Μπετόν: Απόψεις για το Εμφανές Σκυρόδεμα

Το εμφανές σκυρόδεμα ή αλλιώς ανεπίχριστο μπετόν είναι η ακατέργαστη ύλη που αποτελείται από άμμο, τσιμέντο και χαλίκι. Δεν είναι η τάση της εποχής ή η μόδα που προτάσσει το βιομηχανικό στυλ. Το συναντάμε ήδη στην αρχιτεκτονική  από την εποχή του μοντέρνου κινήματος. Ανέκαθεν, το υλικό αυτό θεωρείτο το κατ’ εξοχήν υλικό της αμφισημίας, μάλλον λόγω του γκρίζου χρώματός του. Το γκρίζο είναι διφορούμενο χρώμα, μυστηριώδες και κρυφό. Εκφράζει ένα συμβολισμό, μεταξύ «του καλού και του κακού», του φωτός και της σκιάς, μιας και είναι το ενδιάμεσο του άσπρου και του μαύρου. Αυτός είναι και ένας βασικός λόγος για τον οποίο για κάποιους είναι ίσως το απλούστερο χρώμα για το ανθρώπινο μάτι, διακριτικό και ταπεινό, ενώ για άλλους είναι θαμπό και βαρετό.

Πιο κάτω αντιπαραθετικά εξηγούνται οι διάφορες απόψεις για το εμφανές σκυρόδεμα.

Περί λιτότητας

Υποστηρίζεται ότι προσδίδει στα κτήρια το χαρακτήρα του πρωταρχικού κελύφους, της απλότητας και ταυτόχρονα της αδρότητας ενός καταφυγίου. Δίνει στην αρχιτεκτονική μια αίσθηση λιτότητας και στιβαρότητας την ίδια στιγμή. Είναι ένα υλικό που εκφράζει μια καθαρή αρχιτεκτονική φόρμα, απορρίπτοντας κάθε «σύγχρονο μακιγιάζ» στην κατασκευή.

Ωστόσο, υπάρχει μια διαφορετική άποψη που χαρακτηρίζει αυτή τη λιτότητα του εμφανές σκυροδέματος ως μια απάνθρωπη και μονότονη αρχιτεκτονική. Μια τέτοια τάση στο μπετόν, λέει,  αφαιρεί το χρώμα από τα κτήρια, βάφοντας τις πόλεις γκρίζες, τσιμεντένιες και ερημικές και καλλιεργεί την εσωστρέφεια και την αποξένωση των ανθρώπων.

Κι όμως, ο μινιμαλισμός του μπετόν, υποστηρίζεται ότι επιτρέπει στα άτομα να έχουν βαθύτερες ανακαλύψεις μέσα στο χώρο. H γύμνια των τοίχων προσφέρει ελευθερία και όχι εξαναγκασμούς. Οι επιφάνειες δεν αναφέρονται ως γυμνές επειδή στερούνται-χρειάζονται επικάλυψη, αλλά με την έννοια του ελάχιστου ως απαραίτητο για να «χρωματιστεί» η εμπειρία των ανθρώπων ως αλληλεπίδραση πολλών στοιχείων στο χώρο.

Περί αλήθειας της κατασκευής

Την ίδια στιγμή που ακούγεται ότι προκαλεί κατάθλιψη και είναι ένα ξένο μπρουταλιστικό, βίαιο υλικό, μια δεύτερη άποψη το καθιστά ως ένα κατ’εξοχήν οικείο υλικό, απόλυτα συνυφασμένο με τα χρώματα και τις υφές του τοπίου, που μέσω της ουδετερότητάς του αναδεικνύει ό,τι βρίσκεται μπροστά του, τονίζει τη φύση και θέτει έτσι σε αρμονία το δομημένο περιβάλλον. Η χρήση του σκυροδέματος ως έχει, προβάλλει ηθικές προεκτάσεις, αφού η απόρριψη οποιουδήποτε υπαινιγμού διακόσμησης, η άρνηση δηλαδή για επίχρισμα, φινίρισμα και χρώμα, εκφράζεται ως η αλήθεια της κατασκευής, η ουσία της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Το γυμνό μπετόν όντας ένα αυθεντικό φυσικό υλικό αφήνει τα σημάδια του χρόνου στην υφή του, πράγμα που το καθιστά διαχρονικό. Το κτίσμα γίνεται έτσι μέρος του τόπου, φανερώνει τις φθορές του, σαν να ήταν πάντα εκεί. Το μπετόν «γερνάει» μαζί με το κτήριο, και έτσι τονίζει την ιδιότητά του ως ένα ζωντανό υλικό.

Περί ποιότητας

Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα υλικό που προσδίδει διάφορες ποιότητες στο χώρο. Άλλοτε είναι ψυχρό και μουντό, και άλλοτε ζεστό και λουσμένο στο φως, γυαλιστερό. Είτε είναι λείο, είτε τραχύ, προκαλεί την εμπειρία μιας χωρικής απτικής αίσθησης. Ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας Tadao Ando, επισημαίνει «Όταν εγώ θεωρώ το σκυρόδεμα σαν κάτι κρύο και σκληρό, αναγνωρίζω το σώμα μου ως κάτι ζεστό και μαλακό. Με αυτό τον τρόπο το σώμα βρίσκεται σε δυναμική σχέση με το κτήριο και κατ΄ επέκταση με τον κόσμο.» (1986).

Περί μορφοπλασίας

Το εμφανές μπετόν, με έμφαση στην αναγλυφότητά του, χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο και μπορεί να συνδυαστεί με ποικίλα υλικά, όπως πέτρα, ξύλο, μέταλλο, γυαλλί, δημιουργώντας διαφορετικές χωρικές ποιότητες, από αυστηρές συνθέσεις μέχρι ανάλαφρες μοντέρνες φόρμες. Δεν πρόκειται, επομένως, για μια αδιάφορη αισθητική και ούτε για ένα μονοδιάστατο υλικό. Αντιθέτως, είναι εύπλαστο και ενεργοποιά την φαινομενική ακαμψία των τοιχών, αντανακλώντας το φως και τη σκιά.

Περί ισορροπίας

Συνοψίζοντας τα πιο πάνω, το μπετόν αν χρησιμοποιηθεί σωστά, δίνει άρτιες ισορροπημένες μορφές. Η αξία του έγκειται στην ικανότητά του να «μιλάει», «αλλιώς το κτήριο όποιες διατάξεις κι αν έχει μένει νεκρό», όπως υποστήριξε ο αρχιτέκτονας Κυριάκος Κρόκος(1998). Το σκυρόδεμα είναι το καταλληλότερο για να αναδείξει τις επιφάνειες μέσα από τις ακτίνες του φωτός. Η χρήση του, σε συνδυασμό με το φως και τον αέρα χαρίζουν μια αίσθηση γαλήνης και ισορροπίας.  Η μονοχρωμία του, έχει στόχο να προσφέρει ένα καταφύγιο, μια στιγμή ηρεμίας από τους ταχείς ρυθμούς της καθημερινότητας και την χαοτική εικόνα της πόλης.

«Η απαλότητα που παρέχει και επιτρέπει το θάμπωμα, την εξαφάνιση του κόσμου και της ζωής μας, όλων των αιχμηρών σχημάτων, είτε ψυχικών είτε σωματικών». Το γκρι που καθιερώνει «μία νέα, ήρεμη (απαλή) τάξη του κόσμου», όπως αναφέρει κι ο Φιλίπ Κλοντέλ.