
Νομίζω πως δεν χρειάζονται πολλές συστάσεις για την Καβάλα. Πόλη μεγάλη και σημαντική, κλέβει τις εντυπώσεις με τις θρυλικές ανηφόρες της, που γίνονται Γολγοθάς ακόμα και για τους προπονημένους, καθώς σκαρφαλώνει στις απότομες πλαγιές και καθρεφτίζεται στο Αιγαίο. Στο πέρασμα του χρόνου άλλαξε 3 φορές όνομα και γέννησε πολλά τέκνα που την κάνουν να περηφανεύεται. Ένα είναι όμως αυτό που ξεχωρίζει για την κληρονομιά που άφησε πίσω του, καθώς και για την μοναδική του ιστορία. Ο Μοχάμετ Άλι -και δεν μιλάμε για τον πυγμάχο- ήταν Καβαλιώτης κι αυτό δεν το ξέχασε ποτέ.
Από την Καβάλα στην Αίγυπτο
Γεννήθηκε τον Μάρτη του 1769. Ο πατέρας του ήταν αγροφύλακας τουρκαλβανικής καταγωγής. Δεν είμαστε σίγουροι για την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, αλλά σίγουρα δεν ήταν εύπορη. Ορφάνεψε πολύ γρήγορα. Υιοθετήθηκε από τον φρούραρχο της Καβάλας, ο οποίος φρόντισε να τον “αποκαταστήσει” με μια ευκατάστατη συγγενή του καθώς και να τον προωθήσει στην ιεραρχία του στρατού. Ήταν νέος, έξυπνος και φιλόδοξος και οι δυνατότητες για περαιτέρω ανέλιξη που του δίνονταν στην περιοχή ήταν περιορισμένες.

Κάπως έτσι σε ηλικία μικρότερη των 20 ετών, αποφάσισε να κυνηγήσει την τύχη του και ως υπαρχηγός ενός σώματος στρατού, βρίσκεται στην Αίγυπτο να πολεμά τον στρατό του Βοναπάρτη. Όταν οι Γάλλοι αποχώρησαν, ο Μοχάμετ Άλι κλήθηκε να κάνει τα επόμενα βήματα του. Αφού ζύγισε καλά τα πράγματα, βλέποντας έναν Σουλτάνο ανήμπορο να επέμβει και την Αίγυπτο χωρισμένη σε φατρίες, άρπαξε την ευκαιρία. Μέσω πραξικοπήματος, στα 36 του χρόνια, θα αναδειχθεί διοικητής ολόκληρης της Αιγύπτου. Έγινε ο πιο ισχυρός άντρας της Αυτοκρατορίας στην εποχή του και έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης Αιγύπτου. Ανοικοδόμησε την Αλεξάνδρεια και ίδρυσε διάφορες σχολές. Μάλιστα μια απ’ αυτές τις σχολές φρόντισε να την δωρίσει πίσω, στον τόπο απ’ όπου ξεκίνησε. Στην Καβάλα του.

Το Ιμαρέτ του Μοχάμετ Άλι
Καθώς ανηφορίζεις λοιπόν προς το κάστρο, ο Μοχάμετ Άλι σου προσφέρει τον καλύτερο λόγο για να κάνεις μια στάση. Αν τα τείχη της πόλης είναι το περιδέραιο της, το Ιμαρέτ στέκει ως το πολυτιμότερο πετράδι του. Το κτήριο, μήκους 120 μέτρων και συνολικής επιφάνειας 4.200 τ.μ, ξεκίνησε να χτίζεται το 1813 και οι εργασίες κράτησαν 10 χρόνια. Όταν ολοκληρώθηκε, το συγκρότημα στέγαζε ένα τέμενος, Ιεροδιδασκαλείο, μαγειρείο σούπας για όλους τους αναξιοπαθούντες (αυτό σημαίνει άλλωστε και η λέξη ιμαρέτ), το Διοικητήριο, Βιβλιοθήκη και 60 δωμάτια για τους μαθητές του.

Ίσως σ’ αυτό το οικοδόμημα να αντικατοπτρίζεται όλη η ζωή του Μοχάμετ. Τα δύσκολα παιδικά χρόνια, η ορφάνια, η θέληση για ανέλιξη και το κυνήγι της δόξας. Μεγαλοπρεπές και συνάμα ανθρώπινο. Τριγυρίζοντας στους διαδρόμους του, είναι δύσκολο να φανταστείς πως χτίστηκε ουσιαστικά ως σχολείο και πτωχοκομείο. Η εναλλαγή εσωτερικών και εξωτερικών χώρων με τις καμάρες, τις αυλές και το νερό δημιουργεί την αίσθηση ανατολίτικου παραμυθιού. Δίπλα στους μολυβδοσκέπαστους θόλους, οι δεκάδες καμινάδες στέκονται μέχρι σήμερα σαν φρουροί παρατηρώντας το λιμάνι.

Το κονάκι και η πλατεία
Συνεχίζοντας την πορεία μας, φυσικά ανηφορικά, ο δρόμος καταλήγει σε μια “διαμπερή” πλατεία. Η θέα και στις δυο πλευρές του ακρωτηρίου είναι μοναδική. Το ίδιο θα σκέφτηκε και εκείνος. Το σπίτι που επέλεξε να ζήσει ήταν ίσως, στα τέλη του 1700, το μεγαλύτερο σπίτι μια μικρής ακόμα Καβάλας. Όπως είναι φυσικό αυτός που επιθυμούσε να καταλάβει αξιώματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, θα ακολουθούσε και τον ανάλογο τρόπο ζωής. Οπότε το σπίτι είναι έτσι διαρρυθμισμένο σε τομέα ανδρών και γυναικών, με το σκηνικό να συμπληρώνεται από το δωμάτιο του χαρεμιού, της ευνοούμενης παλλακίδας και του πασά.

Ακριβώς μπροστά απ’ το μεγάλο αρχοντικό βρίσκεται η πλατεία που φέρει το όνομα του και στο κέντρο της δεσπόζει το άγαλμα του. Ο χώρος διαμορφώθηκε στις αρχές τις δεκαετίας του 1930, όταν η πολυπληθής ελληνική κοινότητα της Αιγύπτου δώρισε το άγαλμα στην γενέτειρα του. Η σχέση του με το ελληνικό στοιχείο ήταν κατά κύριο λόγο μια σχέση συμφέροντος. Στην προσπάθεια του να ορθοποδήσει η Αίγυπτος, θα δει στους δαιμόνιους Έλληνες έμπορους έναν καλό σύμμαχο. Θα ευνοήσει τα επενδυτικά τους σχέδια και την δημιουργία παροικιών. Είναι ο ίδιος άνθρωπος, που θα στείλει τον γιο του Ιμπραήμ, να κάψει την Πελοπόννησο στα χρόνια της Επανάστασης.

Εν κατακλείδι
Στο άγαλμα του βάζει το σπαθί στο θηκάρι. Έτσι όπως πράττει κάθε πολεμιστής μετά το τέλος της μάχης γυρνώντας στο σπίτι του. Ο ίδιος όμως δεν γύρισε ποτέ. Πέθανε γέρος πια, στην Αλεξάνδρεια. Ίσως με το όνειρο ενός πλοίου που φεύγει για την Καβάλα. Αν μπορούσαμε να περιγράψουμε τον Μοχάμετ Άλι με μια φράση, θα ήταν μια από αυτές που συναντάμε στην κτητορική επιγραφή του Ιμαρέτ: “να είναι αθάνατο, όσο ο εννιάθολος ουρανός”. Ο ίδιος γνώριζε από μικρός, μέσα από τα βιώματα του, ότι δεν είναι αθάνατος. Αλλά ήξερε πως αυτά που ήταν ικανός να δημιουργήσει, θα έμεναν στους αιώνες. Και τα κατάφερε.
Πηγές:
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CE%B2%CE%AC%CE%BB%CE%B1
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CF%87%CE%BC%CE%AD%CF%84_%CE%91%CE%BB%CE%AE_%CE%A0%CE%B1%CF%83%CE%AC%CF%82
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%BC%CE%B1%CF%81%CE%AD%CF%84_%CE%9A%CE%B1%CE%B2%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CF%82
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B9%CF%87%CE%B1%CE%AE%CE%BB_%CE%A4%CE%BF%CF%83%CE%AF%CF%84%CF%83%CE%B1%CF%82
- http://www.kavalagreece.gr/tourismos/touristikes-plirofories/aksiotheata/spiti-mexmet-ali/
Σύνταξη κειμένου: Παναγιώτης Μπαρδάκης
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου