Στα πρώτα βήματα της καριέρας του, κάθε ψυχολόγος οφείλει να είναι αισιόδοξος και οπλισμένος με πίστη προς την ικανότητά του να αγγίζει τις καρδιές των ανθρώπων. Να αφουγκράζεται τον ασίγαστο ψίθυρο της Ψυχής τους˙ να δημιουργεί μια ουσιαστική επικοινωνία μαζί τους, με σκοπό να απαλύνει τον πόνο που τρώει τα σωθικά τους.
Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιτρέψει στην απογοήτευση και σε οποιαδήποτε αρνητική σκέψη να σταθούν εμπόδιο σ’ αυτή την επικοινωνία.
Τις δύο εβδομάδες που ακολούθησαν μετά την αποχώρηση της Ουρανίας από το γραφείο μου, ήταν αδύνατον να αποφύγω την απογοήτευση που δημιουργήθηκε από τη διαφαινόμενη αποτυχία μου. Αδυνατούσα να διώξω τις σκέψεις που είχαν να κάνουν με την αδυναμία μου να της παρέχω ουσιαστική βοήθεια κι έτσι αρκέστηκα μόνο στην αιτιολόγηση αυτής της αδυναμίας.
Η αλήθεια ήταν πως δεν μπορούσα να κάνω και πολλά πράγματα, από τη στιγμή που η Ουρανία αρνιόταν την ουσιαστική και λεπτομερή εξερεύνηση του υπογείου˙ παράλληλα χλεύαζε τη δική μου προσπάθεια. Θεωρούσε πως είχε λύσει μόνη της τα προβλήματα των προηγούμενων ετών, επομένως ήταν ανώφελο το να συνεχίσω να εξερευνώ το παρελθόν της.
Πως μπορούσε να είναι τόσο επιπόλαιη, ώστε να πιστεύει πως η λύση στο πρόβλημα που υπήρχε στη σχέση της με τον γιο της, θα δίνονταν άμεσα και σχετικά εύκολα; Θεωρούσε μάλιστα πως η συγκεκριμένη λύση μπορούσε να δοθεί χωρίς να είναι απαραίτητη η αναζήτηση εκείνων των πεποιθήσεων που είχαν εγκλωβίσει σε μια σκοτεινή φυλακή τη ζωή της˙ επειδή οικοδομήθηκαν πάνω σε ακατάλληλη θεμελίωση.
– Πριν συνεχίσεις με τις κρίσεις, που το μόνο που έχουν να σου προσφέρουν είναι μια φθηνή δικαιολογία, για να εγκαταλείψεις άδοξα την προσπάθεια˙ θα ήταν πιο δημιουργικό το να προσέξεις λίγο καλύτερα αυτό που σου έγραψε. Μην ξεχνάς πως μέσα από την ποίηση εκφράζεται η Ψυχή της. Και η Ψυχή κάνει αυτό που γνωρίζει καλύτερα. Χρησιμοποιεί την ποίηση για να σου μεταφέρει την αλήθεια της. Σε καμία περίπτωση δεν θα χλεύαζε – όπως λες – την προσπάθειά σου.
– Ωραία λοιπόν. Ας εξετάσουμε αυτό που έγραψε. Πόνεσε, έκλαψε κι έζησε μια δυστυχισμένη ζωή. Αυτό πια, το καταλάβαμε πολύ καλά. Άλλωστε, από την πρώτη στιγμή που συναντηθήκαμε το αναφέρει συνεχώς και με κάθε ευκαιρία.
– Μάλιστα˙ ποιος είναι αυτός που χλευάζει τώρα; Όχι μόνο την προσπάθεια, αλλά ολόκληρη τη ζωή μιας πονεμένης γυναίκας.
Ο άνθρωπος που έζησε για πολλά χρόνια δυστυχισμένος, κρύβει μέσα του μία υπαρκτή αλήθεια. Μια αλήθεια που έχει σμιλευτεί από τον πόνο και τη δυστυχία του. Μόνο γι’ αυτή γνωρίζει. Σ’ αυτήν περιορίζεται η εμπειρία του. Ξέρει να σου πει τα πάντα για τον πόνο στην καρδιά. Να σου περιγράψει με κάθε λεπτομέρεια τα χαρακτηριστικά του. Είναι λογικό να μην γνωρίζει τίποτα για την ομορφιά αυτού του κόσμου και για τη σοφία με την οποία δημιουργήθηκε. Έχει ακούσει πολλά για το κυνήγι της ευτυχίας˙ Όμως βαθιά μέσα του πιστεύει πως αυτό το κυνήγι, δεν είναι τίποτε περισσότερο από τεχνικές που βασίζονται σε κάποια ακατάληπτη θεωρία, που απέχει πολύ απ’ τη δική του εμπειρία.
Της ζήτησες να προσεγγίσει από διαφορετική οπτική γωνία το θάνατο του πατέρα της. Ένα τόσο τραγικό γεγονός! Που επηρέασε με τον πιο άσχημο τρόπο την μετέπειτα πορεία ολόκληρης της ζωής της. Κι έτσι απλά, περιμένεις να ανακαλύψει στο γεγονός αυτό μια θετική πλευρά, προκειμένου να το θυμάται και να νιώσει ένα όμορφο συναίσθημα;
Η αλήθεια Ορέστη είναι πως είσαι έτοιμος να εγκαταλείψεις την προσπάθεια, επειδή ούτε ο ίδιος δεν πιστεύεις ότι μπορείς να της προσφέρεις κάτι περισσότερο από όμορφα – παχιά λόγια.
– Τι άλλο μπορώ να κάνω; Αν δεν στηρίξω εγώ τη θεωρία μου, τότε ποιος θα το κάνει;
– Έχεις δίκιο. Αλλά στήριξέ την με όλο σου το είναι! Πράγματι˙ Υπάρχει μια αντιστάθμιση – όπως λες – σε κάθε γεγονός. Όμως, όταν δυσκολεύεσαι να την διακρίνεις στο πάρκο κεραιών του Χορτιάτη… Όταν ακόμη κι εσύ ο ίδιος, αδυνατείς να αντισταθμίσεις την ασχήμια της ανθρώπινης παρέμβασης στο έργο της φύσης απ’ τη μια πλευρά, με το ταξίδι στη γλυκιά ανάμνηση μέσο του ερωτικού τραγουδιού απ’ την άλλη… Τότε φαντάσου πόσο δύσκολο είναι να το πράξει η Ουρανία, με τον θάνατο του πατέρα της.
– Εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω˙ τι ακριβώς πρέπει να κάνω;
– Αυτό που αποφάσισες να κάνεις απ’ την αρχή! Βοήθησέ την να νιώσει τις μικρές δόσεις ευτυχίας. Χωρίς να κρίνεις όμως την πίστη της. Επειδή δεν βοηθάς λέγοντας: Αν πιστεύεις θα δεις κι αν δεν πιστεύεις πρόβλημά σου. Εγώ νίπτω τας χείρας μου.
Οδήγησέ την στο ολάνθιστο λιβάδι κι άφησε την να επιλέξει μόνη της εκείνο το λουλούδι που θα την κάνει να νιώσει όμορφα. Στη συνέχεια, δώσε της τον χρόνο και το χώρο που χρειάζεται, για να αποκτήσει την εμπειρία της ομορφιάς ολόκληρου του λιβαδιού.
– Ωραία όλα αυτά αλλά νομίζω πως δεν θα μου δοθεί η ευκαιρία να την οδηγήσω σ’ αυτό το ολάνθιστο λιβάδι. Η Ουρανία έφυγε από το γραφείο μου απογοητευμένη. Δύο εβδομάδες πέρασαν χωρίς να δείξει κανένα σημείο ζωής. Μα ούτε και τηλεφώνησε, όπως μου είπε.
– Δείξε λιγάκι υπομονή. Όταν σκοτεινιάσουν όλα γύρω της, θα αναζητήσει το φως που της χάρισες – έστω και για λίγο – οδηγώντας την στην πιο ευχάριστη ανάμνηση της ζωής της. Όσο κι αν πιστεύει πως η ευτυχία της γύρισε μια για πάντα την πλάτη, βαθιά μέσα της διψάει για λίγες σταγόνες χαράς.
Χρειάστηκε να περάσει και τρίτη εβδομάδα μέχρι να τηλεφωνήσει η Ουρανία.
«Δεν με ρώτησες ποτέ για τις μελανιές. Είμαι σίγουρη πως τις είχες προσέξει! Όμως έκανες σαν να μην είχαν καμία σημασία για σένα. Γιατί άραγε;» μου είπε με σταθερό τόνο στη φωνή της.
Υπήρχε μια ευδιάκριτη αποφασιστικότητα στον τρόπο που μιλούσε, ενώ τα λόγια της φανέρωναν ότι δεν έπαψε κι εκείνη να σκέφτεται τις συνθήκες της επιστροφής της στο γραφείο μου, αλλά και την κατεύθυνση που θα έδινε η ίδια πλέον, στις συνεδρίες μας. Της εξήγησα πως ήταν απαραίτητο να αναλύσουμε όλα τα γεγονότα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή της. Ακόμη κι αν έπρεπε να ξεκινήσουμε απ’ τη βρεφική της ηλικία. Ήταν συγκαταβατική κι έδειχνε περισσότερο από κάθε άλλη φορά αποφασισμένη να συνεχίσουμε.
Προς τα μέσα του Φθινοπώρου, το μεγάλο παράθυρο του γραφείου μοιάζει με πίνακα του Βαν γκογκ. Κόκκινες διάσπαρτες πινελιές, σε ένα κιτρινωπό πλαίσιο με ασαφή όρια. Το κίτρινο χρώμα ήταν το αγαπημένο του διάσημου ζωγράφου, επειδή ο ίδιος θεωρούσε ότι συμβόλιζε την ευτυχία.
Δεν γνωρίζω αν η Ουρανία απέδιδε συμβολισμούς στα χρώματα, η αλήθεια όμως είναι πως η φθινοπωρινή εικόνα του Χορτιάτη μαγνήτισε για αρκετή ώρα το βλέμμα της.
«Δεν ρώτησα για τις μελανιές επειδή προτιμώ να οδηγηθούμε σ’ αυτές ξεκινώντας απ’ την αρχή της δημιουργίας τους. Είμαι βέβαιος πως κάποια στιγμή θα φτάσουμε και στη γνωριμία με τον άντρα σου Ουρανία. Ιχνηλατώντας τη ζωή σου απ’ τις πρώτες σημαντικές στιγμές της, δεν θα ικανοποιήσουμε τη δική μου περιέργεια, αλλά θα δώσουμε την ευκαιρία που χρειάζεσαι, προκειμένου να δεις τα γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν με διαφορετικό τρόπο. Ο δικός μου ρόλος περιορίζεται στο να σου παρουσιάζω τις διαφορετικές προοπτικές που ανοίγονται πίσω από κάθε γεγονός, με σκοπό να επιλέγεις εσύ κάθε φορά το ποια θα είναι η εξέλιξη στη ζωή σου. Είναι πολύ σημαντικό το να κατακτήσεις αυτό το επίπεδο γνώσης Ουρανία! Η ευτυχία, αλλά και η δυστυχία είναι θέμα επιλογής τελικά.»
«Δεν καταλαβαίνω… Για ποιο λόγο θα επέλεγε κάποιος την δυστυχία στη ζωή του;»
«Προφανώς επειδή αυτή είναι η κατάσταση που τον εξυπηρετεί περισσότερο την δεδομένη στιγμή της επιλογής του.»
«Μα, πως είναι δυνατόν να εξυπηρετεί κάποιον η δυστυχία; Πως μπορεί να βρίσκει κανείς ικανοποίηση στον πόνο; Εξήγησε μου!»
«Πίστεψέ με Ουρανία˙ είναι στιγμές, που ο πόνος οδηγεί στην εξιλέωση. Άλλες φορές πάλι, ακόμη και στην ανακούφιση!»
«Όχι Ορέστη! Δεν το δέχομαι αυτό τόσο εύκολα… Θέλω να μου εξηγήσεις για ποιο λόγο θα αποφάσιζε κάποιος το θάνατο ενός αγαπημένου του προσώπου, προτιμώντας να ζήσει στη δυστυχία. Γιατί να επιλέξω το θάνατο του πατέρα μου, Ορέστη;»
«Δεν επέλεξες τον θάνατό του! Δεν θα μπορούσες να το κάνεις αυτό για τη ζωή και το θάνατο κανενός άλλωστε. Αυτό που οφείλεις να κάνεις σε κάθε περίπτωση, είναι το να αποφασίσεις ποια είσαι εσύ απέναντι στο γεγονός. Το πένθος για το θάνατο του πατέρα σου επιλέγεις Ουρανία κι όχι τον ίδιο το θάνατο! Διάλεξες το πένθος, επειδή αυτή ήταν η κατάσταση που σε εξυπηρετούσε περισσότερο εκείνη την εποχή. Όμως είναι πολύ σημαντικό το να επιλέγεις συνειδητά και να ελέγχεις απόλυτα το πένθος σου. Να το τερματίζεις όταν πάψει να σε εξυπηρετεί και να επιστρέφεις στην περιοχή απ’ την οποία προέρχεται η ευτυχία, μα κι ολόκληρη η ζωή… Ακόμη και το ίδιο το πένθος!»
Η έκφρασή της έδειχνε τόσο γαλήνια!
«Θεέ μου! Νομίζω πως αρχίζει να με καταλαβαίνει!» σκέφτηκα… Επιτέλους!
Μοιάζει σαν κάτι να σκίρτησε μέσα της.
«Ποια είναι αυτή η περιοχή Ορέστη;»
«Είναι η αγάπη Ουρανία! Εκεί οφείλεις να επιστρέφεις πάντοτε, αν θέλεις να βιώνεις εμπειρικά τη μοναδική αλήθεια της ζωής˙ την αγάπη! Επειδή μόνο αυτή υπάρχει! Τίποτε άλλο.»
«Ξέρεις, Ορέστη, υπάρχει ένα πρόβλημα. Δεν θυμάμαι τίποτα από την βρεφική μου ηλικία!»
(Δεν θυμάμαι τίποτα από την βρεφική μου ηλικία!)
Η χιουμοριστική διάθεση με την οποία ειπώθηκε η συγκεκριμένη φράση, μετατράπηκε σε ένεση αυτοπεποίθησης, που μου έδωσε η Ουρανία την πιο κατάλληλη στιγμή. Ανταποκρίθηκα με ένα πλατύ χαμόγελο στο σχόλιό της κι αποφάσισα να επωφεληθώ απ’ την ευδιάθετη κατάσταση στην οποία βρισκόταν.
«Θέλω να ακούσω για τη συνέχεια Ουρανία! Τι ακολούθησε μετά τον θάνατό του;»
«Ξέρω τι θέλεις Ορέστη. Γι’ αυτό βρίσκομαι εδώ άλλωστε.»
»Τίποτα πλέον δεν ήταν ίδιο. Δυο σπιτικά που άλλοτε έσφυζαν από ζωή, είχαν για τα καλά μαραζώσει. Η μάνα μου ήταν αδύνατον να αναλάβει μόνη της όλες τις δουλειές. Έτσι, αποφάσισαν να μεταφέρουν τα ζωντανά μας στο μαντρί του θείου Γιώτη. Ο θείος μου, μετά το θάνατο του αδερφού του, άλλαξε κι εκείνος προς το χειρότερο. Το πρόσωπό του ήταν μόνιμα σκυθρωπό. Έγινε σοβαρός, λιγομίλητος και δούλευε μέχρι αργά το βράδυ. Η μάνα μου έτρεχε απ’ το πρωί στα χωράφια με τον παππού Νικόλα και αργά το απόγευμα στο άρμεγμα, με τον θείο Γιώτη. Χρόνος για μένα δεν υπήρχε, αφού τις λιγοστές ώρες που της απέμεναν τις περνούσε κλεισμένη στην κάμαρά της. Όταν δεν την ακούγαμε να κλαίει, ήταν επειδή είχε παραδοθεί στον ύπνο, από εξάντληση.
Η γιαγιά Νίτσα περνούσε πολλές ώρες στα νεκροταφεία φροντίζοντας το μνήμα του πατέρα. Μετά από την πρώτη λιποθυμία, δεν της επέτρεπαν να πηγαίνει πουθενά μόνη της.
Εκείνη πάλι, δεν εννοούσε να συμμορφωθεί μ’ αυτή την απαγόρευση κυκλοφορίας, για την οποία θεωρούσε υπεύθυνη τη θεία Κίτσα. Ποτέ δεν πίστεψε πως ο θείος Γιώτης της επέβαλε να παραμένει κλεισμένη στο σπίτι και να μην πηγαίνει πουθενά χωρίς τη συνοδεία της νύφης της. Δεν το πίστευε ούτε κι όταν το άκουγε απ’ το στόμα του γιου της
“Ωφ Ουρανίτσαμ! Αούτη η αφωρισμένιτζα θέλ ν’ αποθάνω απ’ αγανάχτεμα!”
(Αχ Ουρανίτσα μου! Αυτή η αφορισμένη θέλει να πεθάνω από στενοχώρια!) μου είπε ένα πρωί κλαίγοντας, λίγο πριν λιποθυμήσει για τέταρτη φορά.
“Θεία Κίτσα! Γρήγορα! Φέρε την κολόνια, η γιαγιά πέθανε!” Έτσι φώναζα κάθε φορά, όταν λιποθυμούσε˙ και πίστευα πως το αντίδοτο για το θάνατο, ήταν η κολόνια με άρωμα λεμόνι! Αρκεί ο νεκρός να βρίσκεται κοντά και το αντίδοτο να έχει χορηγηθεί γρήγορα˙ όσο πιο γρήγορα γίνεται!
Πράγμα που, όπως φαίνεται, ήταν αδύνατον να συμβεί στην περίπτωση του πατέρα μου, επειδή το μαντρί μας έπεφτε λίγο μακριά από το σπίτι.
Μόνο που εκείνη τη φορά, η κολόνια δεν είχε κάνει το θαύμα της! Τουλάχιστον, δεν το είχε ολοκληρώσει. Αφού η γιαγιά Νίτσα άνοιξε τα μάτια της, μα δεν μπορούσε να κουνηθεί, ούτε και να μιλήσει. Όταν την έφεραν απ’ το νοσοκομείο, μετά από την πολυήμερη νοσηλεία της, άκουσα την μάνα μου να λέει της γιαγιάς Βαγγελίας πως δεν θα ζούσε για πολύ kαι πως ήταν θαύμα το ότι άντεξε και τρίτο εγκεφαλικό!
Πράγματι, πριν έρθουν τα Χριστούγεννα, η γιαγιά Νίτσα είχε κλείσει για πάντα τα μάτια της.
Ο θάνατος μας είχε επισκεφθεί για δεύτερη φορά μέσα στον ίδιο χρόνο!
Ήταν η πρώτη κηδεία που παρακολούθησα από κοντά. Ενώ όλοι έριχναν μια χούφτα χώμα πάνω στο φέρετρο, εγώ άδειασα ό,τι είχε απομείνει στο μπουκαλάκι από την κολόνια με άρωμα λεμόνι! Είχα την ελπίδα πως αν και ήταν αργά, ίσως μια τόσο γενναία δόση κολόνιας, να έκανε το θαύμα της.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι σχέση της μάνας μου με τη θεία Κίτσα άρχισε να κλονίζεται. Μέχρι που η μεταξύ τους σύγκρουση άρχισε να κλιμακώνεται. Επειδή όπως πίστευε η θεία μου, υπήρχε αδικία στον τρόπο με τον οποίο μοιράζονταν τα έσοδα απ’ την εκτροφή των αγελάδων˙ κι αυτό επειδή μετά το θάνατο του πατέρα μου, ο θείος Γιώτης είχε επωμιστεί το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών.
Όταν έμαθε ο θείος για την ένταση που είχε δημιουργηθεί μεταξύ τους, πήρε αμέσως το μέρος της μάνας μου, κατσαδιάζοντας έντονα τη θεία Κίτσα. Την υποχρέωσε μάλιστα να βοηθάει εκείνη πλέον στο άρμεγμα, για να μπορεί η μάνα μου να ξεκουράζεται, αλλά και να παρακολουθεί την πρόοδό μου στο σχολείο.
Η παρέμβασή του είχε ως αποτέλεσμα να γίνει ανακωχή και κατάπαυση πυρός ανάμεσα στις δύο γυναίκες. Μια ανακωχή που κατάφερε να κάνει το σπόρο του μίσους για την οικογένειά μας, να θεριέψει μέσα στα στήθια της θείας μου.
Κι ο σπόρος καρποφόρησε, αφού ποτίστηκε για τα καλά από τον πληγωμένο εγωισμό της!
Από το τοξικό περιβάλλον που άρχισε να δημιουργείται στον μέχρι τότε γνωστό μου κόσμο, με γλύτωσε το σχολείο! Η πόρτα του οποίου άνοιγε διάπλατα, δίνοντάς μου διέξοδο διαφυγής.»
Η λεπτομερής περιγραφή των γεγονότων από την Ουρανία, καθώς και η ανάλυση της συμπεριφοράς των ανθρώπων που πρωταγωνίστησαν σε αυτά, φανέρωνε πως δεν ήταν η πρώτη φορά που επέστρεφε σε εκείνη την εποχή, αφού είχε μια ξεκάθαρη άποψη για όλα όσα είχαν συμβεί τότε. Άποψη διαμορφωμένη από την ίδια, ή από κάποιο άλλο πρόσωπο, που με το πέρασμα των χρόνων η Ουρανία απλά υιοθέτησε.
«Έτσι όπως μου παρουσίασες την συγκεκριμένη ανακωχή, είμαι βέβαιος πως δεν διήρκεσε για πολύ.»
«Πράγματι˙ ήταν θέμα χρόνου το να εκδηλωθεί το μίσος της θείας μου. Σαν απόστημα είχε φουντώσει για τα καλά μέσα της κι αναζητούσε την κατάλληλη ευκαιρία για να πεταχτεί προς τα έξω. Τα μαύρα σύννεφα άρχισαν να πυκνώνουν πάνω από τα σπίτια μας, λίγο πριν τελειώσω το δημοτικό. Τότε που η γιαγιά Βαγγελία ξέρασε για πρώτη φορά αίμα. Αιτία του αποκρουστικού αυτού συμπτώματος ήταν η γαστρορραγία στο στομάχι της που προκλήθηκε από το χρόνιο έλκος της.
Στο νοσοκομείο που νοσηλεύτηκε δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την αιτία της γαστρορραγίας της κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συνεχίσει να χάνει αίμα, αλλά και βάρος. Στη συνέχεια η μάνα μου αποφάσισε να τη μεταφέρει σε ιδιωτική κλινική, επειδή πίστευε πως εκεί θα την πρόσεχαν καλύτερα. Όλο αυτό το διάστημα, δίπλα στη γιαγιά Βαγγελία βρίσκονταν ο παππούς Νικόλας αλλά και η μάνα μου που, όπως καταλαβαίνεις, ήταν αδύνατον να συνεχίσει να δουλεύει με τον ίδιο ρυθμό στα χωράφια.
Στην αρχική ανησυχία της θείας μου πως αυτή η κατάσταση θα μπορούσε να συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο θείος Γιώτης δεν έδωσε καμία σημασία. Ώσπου η μάνα μου του ζήτησε να πουλήσει κάποια ζώα απ’ το δικό της μερίδιο, προκειμένου να ανταπεξέλθει στα έξοδα νοσηλείας που δημιουργήθηκαν από την ασθένεια της γιαγιάς.
Ο θείος Γιώτης – που ποτέ δεν έπαψε να ονειρεύεται την αύξηση του κοπαδιού – προτίμησε να της δώσει ο ίδιος, υπό μορφή δανεισμού, τα χρήματα που χρειαζόταν. Αυτή η χειρονομία όμως, έκανε έξαλλη τη θεία Κίτσα.
“Δεν θα σκορπίσουμε τις οικονομίες τόσων ετών, επειδή εσείς θέλετε μεγαλογιατρούς και ιδιωτικές κλινικές! Και πως νομίζεις ότι θα συνεχίσει να σας ταΐζει το κορόιδο ο άντρας μου, αν ξεπουλήσει και τα ζώα;”
Τα λόγια αυτά τα είπε της μάνας μου, ένα πρωί που γύρισε από την κλινική στο σπίτι τους για να με πάρει.
Εκείνη δεν είπε τίποτα. Με πήρε και γυρίσαμε στο σπίτι μας.
Κλείστηκε ξανά στην κάμαρά της κι έκλαψε μέχρι το βράδυ. Μέχρι που τα δάκρυά της στέρεψαν. Τόσο πολύ την πόνεσαν τα λόγια της θείας Κίτσας. Δεν της είχε μείνει ούτε ένα δάκρυ για να χύσει το επόμενο πρωί όταν πληροφορήθηκε το θάνατο της μητέρας της!
Στην κηδεία της γιαγιάς Βαγγελίας, έριξα ένα ολόκληρο μπουκάλι κολόνια! Αυτό με το άρωμα λεμόνι˙ που υπήρχε και στο δικό μας σπίτι… Όπως και σε όλα τα σπίτια, εκείνη την εποχή.
Τη μέρα που κηδέψαμε τη γιαγιά Βαγγελία, κατάλαβα πως δεν υπάρχει αντίδοτο για το θάνατο!»
