
Τα κυριότερα λιπίδια του αίματος είναι η χοληστερίνη, τα τριγλυκερίδια, τα φωσφολιπίδια και τα ελεύθερα λιπαρά οξέα. Προέρχονται είτε από την τροφή, είτε ενδογενώς μέσω της βιοσύνθεσης. Τα λιπίδια είναι υδρόφοβα, εξ ορισμού δε διαλύονται στο νερό. Προφανώς τα λιπίδια αίματος δεν είναι επικίνδυνα για την υγεία, διότι είναι ουσίες με βιολογική αξία.
Η χοληστερίνη αποτελεί δομικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών, πρόδρομο ουσία γενετικών ορμονών καθώς και της βιταμίνης D. Τα τριγλυκερίδια καλύπτουν τις ενεργειακές ανάγκες του οργανισμού. Τα φωσφολιπίδια είναι συστατικά των μιτοχονδρίων και δομικά συστατικά των κυτταρικών μεμβρανών.
Η χοληστερίνη, τα τριγλυκερίδια και τα φωσφολιπίδια μεταφέρονται στο αίμα συνδεδεμένα με πρωτεΐνες και καλούνται λιποπρωτεΐνες. Ως λιποπρωτεΐνες γίνονται ευδιάλυτες στο αίμα. Αποτελούν κίνδυνο για την υγεία και το αγγειακό σύστημα, όταν αυξηθεί η πυκνότητά τους στο αίμα. Αυτή η αύξηση οδηγεί σε υπερλιπιδαιμίες.
Ομάδες λιποπρωτεϊνών
Με συγκεκριμένες μεθόδους (ηλεκτροφορητική κινητικότητα, επίπλευση σε υπερφυγοκέντρηση), οι λιποπρωτεΐνες χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες:
- Χυλομικρά, είναι πολύ χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες. Περιέχουν κυρίως τριγλυκερίδια. Συντίθενται στα κύτταρα του βλεννογόνου του εντέρου. Μεταφέρουν το λίπος και τη χοληστερόλη της τροφής από το λεπτό έντερο προς το ήπαρ και τους ιστούς του σώματος. Τα χυλομικρά εξαφανίζονται από την κυκλοφορία σε λιγότερο από μισή ώρα. Τα υπολείμματα χυλομικρών είναι επιβλαβή. Γεύματα πλούσια σε λίπος προάγουν την παρουσία χυλομικρών και υπολειμμάτων.
- VLDL (πολύ χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες), συντίθενται στο ήπαρ για τη μεταφορά των ενδογενών τριγλυκεριδίων και της χοληστερόλης. Το 60% των VLDL αποτελείται από τριγλυκερίδια. Δε θεωρούνται επιβλαβή, αλλά τα υπολείμματα τους (IDLs) που ανευρίσκονται στο μεταβολικό σύνδρομο, θεωρούνται αθηρογόνα.
- LDL (χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες). Προέρχονται από τη διάσπαση – μεταβολισμό των VLDL και αποτελούν το βασικό μεταφορέα της χοληστερόλης στο αίμα. Αντιπροσωπεύουν έως και το 60% των λιποπρωτεϊνών του αίματος. Οι LDL μεταφέρουν τη χοληστερόλη στα κύτταρα των ιστών και ρυθμίζουν τη σύνθεσή της. Το 95% των απολιποπρωτεϊνών στις LDL αποτελείται από απολιποπρωτεΐνη Β (apo B). Άτομα με υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων, συνήθως παρουσιάζουν και υψηλά επίπεδα apo B. Έτσι έχουν περισσότερο χρόνο τα σωματίδια να εναποθέσουν λιπίδια στο αρτηριακό τοίχωμα.
- HDL (υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες). Αντιπροσωπεύουν το 35% των λιποπρωτεΐνών που υπάρχουν στο αίμα. Συντίθενται στα κύτταρα του ήπατος και του εντερικού βλεννογόνου. Οι HDL μεταφέρουν τη χοληστερόλη από τους περιφερικούς ιστούς στο ήπαρ. Το ήπαρ είναι το ΜΟΝΟ όργανο που μπορεί να απαλλάξει το σώμα μας από τη χοληστερίνη.
Αυξημένα επίπεδα LDL χοληστερόλης στο αίμα συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο αθηροσκλήρωσης (η χοληστερόλη αποτίθεται στο αρτηριακό τοίχωμα). Η αθηροσκλήρωση μπορεί να οδηγήσει σε έμφραγμα του μυοκαρδίου. Εν αντιθέσει υψηλά επίπεδα HDL χοληστερόλης, συνδέονται με μειωμένο κίνδυνο αθηροσκλήρωσης.

Κατηγορίες υπερλιπιδαιμιών
Η συγκέντρωση των λιπιδίων στο πλάσμα μπορεί να αυξηθεί λόγω γενετικής προδιάθεσης (πρωτοπαθής υπερλιπιδαιμία) είτε λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως είναι η κακή διατροφή – παχυσαρκία-, η έλλειψη άσκησης, ο τρόπος ζωής, η ύπαρξη άλλων ασθενειών –διαβήτης- (δευτεροπαθής υπερλιπιδαιμία).
Υπερχυλομικροναιμία/Τύπος 1
Εξωγενής υπερλιπιδαιμία ή ενδογενής υπερτριγλυκεριδαιμία. Σπανίως εμφανίζεται στην παιδική ηλικία κληρονομικώς και εκδηλώνεται ως οξεία παγκρεατίτιδα. Ως δευτεροπαθή τη συναντάται σε παγκρεατίτιδα, αλκοολισμό, σακχαρώδη διαβήτη.
Συμπτώματα
Κοιλιακός πόνος, δερματικά εξανθήματα, διόγκωση ήπατος, πυρετός, λιπαιμία στον αμφιβληστροειδή.
Αντιμετώπιση
Περιορισμός του διαιτητικού λίπους έως 15%. Μειωμένη κατανάλωση βουτύρων, μαργαρινών, ελαίων, ξηρών καρπών, αποφυγή αλκοόλ. Κατανάλωση άπαχου κρέατος και ψαριών.
Υπερ-β-λιποπρωτεϊναιμία / τύπος 2α ή οικογενής υπερχοληστερολαιμία
Εκδηλώνεται με αύξηση της LDL χοληστερόλης. Η χοληστερόλη στο αίμα είναι περίπου διπλάσια του φυσιολογικού. Όσοι πάσχουν έχουν έως και 50 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για καρδιαγγειακό νόσημα.
Συμπτώματα
Εμφάνιση εξανθημάτων στους αχίλλειους τένοντες , στα δάχτυλα και κίτρινων όζων στα βλέφαρα.
Τύπος 2β
Υπάρχει αύξηση της LDL χοληστερόλης, υπερβολική παραγωγή ενδογενούς χοληστερόλης, υπερβολική παραγωγή VLDL από το ήπαρ, υπερβολική παραγωγή ενδογενών τριγλυκεριδίων από το ήπαρ.
Αντιμετώπιση
Αν πρόκειται για δευτεροπαθή εκδήλωση, πρέπει να αποκατασταθεί η πρωτοπαθής αιτία. Το λίπος να είναι <40%, η χοληστερόλη να είναι 250-300 mg/ημέρα, τα πολυακόρεστα/κορεσμένα λιπαρά να είναι έως 2,8. Πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωση αλκοόλ καθώς και αυγών, οστρακοειδών, εντοσθίων και πολύ λιπαρών τροφίμων, όπως χοιρινό, αρνί, πλήρη γαλακτοκομικά, βούτυρα, αλλαντικά, τηγανιτά, γλυκά, λευκά αρτοσκευάσματα εμπορίου, καρύδα. Η επαρκής πρόσληψη βιταμινών C και Α είναι σημαντική.
Οικογενής δυσ-β-λιποπρωτεϊναιμία/ Τύπος 3
Υπάρχει διαταραχή των διεργασιών κάθαρσης των IDL-λιποπρωτεϊνών, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η συγκέντρωσή τους στο αίμα, καθώς και της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων. Συνήθως εμφανίζεται κατά την 3η με 4η δεκαετία ζωής. Υπάρχει αυξημένη συχνότητα αγγειακής αθηρωμάτωσης και συνεπάγεται με στεφανιαία νόσο.
Συμπτώματα
Εξανθήματα στις αρθρώσεις των δαχτύλων , στους αγκώνες, στα γόνατα, στους τένοντες και εμφάνιση πορτοκαλο-κίτρινης χρώσης στις παλάμες .
Αντιμετώπιση
Διατήρηση χαμηλού σωματικού βάρους, αποφυγή καπνίσματος και αλκοόλ, σωματική δραστηριότητα. Λίπος έως 30%, χοληστερίνη <300 mg/ημερησίως, κατανάλωση πρωτεϊνών 20% ημερησίως.
Εξωγενής υπερτριγλυκεριδαιμία / ενδογενής υπερλιπιδαιμία/ τύπος 4
Αυξημένη παραγωγή VLDL και τριγλυκεριδίων. Το αλκοόλ και τα αντισυλληπτικά μπορεί να οδηγήσουν σε υπερλιπιδαιμία. Συνοδεύεται από αύξηση σωματικού βάρους, διαβήτη τύπου 2 και υπερουριχαιμία. Υπάρχει αυξημένη αγγειακή αθηρωμάτωση που εκδηλώνεται σε στεφανιαία νόσο.
Αντιμετώπιση
Περιορισμός κατανάλωσης υδατανθράκων και αλκοόλ, λιπαρών τυριών και κρεάτων, τηγανιτών αρτοσκευασμάτων, βουτύρων, γλυκών, ζάχαρης, μελιού.
Υπερπρο-β-λιποπρωτεϊναιμία με Υπερχυλομικροναιμία / τύπος 5
Ο συγκεκριμένος τύπος οφείλεται σε αύξηση των χυλομικρών και της προ-β-λιποπρωτεΐνης , είναι μείγμα των τύπων 1 και 4. Εντοπίζεται αυξημένη χοληστερίνη, αρκετά αυξημένα τριγλυκερίδια.
Συμπτώματα
Ο τύπος 5 έχει συμπτώματα δευτεροπαθούς κατάστασης, όπως μη ρυθμισμένος διαβήτης, παγκρεατίτιδα, αλκοολισμός, νέφρωση. Εμφανίζονται εξανθήματα, κρίσεις οξείας παγκρεατίτιδας, ηπατοσπληνομεγαλία. Ο κίνδυνος εμφάνισης αγγειακών επιπλοκών είναι αυξημένος.
Αντιμετώπιση
Μείωση σωματικού βάρους ώστε να υπάρξει επαναφορά λιπιδίων σε φυσιολογικά επίπεδα. Υδατάνθρακες έως 40%, λίπος 25-30%, πολύ περιορισμένη πρόσληψη κορεσμένων λιπών. Αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνών 20-25%.
Γενικές συμβουλές για υπολιπιδαιμική δίαιτα
Πρόσληψη λίπους έως 14 γρ. / ημέρα
Καθόλου πρόσθετο λίπος στο φαγητό
Αποφυγή κατανάλωσης γλυκών (σαντιγύ)
Αποφυγή κατανάλωση τροφίμων υψηλής περιεκτικότητας λίπους (πλήρη γαλακτοκομικά, λιπαρά κρέατα, ελιές, αβοκάντο, ξηροί καρποί)
Κατανάλωση άπαχων κρεάτων και γαλακτοκομικών
Κατανάλωση εδώδιμων ινών (φρούτα, λαχανικά)
Κατανάλωση οσπρίων
Κατανάλωση σιτηρών ολικής άλεσης
Διαβάστε ακόμη:
https://www.eiep.gr/%CE%B4%CF%85%CF%83%CE%BB%CE%B9%CF%80%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CE%B9%CE%BC%CE%AF%CE%B1
https://maxmag.gr/soma-igia/cholisterini-ola-osa-prepi-na-xeris/
Πηγές άρθρου:
Frayn N. K., Μεταβολική Ρύθμιση Μια προοπτική για τον άνθρωπο, επιμέλεια: Καλογιάννης Σ., Πρίτσα Α., ΚΕΦ.: 10ο Μεταβολισμός των λιποπρωτεϊνών, σελ. (272-302), εκδόσεις:ΕΠΙΣΤΗΜΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ, Αττική (2014)
Mahan L. K., Escott-Stump S., Krause’s Θεραπευτική Διατροφή, μτφρ.: Χανιώτης Δ., Κωνσταντινίδου Μ., κεφ. 7, Ιατρική Διατροφική Θεραπεία για Καρδιαγγειακή Νόσο, Λιποπρωτεΐνες, σελ. (185-207), εκδόσεις: Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας (2014)