O Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη περίπου το 1322 από μια πλούσια οικογένεια με αρκετά επιφανή πρόσωπα και σε μια εποχή που η Βυζαντινή αυτοκρατορία σταδιακά έχανε την ισχύ της. Ωστόσο, την ίδια ακριβώς περίοδο η περιοχή της Θεσσαλονίκης διατηρούσε τα χαρακτηριστικά ενός πνευματικού κέντρου. Γενικότερα, φαίνεται πως η ιδιαιτερότητα και η πραότητα του επέτρεψαν περισσότερο την ανάδειξη άλλων θεολόγων της εποχής- όπως ο Γρηγόριος Παλαμάς- και όχι τόσο τη δική του. Ωστόσο, σήμερα θεωρείται ένας εκ των σημαντικότερων ορθοδόξων θεολόγων και λόγιων της εκκλησίας. Παρά ταύτα, αν και το έργο του φέρει αδιαμφισβήτητο κύρος, η συλλογή στοιχείων για τη ζωή του δεν ήταν ιδιαιτέρως εύκολη, ενώ χρειάστηκαν πολλά χρόνια έρευνας και μελέτης για να συγκεντρωθούν και να είναι σήμερα διαθέσιμα όσα στοιχεία υπάρχουν γύρω από το πρόσωπό του.
Ο Νικόλαος Καβάσιλας, που αργότερα αναδείχθηκε σε σπουδαίο επιστήμονα- λόγω της ενασχόλησής του με τις θετικές επιστήμες- και χαρακτηρίστηκε ως ησυχαστής, έλαβε άριστη παιδεία και άφησε παρακαταθήκη σπουδαίο έργο, το οποίο ακτινοβολεί μέχρι τις μέρες μας. Ίσως πέθανε λίγο μετά το 1391. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1983 πραγματοποίησε την αγιοκατάταξή του, ενώ η μνήμη του τιμάται σταθερά στις 20 Ιουνίου.
Είναι χαρακτηριστικό του νηπτικού πατέρα, πως οι διδασκαλίες του στηρίζονται στη μυστηριακή θεολογία της εκκλησίας και στους περίφημους μακαρισμούς που βρίσκονται στο ευαγγέλιο, καίτοι ο Καβάσιλας δεν απευθύνεται κατ’ ανάγκην σε εκείνους που ακολουθούν ασκητική ζωή. Ο ίδιο συχνά υποστήριζε ότι «ο νόμος του πνεύματος, που είναι η αγάπη για το Θεό, είναι νόμος φιλίας και ευγνωμοσύνης. Για να ακολουθήσει κανείς αυτό το νόμο δεν είναι ανάγκη να καταβάλει κόπους, ούτε έξοδα, ούτε να χύσει ιδρώτα..»
Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί, πως η βαθύτατη έρευνα που πραγματοποίησε για τα μυστήρια, το αντίκτυπο αυτών στο χριστιανικό βίο και η σημασία αυτών σε ολόκληρη τη ζωή του ίδιου δεν θεωρήθηκαν από τον Καβάσιλα, εμπόδιο για την επιστήμη. Ο ίδιος άλλωστε ασχολήθηκε αρκετά με την αστρονομία και άλλες επιστήμες.
Συνοψίζοντας, βάσει των όσων ο συγκεκριμένος Πατέρας υπογράμμισε, δεν είναι αναγκαίο ο μυστικισμός να συνδυαστεί με το μοναχισμό. Απεναντίας, μένοντας στην κοινωνική ζωή και στην καθημερινότητά του ο κάθε άνθρωπος δύναται, μέσω της μελέτης πνευματικών έργων και όχι μόνο, να μεταβάλλει την ουσία αυτών. Τα όσα αναφέρονται παραπάνω είναι μια βασική αιτία για την οποία ο λόγος του Καβάσιλα χαρακτηρίζεται ως δυνατή θεολογική πνοή.
Ο Νικόλαος Καβάσιλας είναι αλήθεια πως άφησε πλούσιο έργο πίσω του, ενώ τα γραπτά του αναντίλεκτα συνιστούν διαμάντια της εκκλησιαστικής γραμματείας. Επιπλέον, υπάρχει στα κείμενά του ποικιλομορφία, αφού ο μυσταγωγός έγραψε κείμενα φιλοσοφικά, ερμηνευτικά, λειτουργικά, κοινωνικοπολιτικά, εγκωμιαστικούς λόγους και 17 επιστολές. Συγκεκριμένα, πρέπει να σημειωθεί, πως στα δύο έργα του «Περί της εν Χριστώ ζωής» και «Ερμηνεία της θείας Λειτουργίας» συγκεντρώνεται όλη η λειτουργική θεολογία του, καθώς στο εσωτερικό αυτών των έργων εμπεριέχεται η πίστη και η παράδοση των εκκλησιαστικών μυστηρίων.
Εν συνεχεία, παρουσιάζονται με τη σειρά το βιβλίο «Η Θεομήτωρ» από τις εκδόσεις ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΉ ΔΙΑΚΟΝΙΑ σε μετάφραση του Π. Νέλλα. Επίσης, από τις εκδόσεις ΛΥΧΝΟΣ τα βιβλία «Φιλοκαλία των νηπτικών και των ασκητικών» σε μετάφραση του Π. Χρήστου και η «Εν Χριστώ ζωή» σε μετάφραση του Ε. Λέκκου.
Αληθινός Πατήρ της Εκκλησίας ο Καβάσιλας, έζησε προφητικά τα γεγονότα της εποχής του. Είδε το ρεύμα της Αναγεννήσεως μέσα από την παράδοση της Εκκλησίας. Αντιμετώπισε την επικαιρότητα μέσα από την αιωνιότητα και μπόρεσε να την κερδίσει. Σ’ αυτή την παράδοση καλούν και τους σημερινούς πιστούς οι Πατέρες της Εκκλησίας. Μόνο καθιστώντας επίκαιρη, ζώντας προφητικά την αληθινή πατερική παράδοση, θα μπορέση η Εκκλησία να είναι ζωντανή και επίκαιρη σήμερα, να βοηθήσει αποτελεσματικά την εποχή μας.
Οι μεταφράσεις που έχουν γίνει μέχρι τώρα σε πολλές ξένες γλώσσες και στη δική μας έχουν το μειονέκτημα ότι στηρίζονται σε επισφαλές κριτικώς κείμενο, με άφθονα λάθη και παραλείψεις. Για να μη έχει και η δική μας το ίδιο μειονέκτημα, αναγκασθήκαμε ν’ απορρίψουμε τελείως το κείμενο της εκδόσεως Migne και να εξαγάγομε άλλο καλύτερο με βάση κώδικες που ήταν στη διάθεσή μας. Έτσι το κείμενο αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο κριτικό, αν και ούτε ο χρόνος ούτε το είδος εκδόσεως αυτής της σειράς το απαιτεί. Μία παραβολή με τον κώδικα Βατοπ. 541 του 15ου αιώνα, του οποίου η μικροταινία ήρθε την τελευταία στιγμή στα χέρια μας, δείχνει ότι το κείμενό μας δεν μπορεί ν’ απέχει πολύ από εκείνο που βγήκε από τα χέρια του Νικολάου.
Μεταξύ των συγγραμμάτων του αγίου Νικολάου του Καβάσιλα, τα οποία “κόσμος εισί τη του Χριστού Εκκλησία”, κατά το Γεώργιο Σχολάριο, εξέχουσα θέση καταλαμβάνει το έργο του “Περί της εν Χριστώ ζωής”. Αποτελείται από επτά Λόγους και είναι μία σε βάθος εξέταση και ανάπτυξη της πνευματικής ζωής του χριστιανού, με βάση τα ιερά μυστήρια και κυρίως τα τρία βασικά (βάπτισμα, άγιο μύρο, θεία ευχαριστία). Στο Α’ τεύχος της Σειράς μας περιέχονται οι Λόγοι Α’ και Β’. Σ’ αυτούς αναπτύσσονται τα θέματα: Η εν Χριστώ ζωή συγκροτείται από τα τρία βασικά μυστήρια και εξετάζεται η συμβολή του αγίου βαπτίσματος.
Πληροφορίες αντλήθηκαν από:
Νικόλαος Καβάσιλας, κείμενο, μετάφραση Παναγώτη Χρήστου, Φιλοκαλία ασκητικών και νηπτικών, τομ 22, Πατερικές εκδόσεις, Γρηγόριος Παλαμάς, Θεσ/κη, 1979.
Π. ΝΕΛΛΑ, Αί θεολογικαί πηγαί Νικολάου του Καβάσιλα. Αναφοραί και εξαρτήσεις, 1975
Αγίου Νικολάου Καβάσιλα, Περί της εν Χριστώ ζωής : Λόγοι επτά, 2004
