Η Capoeira είναι ένας τρόπος έκφρασης που γεννήθηκε στην Βραζιλία πριν μερικούς αιώνες. Καταφέρνει να συνδυάσει το χορό, την μουσική, το παιχνίδι και την πολεμική τέχνη, και όλα αυτά μέσα από την σωματική άσκηση.
Οι ρίζες της τέχνης
Οι ρίζες της βρίσκονται πολύ πίσω, γύρω στο 1530μ.Χ., περίοδο κατά την οποία σκλάβοι από την Αφρική, κυρίως την περιοχή της Angola, έφτασαν στην Βραζιλία για να χρησιμοποιηθούν ως εργατικά χέρια στις εκτάσεις ζαχαροκάλαμων, αφού οι ιθαγενείς που αιχμαλωτίστηκαν πρώτοι δεν κατάφεραν να αντέξουν τον σκληρό τρόπο ζωής και τις συνθήκες αιχμαλωσίας. Οι σκλάβοι έφεραν στον νέο τόπο ζωντανή την κουλτούρα τους, μια κουλτούρα εντελώς διαφορετική από αυτή των Ευρωπαίων, που ζούσε έξω από βιβλία και αίθουσες μουσείων, μέσα στην ψυχή των ανθρώπων, μεταφερόταν από πατέρα σε γιο, από τον μεγαλύτερο στον νεότερο, και ήταν εκείνη η οποία έδωσε τα βασικά στοιχεία στην γέννηση και την εξέλιξη της Capoeira.
Οι σκλάβοι χωρίστηκαν και ζούσαν σε χώρους που ονομαζόταν «Senzalas», υποφέροντας μεγάλες βαρβαρότητες, που τους οδηγούσαν στο να επαναστατούν πολύ συχνά μέσα από την φυγή αλλά ακόμα και την αυτοκτονία. Αντιλήφθηκαν, όμως, ότι μπορούσαν να εξελίξουν ένα είδος αυτοάμυνας και πάλης, το οποίο θα τους οδηγούσε κάποια στιγμή στην ελευθερία.
Γύρω στο 1600 μ.Χ., όταν εισέβαλαν οι Ολλανδοί στη χώρα, χαλάρωσε και η αυστηρή παρακολούθηση των σκλάβων, οπότε ήταν ευκαιρία για αυτούς να μπορέσουν να το σκάσουν και έτσι δημιουργήθηκαν τα πρώτα quilombos. Επρόκειτο για οργανωμένες κοινότητες σκλάβων φυγάδων, κρυμμένες μέσα στα δάση της Βραζιλίας, σε διάφορα στρατηγικά σημεία. Εκεί μπορούσαν να ζήσουν με αξιοπρέπεια την ζωή τους, ελεύθεροι πια να εκφράσουν ανοιχτά την πλούσια κουλτούρα των προγόνων τους. Το σημαντικότερο από τα quilombos ήταν εκείνο του «Palmares» (1604–1695). Δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα όμως, αν η εξέλιξη της Capoeira ξεκίνησε στις quilombos ή πιο νωρίς στα Senzalas. Όταν οι φυγές των σκλάβων αυξήθηκαν πάρα πολύ, οι αφέντες άρχισαν να υποπτεύονται ότι οι σκλάβοι τους άρχισαν να αναπτύσσουν ύποπτα όπλα και άρχισαν να τους παρακολουθούν. Αυτό οδήγησε τους σκλάβους να καλύψουν την εξάσκησή της, κι έτσι εξασφαλίστηκε και η επιβίωση της τέχνης αυτής
Η Capoeira μετά το τέλος της δουλείας
Όταν πια, μετά από αιώνες δουλείας, το 1889 ήρθε η ώρα της απελευθέρωσης των σκλάβων, οι μαύροι ελεύθεροι πια, κατευθύνθηκαν στις πόλεις προς αναζήτηση εργασίας. Κι όταν τους τύλιξε για τα καλά η ανεργία, πέρασαν στο περιθώριο και την παρανομία, παίρνοντας μαζί τους και την Capoeira. Τώρα πια την χρησιμοποιούσαν ως όπλο για να διαπράττουν εγκλήματα, αλλά και επαναστάσεις, υποκινούμενες πολλές φορές από πολιτικά πρόσωπα. Αυτή η κατάσταση είναι που οδήγησε τις αρχές των πόλεων Rio de Janeiro, Salvador και Recife να δημιουργήσουν το 1900 μ.Χ. μια νομοθεσία, η οποία καταδίκαζε όποιον εξασκούσε την Capoeira. Αυτό όμως δεν εμπόδισε πολλούς δασκάλους (mestres) να εξελίξουν την Capoeira που αγαπούσαν.
Σημαντικοί δάσκαλοι (Mestres)
Από τους σημαντικότερους Mestres στην εξέλιξη της Capoeira είναι οι Mestres Pastinha και Bimba. Ο Mestre Pastinha (Vincente Ferreira Pastinha / 1889–1981) υπήρξε ο μεγάλος δάσκαλος της Capoeira Angola, δημιούργησε μια σχολή και μια μέθοδο διδασκαλίας βασισμένη στις παλιές παραδόσεις.
Ο Mestre Bimba (Manuel dos Reis Machado / 1900–1974) αρχικά εξασκούσε την Capoeira Angola, την οποία στη συνέχεια συνδύασε με κινήσεις από άλλες πολεμικές τέχνες, δημιουργώντας την Capoeira Regional. Θεωρείται ο υπεύθυνος για την ακύρωση της νομοθεσίας που χαρακτήριζε παράνομη την εξάσκηση της Capoeira, κι αυτό με την σειρά του άνοιξε τον δρόμο για την είσοδο της τέχνης και στις υψηλές κοινωνικές τάξεις, γύρω στο 1937 μ.Χ.
Η Capoeira στην σύγχρονη εποχή
Στην δεκαετία του 1950 η Capoeira Regional εξαπλώθηκε μέχρι την υπόλοιπη Βραζιλία, κυρίως λόγω της εσωτερικής μετανάστευσης. Την ίδια περίοδο η Capoeira Angola ήταν στην αφάνεια, ενασκούμενη από τους δασκάλους της, τους angoleiros. Στις δεκαετίες 1970 και 1980 οι μεγάλοι δάσκαλοι δημιούργησαν ομάδες ή grupos της Capoeira, με μεγάλη επιρροή στην Βραζιλία, κυρίως με τις τάσεις της Capoeira Regional. Από τα πιο γνωστά grupos είναι οι «Cordao de Ouro» του Mestre Suassuna, «Senzala» του Mestre Itamar, «Abada» του Mestre Camisa και το γκρουπ «Senzala de Santos» του Mestre Sombra. Η αναγέννηση της Capoeira Angola συνέβη γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Αιτία ήταν ο Mestre Moraes, ιδρυτής της ομάδας GCAP (Grupo de Capoeira Angola Pelourinho) και μαθητής του Mestre Joao Grande. Μεγάλοι δάσκαλοι της Capoeira Angola υπήρξαν μεταξύ άλλων οι Joao Pequeno, Curio και Bobo.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 κάποιο Mestres αποφάσισαν να βγάλουν την Capoeira έξω από τα βραζιλιάνικα σύνορα. Ξεκίνησαν από την υπόλοιπη νότια Αμερική, πέρασαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και ύστερα στην Ευρώπη. Στη σημερινή εποχή, υπάρχουν χιλιάδες ακαδημίες Capoeira σε όλη την Βραζιλία και διεθνής παρουσία σε τουλάχιστον 65 χώρες του κόσμου.
Το «παιχνίδι»
Το να είναι κανείς Capoeirista, σημαίνει λοιπόν να διέπεται η ζωή του από μια φιλοσοφία που έχει βασικά της χαρακτηριστικά τον σεβασμό και την αξιοπρέπεια.
Κατά την διάρκεια της εξάσκησης, ή του «παιχνιδιού» όπως λέγεται η εξάσκηση μεταξύ των capoeiristas, οι παίκτες κάθονται σχηματίζοντας έναν κύκλο, που ονομάζεται roda και συμβολίζει τον κύκλο της ζωής και τις μάχες που δίνονται για αξιοπρέπεια, ελευθερία και ειρήνη. Στο κέντρο του κύκλου γίνεται το παιχνίδι μεταξύ δύο ατόμων. Η θέση των ατόμων του κύκλου συμβολίζει την σχέση ισότητας μεταξύ των μαθητών. Ο καθένας που βρίσκεται στον κύκλο, όποιο βαθμό και να έχει είναι ίσος με τον διπλανό του και δεν απολαμβάνει ιδιαίτερης μεταχείρισης. Αναπτύσσεται, λοιπόν, ένα αίσθημα συλλογικότητας μέσα στην ομάδα. Αυτό γίνεται φανερό και στο κέντρο του κύκλου, όπου δεν γίνεται να παίξει μόνος του κάποιος Capoeira, αλλά πάντα χρειάζεται κι άλλος ένας για να γίνεται, μέσα από τις τεχνικές και τις κινήσεις, ένας διάλογος μεταξύ των παικτών.
Το παιχνίδι, πέρα από το βασικό βήμα, την «ginga», χαρακτηρίζεται από ακροβατικές κινήσεις, προσποιήσεις, κινήσεις στο έδαφος καθώς και κινήσεις σάρωσης, κλωτσιές και κεφαλιές. Τον ρυθμό σε όλα τον δίνει το Berimbau, το βασικό μουσικό όργανο στην Capoeira. Οι παίκτες έχουν πάντα επικοινωνία μεταξύ τους για να βγει ένα όμορφο παιχνίδι και κυρίως για να μην υπάρξουν τραυματισμοί. Και τα τραγούδια που λέγονται, διηγούνται πάντα ιστορίες ενός λαού και διδάγματα ζωής.
Στην Capoeira, οι μαθητές επιβραβεύονται με ζώνες. Σε γιορτινή ατμόσφαιρα και με την υποστήριξη των καθηγητών τους, θα αγωνιστούν γι’ αυτές τις ζώνες με συμμαθητές τους που έχουν μεγαλύτερη από αυτούς ζώνη, και πολλές φορές μπορεί να αγωνιστούν και με τους δασκάλους τους. Συνηθίζεται η εξέταση για τις ζώνες να συνοδεύεται κι από σεμινάρια στα οποία συμμετέχουν οι μαθητές, αλλά μπορούν να γνωρίσουν και να συμμετέχουν στην ατμόσφαιρα της Capoeira και όσοι καινούριοι θελήσουν. Μέσα από αυτή την διαδικασία, οι μαθητές όλων των επιπέδων μαθαίνουν να θέτουν στόχους και να προσπαθούν να τους πετύχουν. Και όλη αυτή η ατμόσφαιρα περνάει και στην πραγματική ζωή, όπου μαθαίνουμε ότι πρέπει να παλέψουμε για να εξελιχθούμε και να πετύχουμε.
Μέσα από την ιστορία της, η Capoeira μας δείχνει ότι δεν είναι μια τέχνη που προάγει την βία. Δεν υπάρχει κανένα όφελος στο να προκαλέσεις το κακό κάποιου. Αν κάποια στιγμή υπήρξαν τραυματισμοί, ίσως και θανάσιμοι, αυτό έγινε μόνο όταν και ο εχθρός ήταν θανάσιμος. Μεταξύ όμως των φίλων που παίζουν Capoeira, ακόμα κι όταν το παιχνίδι γίνεται έντονο, αυτό που απολαμβάνουν όλοι είναι η ομορφιά. Ο χώρος της Capoeira είναι μια οικογένεια και γι’ αυτό δεν παλεύουν, αλλά παίζουν Capoeira.
Στο video που ακολουθεί βλέπουμε ένα παράδειγμα από τη roda στην capoeira. Οι συμμετέχοντες έχουν σταθεί όλοι σε έναν κύκλο και δύο από αυτούς παίζουν ενώ ένας ακόμα περιμένει για να διακεδικήσει την σειρά του και να παίξει. Βασικό ρόλο έχει και η ορχήστρα, η οποία με την μουσική και τα τραγούδια, στα οποία συμμετέχουν όλοι οι παρευρισκόμενοι, δίνει τον ρυθμό.
Για το άρθρο αυτό χρησιμοποιήθηκαν πηγές από:
Καποέιρα, Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%AD%CE%B9%CF%81%CE%B1
Τελευταία προσπέλαση στις 4-10-2019
Γυμνάσου σαν Βραζιλιάνα με Capoeira, Ανακτήθηκε από https://www.govastileto.gr/ugeia/fitness/%CE%B3%CF%85%CE%BC%CE%BD%CE%AC%CF%83%CE%BF%CF%85-%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%B6%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%B1-%CE%BC%CE%B5-capoeira/#.VS4W69EXmQE.facebook
Τελευταία προσπέλαση στις 4-10-2019
Τέιλορ, Τζ. (2006). Γυμναστείτε με Καποέιρα: Πως να αποκτήσετε δύναμη, ευλυγισία και καλή καρδιαγγειακή κατάσταση με τις κινήσεις της Καποέιρα. Αθήνα: Εκδόσεις Αλκίμαχον
