Ο Γράμμος είναι το τέταρτο υψηλότερο βουνό στην Ελλάδα μετά τον Όλυμπο, τον Σμόλικα και τον Βόρα, με την υψηλότερη κορυφή του «Τσούκα Πέτσικ» να φτάνει σε υψόμετρο 2.520μέτρων. Ο όγκος του βρίσκεται στα ελληνοαλβανικά σύνορα και καταλαμβάνει το βορειοανατολικό τμήμα του νομού Ιωαννίνων, το νοτιοδυτικό του νομού Καστοριάς και ένα τμήμα της νοτιοανατολικής Αλβανίας. Ουσιαστικά αποτελεί τμήμα της ευρύτερης οροσειράς της Πίνδου που καταλαμβάνει ολόκληρη την δυτική Ελλάδα.
Είναι σκεπασμένος από πυκνά δάση και από αυτόν ξεκινούν πολλά υδάτινα ρεύματα όπως ο Αλιάκμονας, ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας που πηγάζει σε ελληνικό έδαφος.
Εκεί βρίσκεται και το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης, με εκθεσιακούς χώρους και ερευνητικές υποδομές, το οποίο έχει στόχο να αποτυπώσει το παρελθόν και να βοηθήσει στην κατανόησή του αλλά και παράλληλα να αναδείξει τον περιβαλλοντικό πλούτο του Γράμμου, εστιάζοντας στις δυνατότητες του παρόντος και στη δυναμική του μέλλοντος και θέτοντας στόχους ανάπτυξης με την προσοχή και ευαισθησία που δικαιούται αυτός ο ορεινός όγκος.
Ιστορικά, στον Γράμμο εκτυλίχθηκε κατά το 1948-1949 η τελική και σκληρότερη φάση του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, που οδήγησε στην οριστική ήττα του Δημοκρατικού Στρατού από τον Εθνικό Στρατό.
Οι λίμνες Αρρένες
Ένα από τα αξιοθέατα του Γράμμου είναι οι αλπικές λίμνες Αρρένες που βρίσκονται στην τοποθεσία Μουτσάλια και σε υψόμετρο 1.729μ. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα δύο μικρών αλπικών λιμνών που αποτελεί ένα από τα ομορφότερα αλλά και άγνωστα ορεινά υδάτινα οικοσυστήματα της Ελλάδας.
Οι λίμνες Αρρένες ή Μουτσάλια όπως αναφέρονται πιο συχνά, κρύβονται μέσα σε ένα πυκνό δάσος οξιάς στη ρίζα της κορυφής του Γράμμου, την Επάνω Αρρένα με υψόμετρο 2.196 μ.
Το τοπίο είναι γαλήνιο, καταπράσινο και προσιτό για ελεύθερο κάπινγκ και πικ-νικ το καλοκαίρι, ποδήλατο βουνού και πεζοπορία.
Οι δύο λίμνες επικοινωνούν μεταξύ τους με ένα ρυάκι μήκους 60 μέτρων και είναι ρηχές. Το βάθος τους δεν ξεπερνά το ένα μέτρο ενώ ο βυθός τους καλύπτεται από μια πυκνή υδρόβια βλάστηση δίνοντας ένα όμορφο πράσινο χρώμα στα καθαρά νερά που τον χειμώνα παγώνουν.
Πλάι στις λίμνες υπάρχει μία πέτρινη πηγή με τρεχούμενο νερό που προσφέρει δροσερό και άσπιλο νερό που κατεβαίνει από το βουνό.
Η ονομασία των λιμνών προέρχεται από τη βλάχικη λέξη «μουτσάλι» που σημαίνει «βρεγμένο», ενώ η ονομασία Αρρένα προέρχεται από το επίσης βλάχικο και λατινικό, «arena», που σημαίνει «αμμουδερός τόπος».
Οι λίμνες Αρρένες έχουν σπουδαία οικολογική αξία. Στα διάφανα νερά τους ζουν σπάνια αμφίβια, όπως τρία είδη τριτώνων, τον αλπικό, τον κοινό και το λοφιοφόρο. Επίσης, στη περιοχή ζει ο κίτρινος βάτραχος και ο βάτραχος των ρυακιών, καθώς και η σαλαμάνδρα, η αμμόσαυρα και η αλπική οχιά, η οποία στον Γράμμο βρίσκεται στο νοτιότερο σημείο εξάπλωσής της στον ευρωπαϊκό χώρο. Η περιοχή έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Natura 2000 της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Λίμνη Γκιστόβα
Στον Γράμμο υπάρχει και η αλπική λίμνη Γκιστόβα, πρόκειται για την ψηλότερη και μεγαλύτερη σε έκταση αλπική λίμνη στην Ελλάδα. Το χειμώνα λόγω του υψόμετρου, παγώνει. Βρίσκεται σε υψόμετρο 2.350μ. στην κορυφογραμμή, ακριβώς στα ελληνοαλβανικά σύνορα.
Τέλος, ο Γράμμος είναι ένα βουνό με γλυκιά αγριάδα και ανέγγιχτες φυσικές ομορφιές. Οι πλαγιές του καλύπτονται από πανέμορφα πυκνά δάση με οξιές, έλατα και μαύρη Πεύκη, που οριοθετούν ξέφωτα και αλπικά λιβάδια με χαμηλή βλάστηση.
Αυτό το βουνό είναι ένας επίγειος παράδεισος για όσους αγαπούν τις ορεινές διαδρομές, το περπάτημα στη φύση και τις περιηγήσεις σε τόπους με ιστορία.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CF%81%CE%AC%CE%BC%CE%BC%CE%BF%CF%82
