Ο Γεώργιος Θεοτοκάς ήταν Έλληνας λογοτέχνης και δικηγόρος. Υπήρξε ένας από τους μεγάλους διανοητές και εκπροσώπους της γενιάς του ’30 και το όνομα του έχει συνδεθεί με τα γεγονότα του 20ου αιώνα.
Άν έχετε μια ευγενική ψυχή, θα καταλάβετε μια μέρα πως η μόνη δυνατή ευτυχία είναι η προσφορά του εαυτού σας. “Αργώ”
Τα πρώτα χρόνια
Ο Γεώργιος Θεοτοκάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 27 Αυγούστου 1905. Ο πατέρας του, Μιχαήλ Θεοτοκάς τον επηρέασε στον απόλυτο βαθμό. Ήταν το πρότυπο του ανθρώπου που ήθελε να προοδεύσει στηριζόμενος στις δικές του δυνάμεις αλλά και στο να έχει ελεύθερη τη πολιτική του σκέψη.
Φοίτησε στη Σχολή Ζαμαρία την περίοδο 1911-1913 και στο Εθνικό Ελληνογαλλλικό Λύκειο μέχρι το 1922. Μετά τη Μικρασιατική Καταστρόφή το 1922, η οικογένεια Θεοτοκά εγκαταστάθηκε στην Αθήνα βιώνοντας όλο το δράμα της προσφυγιάς. Φοίτησε στη Νομική Σχολή Αθηνών από την οποία αποφοίτησε το 1926.
Ο Γεώργιος Θεοτοκάς στον κόσμο των γραμμάτων
Το 1925 ο Γεώργιος Θεοτοκάς γίνεται Γενικός Γραμματέας στην Φοιτητική Συντροφιά, όπου ήταν μια ελληνική φοιτητική οργάνωση η οποία έδρασε με διάφορες εναλλαγές και μετασχηματισμούς από το 1910 ως το 1930. Στη περίοδο της δικτατορίας του Πάγκαλου, ο Θεοτοκάς παραπέμπεται στο πειθαρχικό του Πανεπιστημίου για άρθρα του στη Φοιτητική Συντροφιά.
Το 1927 μεταβαίνει στο Παρίσι για σπουδές γενικής παιδείας και τον επόμενο χρόνο μετακομίζει στο Λονδίνο όπου μελετά το αγγλικό δίκαιο, την αγγλική φιλολογία και παρακολουθεί μαθήματα ιστορίας και πολιτισμού. Παράλληλα, αρχίζει να δουλεύει πάνω στο «Ελεύθερο Πνεύμα», το κείμενο που θα τον χαρακτηρίσει περισσότερο και θα προκαλέσει έντονες αντιδράσεις όταν δημοσιευτεί.
Το 1929 επιστρέφει στην Αθήνα και εργάζεται ως δικηγόρος. Την ίδια χρονιά εκδίδεται το δοκίμιο του “Ελεύθερο Πνεύμα” και ο Γεώργιος Θεοτοκάς χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Ορέστης Διγενής. Το “Ελεύθερο Πνεύμα είναι ένα ολιγοσέλιδο βιβλίο ιδεολογικής πολεμικής το οποίο προκάλεσε ποικίλες και έντονες αντιδράσεις και που αργότερα χαρακτηρίστηκε πνευματικό μανιφέστο της Γενιάς του ΄30, στην οποία ανήκουν και ο Γιώργος Σεφέρης, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Στρατής Μυριβήλης, ο Κοσμάς Πολίτης, ο Μ. Καραγάτσης, ο Άγγελος Τερζάκης. Τέσσερα χρόνια μετά εκδίδει και το πρώτο μέρος της Αργώ, μυθιστόρημα που θα ολοκληρώσει τρία χρόνια αργότερα. Το έργο είναι περιγραφή-τοιχογραφία της Ελλάδας και κυρίως του αστικού περιβάλλοντος της Αθήνας την εποχή του Μεσοπολέμου. Σε μια μεταγενέστερη έκδοση γράφει στον πρόλογό του για την απήχηση και την πρόσληψη που είχε η Αργώ:
«Σαν άρχισα αυτό το βιβλίο, η μοναδική μου πρόθεση ήταν να ζωντανέψω μερικά ανθρώπινα πλάσματα που τριγυρνούσανε στη φαντασία μου και βασάνιζαν τις ώρες της σχόλης μου. Κατόπι, σαν προχώρησε η δουλειά, μου ήρθε η όρεξη να δώσω με αυτήν την ευκαιρία, μια γενική κάπως έκθεση της ελληνικής ζωής και των προβλημάτων της εποχής μας. Έτσι η Αργώ πήρε διαστάσεις που δεν τις περίμενα.»
Ξεκινά η συνεργασία του με το λογοτεχνικό περιοδικό “Νέα Γράμματα” το 1935. Το 1938 εκδίδει το λογοτεχνικό αριστούργημα “Το Δαιμόνιο” και ένα χρόνο μετά η Ακαδημία Αθηνών τον βραβεύει με το βραβείο Πεζογραφίας.
Το σχεδόν βιογραφικό και εφηβικό μυθιστόρημα του “ο Λεωνής”, που γράφτηκε στις αρχές του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου εκδίδεται το 1940.
Ο Γεώργιος Θεοτοκάς στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο
Όταν ξεσπά ο πόλεμος είναι 35 ετών. Στις 22 Νοεμβρίου 1940 στο Γουδί σπεύδει να καταταγεί ως εθελοντής θέλοντας να πολεμήσει στη πρώτη σειρά του αλβανικού μετώπου όμως δε γίνεται δεκτός. Στις 3 Δεκεμβρίου 1940 κατατάχθηκε στο Έμπεδο και στις 17 Ιανουαρίου 1941 αποστρατεύεται.
Τον Φεβρουάριο του 1941 κατατάχθηκε εκ νέου στος 12ο λόχο του ΓΕΑ, όπου θα εκπαιδευόταν στους όλμους αλλά δεν πολέμησε τελικά. Θα γράψει στο “Τετράδιο Ημερολογίων” το οποίο είναι μια νηφάλια μαρτυρία για τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο:
“Κηφισιά, Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 1940.
Ξυπνώ με τις καμπάνες, που σημαίνουν την κήρυξη του πολέμου και τον πρώτο συναγερμό. Ο ωραιότατος καιρός, οι καμπανοκρουσίες, κάποια κίνηση ιδιαίτερη, κάποια έξαψη, που αισθάνομαι αμέσως τριγύρω μου, στο σπίτι, στον δρόμο, στα άλλα σπίτια και στους κήπους, όλα αυτά προσδίδουν από την πρώτη στιγμή στην ημέρα, που αρχίζει μια όψη εορτάσιμη, πανηγυρική. Η πρώτη μου σκέψη είναι: “Το μεσημέρι, το αργότερο, θα έρθουν τα αεροπλάνα να μας βομβαρδίσουν”.
Η μετέπειτα πορεία
Μετά τον πόλεμο ασχολείται ξανά με τη λογοτεχνία και το 1945 προτείνεται για το Νόμπελ Λογοτεχνίας από το μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας Sigfrid Siwertz.
Διορίζεται σε Γενικό Διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου το 1945 , θέση που θα κρατήσει εως το 1946. Είναι ο πρώτος κύκλος ενασχόλησης του με τη μεγάλη κρατική σκηνή. Και ξανά το 1952 μέχρι το 1953. Είχε να αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες τη ταραγμένη εκείνη εποχή.
Στις σχετικές σημειώσεις του ο Γιώργος Θεοτοκάς γράφει:
“Από την αρχή της προσπάθειάς μας βρεθήκαμε ριγμένοι σε μια πυρετική εργασία, που δεν σταμάτησε ποτέ και που την προσδιόριζε, κατά πρώτο λόγο η αδυσώπητη οικονομική ανάγκη. Νομίζω, όμως πως δεν χάσαμε τον πνευματικό προσανατολισμό μας”.
Δική του ήταν η πρόταση του εναλασσόμενου ρεπερτορίου για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Γεγονός που άνοιξε τους ορίζοντες του θεάτρου καθώς μπορούσαν να επαναληφθούν σημαντικές παραστάσεις. Ήταν ο πρώτος διευθυντής που έδωσε τη δυνατότητα συνεργασίας με εικαστικούς για σκηνικά και για κοστούμια με πολύ γνωστά ονόματα όπως ο Εγγονόπουλος, ο Τσαρούχης και πολλοί άλλοι.
Από τον Αύγουστο του 1952 έως τις αρχές Φεβρουαρίου 1953 ταξιδεύει στις ΗΠΑ. Αφορμή του ταξιδιού του ήταν πρόσκληση του State Department, το οποίο μέσω του προγράμματος μορφωτικών ανταλλαγών Smith-Mundt, στόχευε στην βελτίωση της εικόνας των ΗΠΑ κατά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Το 1955 θέτει το άρθρο του “Έλληνες και Άγγλοι”, προκάλεσε τόσο έντονες αντιδράσεις που έγραψε στο Γιώργο Σεφέρη πως για πρώτη φορά έκανε τη σκέψη να φύγει από την Ελλάδα.
Το 1956 βάζει υποψηφιότητα για βουλευτής του Νομού Χίου με τη Δημοκρατική Ένωση αλλά απέτυχε να εξασφαλίσει την εκλογή του. Στις εκλογές του Μαΐου 1958 υποστήριξε το Κόμμα των Φιλελευθέρων, χωρίς να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα. Απο το 1957 αρθρογραφεί και γίνεται τακτικός συνεργάτης στο Βήμα.
Το 1961 ταξίδεψε στο Λίβανο και τη Συρία και το 1962 τη Ρουμανία, τη Σοβιετική Ένωση και την Περσία. Τον Δεκέμβριο του 1962 επισκέφθηκε την ΕΣΣΔ ως μέλος μιας ομάδας ελλήνων διανοουμένων, οι οποίοι είχαν προσκληθεί στο πλαίσιο της ψυχροπολεμικής προπαγάνδας. Τον Σεπτέμβριο του 1963 συμμετείχε μαζί με τον Ευάγγελο Παπανούτσο στην Υποεπιτροπή Παιδείας της Ενώσεως Κέντρου, η οποία συνέταξε ένα πλήρες σχέδιο για το εκπαιδευτικό σύστημα στην περίπτωση κατά την οποία η Ένωση Κέντρου θα αναλάμβανε την εξουσία. Το 1964 διορίστηκε πρόεδρος του Δ.Σ. του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και το 1965 επισκέφθηκε και τη Βουλγαρία. Την ίδια χρονιά παίρνει θέση με ανοικτή επιστολή προς το βασιλιά, όταν η δημοκρατία βιάζεται από το βασιλικό πραξικόπημα. Είναι η περίοδος των Ιουλιανών.
Η προσωπική ζωή και το τέλος του Γεώργιου Θεοτοκά
Ο Γεώργιος Θεοτοκάς παντρεύεται τη βυζαντινολόγο Ναυσικά Στεργίου το 1948, η οποία απεβίωσε το 1959 μετά από νόσο που της είχε διαγνωσθεί από τα τέλη του 1956. Το 1966 ερωτεύεται τη κατά πολύ νεότερη του ποιήτρια, Κοραλία Ανδρεάδη. Στα 61 του χρόνια ήθελε να σιγουρευτεί ότι είναι υγιής με εξονυχιστικές εξετάσεις στο Παρίσι. Μετά από αυτό αποφασίζει να παντρευτεί τη Κοραλία. Λίγο καιρό αργότερα, στις 30 Οκτωβρίου 1966 ο Γεώργιος Θεοτοκάς πεθαίνει από καρκίνο στο ήπαρ, την αρρώστια που οι γιατροί στο Παρίσι είχαν αποκλείσει.
Εργογραφία
Ι. Πεζογραφία
• Αργώ Α΄ – Β΄. Αθήνα, Πυρσός, 1936 (και οριστική μορφή σε έναν τόμο Αθήνα, Πυρσός, 1936).
• Ευριπίδης Πεντοζάλης και άλλες ιστορίες. Αθήνα, Πυρσός, 1937.
• Το δαιμόνιο· Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πυρσός, 1938.
• Λεωνής. Αθήνα, Πυρσός, 1940.
• Ιερά Οδός. Αθήνα, Ίκαρος, 1950.
• Ασθενείς και οδοιπόροι Α΄ – Β΄. Αθήνα, Φέξης, 1964.
• Οι καμπάνες. Αθήνα, Εστία, 1970.
ΙΙ. Δοκίμιο
• Διγενής, Ορέστης, Ελεύθερο πνεύμα. Αθήνα, Ράλλης, 1929.
• Εμπρός στο κοινωνικό πρόβλημα. Αθήνα, Πυρσός, 1932.
• Στο κατώφλι των νέων καιρών. Αθήνα, Ίκαρος, 1945.
• Δοκίμιο για την Αμερική. Αθήνα, Ίκαρος, 1954.
• Προβλήματα του καιρού μας. Αθήνα, Ίκαρος, 1956.
• Η εθνική κρίση. Αθήνα, Θεμέλιο, 1966.
• Η ορθοδοξία στον καιρό μας. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1975.
• Πολιτικά κείμενα. Αθήνα, Ίκαρος, 1976.
• Στοχασμοί και θέσεις· Πολιτικά κείμενα 1925 – 1966Α΄ (1925 – 1949). Αθήνα, Εστία, 1996
• Στοχασμοί και θέσεις· Πολιτικά κείμενα 1925 – 1966Β΄ (1950 – 1966). Αθήνα, Εστία, 1996
ΙΙΙ. Ποίηση
• Ποιήματα του μεσοπολέμου. Αθήνα, Ίκαρος, 1944 (περιλαμβάνονται οι δύο πρώτες ποιητικές συλλογές του Φύλλα ημερολογίου και Φύλλα ημερολογίου ΙΙ και οι δύο του 1934).
ΙV. Θέατρο
• Θέατρο. Αθήνα, Άλφα, 1944.
• Ο τελευταίος πόλεμος· Δράμα μονόπρακτο. Ανάτυπο από το περ. Εποχές, 1965.
• Θέατρο 1· Το τίμημα της λευτεριάς (Κατσαντώνης)· Έργο σε τρεις πράξεις. Αθήνα, Εστία, 1958.
• Θέατρο 2· Συναπάντημα στην Πεντέλη· Κωμωδία σε τρεις πράξεις. Αθήνα, Εστία, 1958.
• Θέατρο 3· Το γεφύρι της Άρτας· Έργο σε πέντε πράξεις. Αθήνα, Εστία, 1959 (έκδοση β΄, αναθεωρημένη).
• Θέατρο 4· Αλκιβιάδης· Έργο σε τρεις πράξεις και επτά εικόνες. Αθήνα, Εστία, 1959.
• Η άκρη του δρόμου· Δράμα σε τρεις πράξεις και πέντε εικόνες. Αθήνα, Φέξης, 1963.
• Θεατρικά Α΄ – Νεοελληνικό λαϊκό θέατρο (Αντάρα στ’ Ανάπλι, Το γεφύρι της Άρτας, Όνειρο του Δωδεκάμερου, Το κάστρο της Ωριάς, Το παιχνίδι της τρέλας και της φρονιμάδας, Συναπάντημα στην Πεντέλη, Το τίμημα της λευτεριάς). Αθήνα, Εστία, 1965.
• Θεατρικά Β΄ – έργα διάφορα (Πέφτει το βράδυ, Αλκιβιάδης, Ο τελευταίος πόλεμος, Λάκκαινα, Σκληρές ρίζες, Η άκρη του δρόμου). Αθήνα, Εστία, 1967.
• Το παιχνίδι της τρέλας και της φρονιμάδας – Το κάστρο της ωριάς. Αθήνα, Ίκαρος, 1947 (στη σειρά Θέατρο, αρ.ΙΙ).
V. Ταξιδιωτικά κείμενα
• Ταξίδι στη Μέση Ανατολή και στο Άγιο Όρος. Αθήνα, Φέξης, 1961.
• Ταξίδια (Περσία, Ρουμανία, Σοβιετική Ένωση, Βουλγαρία). Αθήνα, Εστία, 1971.
VΙ. Άλλα κείμενα
• Ώρες αργίας. Αθήνα, Εστία, 1931.
• Ημερολόγιο της Αργώς και του Δαιμονίου. Αθήνα, Πυρσός, 1939.
• Τετράδια ημερολογίου (1939 – 1953)· Εισαγωγή, επιμέλεια Δ.Τζιόβας. Αθήνα, Εστία, 1987.
• Γιώργος Θεοτοκάς & Γιώργος Σεφέρης, Αλληλογραφία (1930 – 1966)· Φιλολογική επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδης. Αθήνα, Ερμής, 1975.
• Μια αλληλογραφία (με τον Νικ.Κάλας). Αθήνα, Πρόσπερος, 1989.
• Σημαίες στον ήλιο· Ο Λεωνής του 1940 με το ημερολόγιο εργασίας του Λεωνή και τα διηγήματα της Παιδικής Ηλικίας· Φιλολογική έκδοση με εικόνες φροντισμένη από τους Γ.Π. Σαββίδη και Μιχάλη Πιερή. Αθήνα, Ερμής, 1985.
Ένα αφιέρωμα στη ζωή και ειδικά στη προσωπικότητα του Γεώργιου Θεοτοκά
https://www.youtube.com/watch?v=YtPVUaz2uFE
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
- Γεώργιος Θεοτοκάς. Ανακτήθηκε από www.mnimesellinismou.com. (Τελευταία πρόσβαση: 28/10/2022)
- Γιώργος Θεοτοκάς. Ανακτήθηκε από www.el.wikipedia.com. (Τελευταία πρόσβαση: 28/10/2022)
- Γεώργιος Θεοτοκάς: “Το έργο τέχνης είναι το πιο ατομικιστικό φαινόμενο”. Ανακτήθηκε από www.bookpress.gr. (Τελευταία πρόσβαση 28/10/2022)
- Γιώργος Θεοτοκάς, Ελεύθερο Πνεύμα. Ανακτήθηκε από www.doctv.gr. (Τελευταία πρόσβαση 28/10/2022)
- Φοιτητική Συντροφιά. Ανακτήθηκε από www.wikiwand.com. (Τελευταία πρόσβαση 28/10/2022)
- Μηχανή του χρόνου – Διάσημοι Ήρωες. Ανακτήθηκε από www.mixanitouxronou.gr. (Τελευταία πρόσβαση 28/10/2022)
- Γιώργος Θεοτοκάς – Τετράδια Ημερολογίου. Ανακτήθηκε από www.hallofpeople.com. (Τελευταία πρόσβαση 28/10/2022)
- Αργώ. Ανακτήθηκε από www.el.wikipedia.org. (Τελευταία πρόσβαση 28/10/2022)
- Γιώργος Θεοτοκάς: ο ιδεολόγος. Ανακτήθηκε από www.timesnews.gr. (Τελευταία πρόσβαση 28/10/2022)
- George Theotokas Papers. Ανακτήθηκε από ascsa.edu.gr. (Τελευταία πρόσβαση 28/10/2022)
- Γ. Θεοτοκας ο Κωνσταντινουπολίτης. Ανακτήθηκε από www.zografeio.mandoulides.edu.gr. (Τελευταία πρόσβαση 28/10/2022)
- Παρασκήνιο: Γιώργος Θεοτοκάς. Ανακτήθηκε από www.youtube.com. (Τελευταία πρόσβαση 28/10/2022)
