Ορθορεξία στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας
Το παρόν άρθρο, με τίτλο Ορθορεξία στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας, θα παρουσιάσει τα ευρήματα μίας πρόσφατης μελέτης που διερεύνησε την παρουσία των ορθορεξικών τάσεων σε άτομα με ΙΨΔΠ και εξέτασε εάν αυτές οι τάσεις προβλέπονται από τη μεταγνώση και την τελειομανία, με έμφαση στον διαμεσολαβητικό ρόλο της μεταγνώσης.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας (εφεξής ΙΨΔΠ) χαρακτηρίζεται από μια άκαμπτη ανάγκη για έλεγχο, τάξη και τελειομανία τα οποία συχνά επηρεάζουν αρνητικά τη λειτουργικότητα του ατόμου. Χαρακτηριστικά όπως η προσπάθεια για μια «ιδανική» σιλουέτα μπορούν να οδηγήσουν σε ορθορεξικές τάσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από μια ιδεοληπτική εστίαση στην υγιεινή διατροφή η οποία μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές κοινωνικές, ψυχολογικές και σωματικές επιπλοκές.
Η ΙΨΔΠ συχνά εμφανίζεται στο τέλος της εφηβείας ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή, με τα ποσοστά της διαταραχής να κυμαίνονται μεταξύ 1,9% και 7,8% (Vuillier κ.ά., 2025). Τα άτομα που καθοδηγούνται από τον έλεγχο, την τελειομανία και την τήρηση των κανόνων προσπαθούν να ακολουθούν τους κανόνες που θέτουν οι ίδιοι και περιμένουν το ίδιο από τους άλλους. Αυτά τα άτομα είναι άκαμπτα και, με την ακαμψία του περιεχομένου της σκέψης τους, τηρούν αυστηρά τους κανόνες και τα λεπτομερή σχέδια. Αισθάνονται καλύτερα και λιγότερο αγχωμένα όταν ακολουθούν τα προγράμματά τους. Τα άκαμπτα προγράμματά τους τους βοηθούν να διατηρούν μια αίσθηση αυτοελέγχου (Redden κ.ά., 2023).
Ενώ η ΙΨΔΠ και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) μοιράζονται αλληλεπικαλυπτόμενα χαρακτηριστικά, όπως η ενασχόληση με την τάξη και τον έλεγχο, είναι ξεχωριστές διαταραχές. Η ΙΨΔΠ χαρακτηρίζεται από ένα διάχυτο μοτίβο ενασχόλησης με την τάξη, την τελειομανία και τον έλεγχο εις βάρος της ευελιξίας και της αποτελεσματικότητας, όπως περιγράφεται στο DSM-5 (Αmerican Psychiatric Association, 2013). Αντίθετα, η ΙΨΔ χαρακτηρίζεται από παρεμβατικές, ανεπιθύμητες σκέψεις (εμμονές) και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις (ψυχαναγκασμοί) που εκτελούνται για την εξουδετέρωση του άγχους (Αmerican Psychiatric Association, 2013). Τα άτομα με ΙΨΔΠ συχνά αντιλαμβάνονται τις άκαμπτες συμπεριφορές τους ως εγω-συντονικές και ευθυγραμμισμένες με την εικόνα του εαυτού τους, ενώ τα άτομα με ΙΨΔ συνήθως βιώνουν τα συμπτώματά τους ως εγω-δυστονικά και αγχωτικά (Fineberg κ.ά., 2020). Αυτή η διάκριση είναι κρίσιμη. Επειδή οι συμπεριφορές στην ΙΨΔ προσπαθούν να εξουδετερώσουν το άγχος, οι περιοριστικές συμπεριφορές στην ΙΨΔ είναι ορθολογικές.
Το παρόν άρθρο θα παρουσιάσει τα ευρήματα μίας πρόσφατης μελέτης που διερεύνησε την παρουσία των ορθορεξικών τάσεων σε άτομα με ΙΨΔΠ και εξέτασε εάν αυτές οι τάσεις προβλέπονται από τη μεταγνώση και την τελειομανία, με έμφαση στον διαμεσολαβητικό ρόλο της μεταγνώσης.
Τί είναι η ορθορεξία;
- Ξοδεύεις περισσότερες από 3 ώρες την ημέρα σκεπτόμενος/η τη διατροφή σου;
- Έχει μειωθεί η ποιότητα της ζωής σου καθώς έχει αυξηθεί η ποιότητα της διατροφής σου;
- Νιώθεις ενοχές όταν παρεκκλίνεις από τη διατροφή σου;
Εάν το άτομο απαντήσει καταφατικά και στις δέκα ερωτήσεις, θα πρέπει να αναζητήσει επαγγελματική θεραπεία. Η σοβαρότητα της ορθορεξίας κάποιου μπορεί επίσης να μετρηθεί με το ORTO-15, ένα σύνολο δεκαπέντε ερωτήσεων που ενσωματώνει μερικές ερωτήσεις από το Τεστ Ορθορεξίας του Bratman.
Η έρευνα
Η ερευνήτρια συμπεριέλαβε 73 ασθενείς που διαγνώστηκαν με ΙΨΔΠ και 73 υγιείς. Η τελειομανία, η ορθορεξία και η μεταγνώση αξιολογήθηκαν μέσω της Πολυδιάστατης Κλίμακας Τελειομανίας Frost (Frost Multidimensional Perfectionism Scale, FMPS), του Ερωτηματολογίου Μετα-Γνώσης-30 (MCQ-30) και της Kλίμακας ORTO-11.
Αποτελέσματα
- Οι ασθενείς με ΙΨΔΠ είχαν χαμηλότερους Δείκτες Μάζας Σώματος και υψηλότερες βαθμολογίες στην τελειομανία, την ορθορεξία και τη μεταγνώση σε σχέση με την ομάδα ελέγχου (υγιείς συμμετέχοντες).
- Βρέθηκε αρνητική συσχέτιση μεταξύ των βαθμολογιών στην Πολυδιάστατη Κλίμακα Τελειομανίας Frost και στο ερωτηματολόγιο ORTO-11.
- Δηλαδή, όσο περισσότερο τελειομανείς ήταν οι συμμετέχοντες τόσο λιγότερο σοβαρές ήταν οι ορθορεκτικές τους τάσεις.
- Οι βαθμολογίες στο ερωτηματολόγιο μεταγνώσης συσχετίστηκαν θετικά με τις βαθμολογίες στην Πολυδιάστατη Κλίμακα Τελειομανίας Frost και αρνητικά με τις βαθμολογίες στο ερωτηματολόγιο ORTO-11.
- Δηλαδή, όσο μεγαλύτερη ήταν η μεταγνωστική δραστηριότητα του ατόμου τόσο πιο τελειομανές ήταν και όσο μεγαλύτερη ήταν η μεταγνωστική δραστηριότητα του ατόμου τόσο λιγότερο σοβαρές ήταν οι ορθορεκτικές του τάσεις.
- Η μεταγνώση είχε μερική διαμεσολαβητική επίδραση στη σχέση μεταξύ της τελειομανίας και της ορθορεξίας.
Συμπεράσματα
Η τελειομανία και η δυσλειτουργική μεταγνώση συμβάλλουν σημαντικά στις ορθορεξικές τάσεις σε άτομα με ΙΨΔΠ. Αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι η μεταγνωστική θεραπεία μπορεί να αντιμετωπίσει και να μειώσει αποτελεσματικά τις ορθορεξικές συμπεριφορές σε αυτόν τον πληθυσμό.
Το παρόν άρθρο, με τίτλο Ορθορεξία στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας, αποτελεί εν μέρει μετάφραση και προσαρμογή από την αγγλική στην ελληνική γλώσσα μέρους του πρωτότυπου άρθρου παρακάτω.
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th ed. American Psychiatric Association; Washington, DC, USA: 2013.
Fineberg NA, Van Ameringen M, Drummond L, Hollander E, Stein DJ, Geller D, Dell’Osso B. How to manage obsessive-compulsive disorder (OCD) under COVID-19: a clinician’s guide from the International College of Obsessive Compulsive Spectrum Disorders (ICOCS) and the Obsessive-Compulsive and Related Disorders Research Network (OCRN) of the European College of Neuropsychopharmacology. Compr Psychiatry. 2020;100:152174.
Kılıçaslan, A.K. Orthorexia in obsessive–compulsive personality disorder: the impact of perfectionism and metacognition. BMC Psychiatry 25, 448 (2025). https://doi.org/10.1186/s12888-025-06799-z
Redden SA, Mueller NE, Cougle JR. The impact of obsessive-compulsive personality disorder in perfectionism. Int J Psychiatry Clin Pract. 2023;27:18–24. https://doi.org/10.1080/13651501.2022.2138058.
Vuillier L, Greville-Harris M, Moseley RL. The risk of believing that emotions are bad and uncontrollable: association with orthorexia nervosa. Eat Weight Disord. 2025;30(1):8.
