού έργου. Με δυο λόγια, πρέπει να είναι ένα κείμενο, ένα έργο εν κινήσει. Δεν μπορεί να είναι, όπως είπα, απλώς ένα μνημείο, μια ταφόπλακα, ή μια πέτρινη στήλη μουχλιασμένης νοσταλγίας.
Όσον αφορά τον εκδοτικό χώρο, έχουν γίνει πολλές σοβαρές επανεκδόσεις ιστορικών βιβλίων και έργων, πολλές από αυτές έγιναν και τώρα με την αφορμή του επικείμενου εορτασμού για τα 200 χρόνια της ελληνικής επανάστασης. Οι εκδόσεις «Σμίλη» για παράδειγμα, στις οποίες εξέδωσα και εγώ το βιβλίο μου «Δάνειον Έθνος», έχουν κυκλοφορήσει επίσης, την αλληλογραφία του Λόρδου Βύρωνα και άλλα πολλά σημαντικά βιβλία. Γενικά πολλοί εκδοτικοί οίκοι έχουν μπει στο εορταστικό κλίμα, γιατί η Ελλάδα χρειάζεται να γιορτάσει. Είναι πολύ αναγκαία για μια κοινωνία η συνθήκη του εορτασμού. Και ειδικά σήμερα είναι πιο αναγκαία που βρισκόμαστε σε μια πάρα πολύ δύσκολη κατάσταση.
- Συμφωνώ μαζί σας και πιστεύω πως όταν είναι να γιορτάσουμε μια νίκη, μια επέτειο εθνική είναι αναγκαίο. Είναι ίσως και το αντίβαρο στην «παγκοσμιοποίηση» που μας θέλει να ποινικοποιούμε τέτοιες καταστάσεις.
Ο εορτασμός είναι πάντα απελευθερωτικός. Δίνει την δυνατότητα στις δυνάμεις του πνεύματος, της φαντασίας, αλλά και του σώματος να τεθούν σε κίνηση. Όσον αφορά την παγκοσμιοποίηση, φαίνεται τελικά ότι αποτυγχάνει να θάψει ιδιαίτερα γνωρίσματα εθνών, κοινωνιών, μειονοτήτων. Και ευτυχώς που αποτυγχάνει γιατί θα γινόμασταν όλη η ανθρωπότητα σαν ομογενοποιημένο γιαούρτι. Μετά θα επιβάλλονταν η συνθήκη ενός αυταρχικού παγκόσμιου κράτους που θα εξίσωνε τις επιθυμίες των ανθρώπων και δεν θα επέτρεπε την προσωπική τους άσκηση. Γιατί το ζήτημα με τις επιθυμίες, είναι να είναι πράγματι προσωπικές και να μην επιβάλλονται μέσα από διαφημιστικά τρικ, ώστε να αποτελούν μια εξαρτημένη ανάγκη. Η επιθυμία έχει μεγάλο νόημα να είναι προσωπική, αλλιώς, είναι σαν ένα ξενοφορεμένο ρούχο που ποτέ δεν σου ταιριάζει ακριβώς, αλλά εσύ προσαρμόζεσαι σε αυτό και όχι αυτό σε εσένα.
- Η περιγραφή σας μου θυμίζει βαθύτατα το σπουδαίο βιβλίο «1984» του Τζωρτζ Όργουελ και πως περιγράφει την αυταρχική κοινωνία και τον θάνατο των λέξεων και των ιδεών.
Αυτό είναι και το μεγάλο ζήτημα που έχουμε σήμερα. Η διγλωσσία την οποία επισημαίνει ο Όργουελ στο «1984», τείνει δυστυχώς να επιβληθεί παντού. Βλέπουμε πολιτικούς να μιλούν με άλλη γλώσσα στο ελληνικό ακροατήριο και με άλλη στο διεθνές. Βλέπουμε επιχειρηματίες να μιλούν αλλιώς στο μικρό τους λόμπι, και με άλλη γλώσσα στις δημόσιες δηλώσεις τους, και βλέπουμε και δυστυχώς και πάρα πολλούς ανθρώπους να έχουν συνηθίσει πλέον σαν φυσική αυτή την κακοποιό διγλωσσία. Επίσης, οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι υπάρχει μεγάλη έκπτωση στην ποιότητα της απόδοσης των νέων ελληνικών. Η επικράτηση της δημοτικής δυστυχώς δεν έφερε στην επιφάνεια μια πλούσια, βαθιά με γενναίες ρίζες δημοτική παράδοση που υπάρχει ασφαλώς, αλλά μια άλλη ψευδο-δημοτική που αποκλείοντας και τα λόγια στοιχεία της παράδοση μας, κατέληξε ένα στεγνό και φθηνό παλιόχαρτο.
- Πέρα από συγγραφέας, κριτικός θεάτρου, είστε και καθηγητής θεάτρου και συνεργάζεστε και με το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Ποια είναι η γνώμη σας για την διαχρονικότητα του θεάτρου σε μια αρκετά τεχνολογική κοινωνία; Τι είναι αυτό που συναρπάζει τους μαθητές σας στα θεατρικά έργα;
Πράγματι εδώ και 6-7 χρόνια ξεκίνησα από το Εθνικό θέατρο μια απόπειρα που μέχρι τώρα δεν είχε γίνει στην Ελλάδα, το στήσιμο ενός εργαστηρίου θεατρικής γραφής. Υπήρχαν φυσικά κάποια εργαστήρια θεατρικής γραφής, αλλά είχαν μια πολύ περιορισμένη διάρκεια, συνήθως 2-3 εβδομάδων, το πολύ δυο μηνών. Η δική μας προσπάθεια στο Εθνικό θέατρο καταρχάς και μετά στο Ίδρυμα Κακογιάννη, ήταν να κάνουμε ένα εργαστήριο με κάπως ανεπτυγμένη προδιαγραφή, να κρατάει δηλαδή ολόκληρη την σεζόν και στο τέλος να εκδίδουμε τα τρία καλύτερα κείμενα, σε δίγλωσση έκδοση, ελληνικά και αγγλικά και επίσης να ανεβάζουμε, όχι σε μορφή αναλογίου, αλλά με συνθήκες πλήρους παράστασης, τα τρία καλύτερα μονόπρακτα. Αυτός ο συνδυασμός του διδακτικού, του εκδοτικού και του παραστασιακού μέρους της όλης δουλειάς, ήταν νομίζω ότι καλύτερο μπορούσε να συμβεί σε αυτές τις συνθήκες. Όσο για το ενδιαφέρον των μαθητών για το οποίο ρωτήσατε, αυτό είναι αυτονόητο. Ζούμε σε μια χώρα που γέννησε το θέατρο όπως τουλάχιστον το γνωρίζουμε στην δύση. Και η ανατολή φυσικά έχει σπουδαίο θέατρο και έχει ακόμα αλλά είναι τελετουργικό το θέατρο της. Το δικό μας το θέατρο πέρα από την αρχέγονη τελετή, από την οποία και αυτό κατάγεται, μιλάω για την Διονυσιακή τελετή, έχει ως κεντρικό θέμα πάντα τον άνθρωπο. Αυτό είναι το κλασσικό στοιχείο του ελληνικού θέατρου το οποίο έφθασε και κατέκλυσε την δύση και ολόκληρο τον κόσμο. Οι Έλληνες συγγραφείς λοιπόν, οι νέοι ιδιαίτερα, είναι φυσικό να στρέφονται στο θέατρο με πάθος και προσήλωση. Και ευτυχώς έχουμε πολλούς και καλούς νέους συγγραφείς.
- Εν κατακλείδι, ας κλείσουμε με ένα ελπιδοφόρο μήνυμα προς όλο τον κόσμο, σχετικά με τα τρέχοντα κοινωνικά θέματα και τον κορωνοϊό.
Για να ξεκινήσω με τον κορωνοϊό πρέπει να πω ότι πρέπει να μάθουμε να ζούμε κάπως επικίνδυνα. Εννοώ ότι από ότι φαίνεται δεν θα ξεπεραστεί σύντομα το πρόβλημα. Δεν ξέρουμε καν ποια είναι η αποτελεσματικότητα των προτεινόμενων εμβολίων και ποιες θα είναι οι παρενέργειες τους. Μιας και δεν μπορούμε λοιπόν να λύσουμε ένα ιατρικό θέμα, αυτό που πρέπει να λύσουμε είναι οι κοινωνικές του παρενέργειες. Δηλαδή, η απομόνωση να μην μας κάνει απάνθρωπους, η έλλειψη επαφής να μην μας κάνει ατομιστές και να εξακολουθήσουμε ακόμα και καθένας από το σπίτι του, να δρούμε σαν ένα συλλογικό κοινωνικό σώμα. Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα. Αν το καταφέρουμε κατά την διάρκεια που θα κρατήσει η πανδημία θα έχουμε ένα μεγάλο κέρδος στο τέλος αυτής της πορείας. Αν δεν το καταφέρουμε τα πράγματα θα είναι πολύ άσχημα σε κοινωνικό επίπεδο. Προσωπικά είμαι αισιόδοξος γιατί ξέρω ότι ο καιρός έχει γυρίσματα. Το μέλλον είναι ανοιχτό και στον καθένα μας προσωπικά και στην ελληνική κοινωνία εν συνόλω. Το τι θα πράξουμε απέναντι σε αυτό είναι ζήτημα της δικής μας αυτοσυνείδησης και εξαρτάται από το απόθεμα παιδείας και το απόθεμα αντίστασης σε ατομικό επίπεδο αλλά και στην ελληνική κοινωνία συνολικά. Όπως καταφέραμε να νικήσουμε την συνολική πανδημία της Χρυσής Αυγής, θα μπορέσουμε να νικήσουμε πολλές πανδημίες. Και ευτυχώς και το δικαστήριο πήρε μια πλήρως καταδικαστική απόφαση για το σύνολο αυτής της εγκληματικής οργάνωσης.
Ηρακλής Λογοθέτης – “Δάνειον Έθνος”: Διαβάστε την περίληψη εδώ
