Η προσωπικότητα, μια δομή περίπλοκη που χαρακτηρίζει μοναδικά τον καθένα από εμάς, χρονολογείται από τα πρώτα χρόνια της παιδικής μας ηλικίας. Το οικογενειακό περιβάλλον λαμβάνει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωσή της: Τοποθετεί τα θεμέλια που στην πορεία το κοινωνικό περιβάλλον και εμείς οι ίδιοι θα τροποποιήσουμε και θα αναδιαμορφώσουμε. Παρ’ όλα αυτά, τα θεμέλια είναι θεμέλια και κάποια από αυτά συνεχίζουν να αντανακλώνται στο ενήλικο εγώ μας.
Τι συμβαίνει λοιπόν σε οικογενειακά περιβάλλοντα όπου κυριαρχούν αυστηροί κανόνες και σκληρή πειθαρχία; Η απάντηση εδώ είναι ότι τα παιδιά διατρέχουν τον κίνδυνο να αναπτύξουν έναν τρόπο σκέψης που χαρακτηρίζεται από έναν απόλυτο διαχωρισμό σωστό/λάθος. Οι πράξεις, ο εαυτός, αλλά και ο κόσμος, θα αξιολογούνται στη συνέχεια μέσα από αυτή τη διχοτομική οπτική του σωστού ή του λάθους.
Περνώντας στο συναίσθημα, τα παιδιά, εξαιτίας του φόβου τους, δεν μπορούν να εκφράσουν την επιθετικότητα που τρέφουν στο πρόσωπο των γονέων τους. Έτσι, βρίσκουν ασυνείδητα άλλους τρόπους εκτόνωσης. Αυτοί οι τρόποι λαμβάνουν τη μορφή αποδιοπομπαίων τράγων. Λόγου χάρη, το παιδί εκτονώνει τον θυμό στον μικρό του αδερφό ή σε έναν συμμαθητή του.
Εν ολίγοις, προσωπικότητες που ανατρέφονται σε τέτοια περιβάλλοντα είναι πιθανόν να καταλήξουν αυταρχικές, επιδεικνύοντας απόλυτη διχοτόμηση ανάμεσα στο σωστό και το λάθος που διαστρεβλώνει την πραγματικότητα. «Οι μετανάστες είναι κακοί. Συνεπώς, όλοι οι μετανάστες πρέπει να φύγουν». Οι αυταρχικές προσωπικότητες δεν είναι σπάνιο να καταλήξουν σε έναν δεξιό εθνοκεντρισμό.
Η θεωρία του Adorno και των συνεργατών του (1950), την οποία περιγράψαμε παραπάνω, δίνει μια ψυχαναλυτική ερμηνεία στο γιατί κάποια άτομα καταλήγουν σε τόσο ακραίες και απόλυτες πεποιθήσεις όταν ενηλικιωθούν. Από μόνη της δεν αποτελεί επαρκής εξήγηση, αλλά συμβάλλει σημαντικά στην κατανόηση του αυταρχισμού και του εθνικισμού από ψυχολογική σκοπιά.
Βιβλιογραφία:
Χρυσοχόου, Ξ. (2004). Πολυπολιτισμική πραγματικότητα. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο, 2011.
Adorno, T.W., et al (1950). The Authoritarian Personality. New York: Harper.