Ο καραβατζισμός είναι ένα καλλιτεχνικό κίνημα το οποίο ξεκίνησε στην Ευρώπη περί τις αρχές με μέσα του 17ου αιώνα. Κύριοι πυλώνες του είναι οι τεχνοτροπίες του τενεμπρισμού και του κιαροσκούρου, όπως επίσης του νατουραλισμού και των έντονων δραματικών στοιχείων. Το όνομα του καλλιτεχνικού αυτού κινήματος «καραβατζισμός», οφείλεται στον μπαρόκ, Ιταλό ζωγράφο Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζο ή πιο γνωστό ως Καραβάτζο.
Η ζωή του Καραβάτζο ήταν πολυτάραχη και χαρακτηριστική εξ’ αιτίας του οξύ, αχρείου, αλκοολικού και βίαιου χαρακτήρα του. Από την άλλη πλευρά, το ταλέντο του δεν είναι μόνο απλά αναγνωρίσιμο, αλλά, όπως ομολόγησε και ο Μπέρναρντ Μπέρενσον, «εκτός από τον Μιχαήλ Άγγελο, κανένας Ιταλός ζωγράφος δεν άσκησε τόσο έντονη επιρροή». Και είναι αλήθεια! Ο Μερίζι κατάφερε να επηρεάσει σωρεία καλλιτεχνών, μεταξύ των οποίων ο Μπαρτολομέο Μανφρέντι, ο Ντιρκ φαν Μπαμπούρεν, Σιμόν Βουέ, ο Τζιοβάννι Μπαττίστα Καράτσιολο και ο τρόπος της καλλιτεχνικής του σύλληψης και έκφρασης να γίνει ένα ολόκληρο κίνημα – καραβατζισμός-, συμβάλλοντας στη δημιουργία της επόμενης μεγάλης καλλιτεχνικής περιόδου, αυτής του Μπαρόκ.
Καραβατζισμός και τεχνοτροπίες
Ο Καραβάτζο, υιοθέτησε και αποθέωσε δύο καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες, οι οποίες σχετίζονται με την απόδοση του φωτός στα έργα, αυτές του τενεμπρισμού και του κιαροσκούρου. Οι έντονες χρωματικές αντιθέσεις φωτεινών με σκούρων χρωμάτων, η χρήση του φωτός και των σκιών στα έργα, δημιουργούσαν έντονα δραματικά στοιχεία και θεατρισμού.
Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή, ο καραβατζισμός στηρίχτηκε στον τενεμπρισμό και το κιαροσκούρο. Η πρώτη τεχνοτροπία, είναι και εκείνη που αποδίδει το δραματικό ύφος με τη απεικόνιση των στοιχείων μέσω της χρήσης βαθύχρωμου και σκούρου φόντου σε εναλλαγή με τα φωτεινά σημεία του έργου.
Ο δεύτερος πυλώνας, στον οποίο στηρίχτηκε ο καραβατζισμός, είναι το κιαροσκούρο, το οποίο και αφορά την έντονη αντίθεση μεταξύ σκούρων και φωτεινών χρωμάτων. Μία τεχνική που συμβάλει στη δημιουργία μορφών, χωρίς την χρήση και οριοθέτηση αυτών μέσω περιγραμμάτων. Πρόκειται, στην ουσία, για μία τεχνική, η οποία και αυτή προσδίδει μεγάλη δραματικότητα στα έργα και την οποία την συναντήσαμε και στα έργα του Ντα Βίντσι.
Ο καραβατζισμός στηρίζεται, επιπλέον, στον νατουραλισμό. Τον καλλιτέχνη τον ενδιαφέρει ότι είναι πραγματικό και όχι ότι είναι όμορφο ή αποδεκτό. Πολλά παραδείγματα αποτυπώνονται στα έργα του Καραβάτζο με θρησκευτικό περιεχόμενο, στα οποία οι Άγιοι ή οι Απόστολοι απεικονίζονται όπως θα έπρεπε να είναι και όχι όπως επιβάλλει η θρησκευτική νόρμα. Το τελευταίο έφερε και τις ανάλογες αντιδράσεις.
Ο «Βάκχος» του Καραβάτζο
Ένα από τα πιο γνωστά και πολυσυζητημένα έργα του Καραβάτζο είναι ο «Βάκχος». Ο καραβατζισμός, χάρη στον νατουραλισμό, σκοπό είχε τη μετάδοση του πραγματικού μηνύματος και οι αντιθέσεις από το κοινό ‘ιδεατό’ και πώς θα έπρεπε να εμφανίζεται κάποια μορφή, καμία σχέση δεν είχε με τον Μερίζι ή τους συνεχιστές τους. Για τον Καραβάτζο, ο θεός του κρασιού, Διόνυσος, δεν θα μπορούσε να μην έχει τα στοιχεία ενός πότη, τα οποία με εκπληκτικό τρόπο απέδωσε στον πίνακα. Ένας νεαρός, πλήρως παραδομένος στο κρασί του, με απλανές βλέμμα και κόκκινα μάγουλα. Στα εξ’ ίσου κόκκινα και πρησμένα, από το αλκοόλ, χέρια του κρατάει ένα ποτήρι με κρασί, το οποίο φαίνεται να τρέμει. Τα νύχια του είναι βρώμικα εξ’ αιτίας της αμέλειας της προσωπικής υγιεινής και στο κρασί του ποτηριού απεικονίζεται το τρέμουλο εξ’ αιτίας της αστάθειας που προκαλεί το αλκοόλ.
Το ενδιαφέρον για αυτόν τον πίνακα δεν σταματά στην άκρως ρεαλιστική απεικόνιση ενός αλκοολικού νέου, αλλά συνεχίζεται χάρη στο «μυστικό» που φαίνεται ότι κρύβει. Μέσα στην κανάτα με το κρασί και με αρκετή παρατηρητικότητα, κανείς βλέπει να παρουσιάζεται μία αντρική μορφή. Στην αρχή τη φιγούρα αυτή την ανακάλυψε ένας συντηρητής και σύμφωνα με την περιγραφή που έδωσε φάνηκε ότι πρόκειται για τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Χρόνια αργότερα, και με την χρήση της τεχνολογίας, διαπιστώθηκε ότι η φιγούρα αυτή είναι πράγματι του Καραβάτζο, ο οποίος στέκεται όρθιος και κρατά ένα πινέλο.
Πηγές:
Caravaggism. Ανάκτηση από: https://www.rijksmuseum.nl/en/rijksstudio/styles/caravaggism
What Was Caravaggisti Art? Ανάκτηση από: https://www.worldatlas.com/articles/what-was-caravaggisti-art.html
Caravaggisti: Fans, Epigons, Masters?. Ανάκτηση από: https://www.dailyartmagazine.com/caravaggisti-fans-epigons-masters/
Το κρυφό μήνυμα στον πίνακα «Βάκχος» του Καραβάτζιο. Ποια είναι η σκοτεινή φιγούρα που δεν ήταν ορατή με γυμνό μάτι. Ανάκτηση από: https://www.mixanitouxronou.gr/to-kryfo-minyma-ston-pinaka-vakxos-tou-karavatzio-poia-einai-i-skoteini-figoura-pou-den-itan-orati-me-gymno-mati/
