Προσωπικότητα του ανθρώπου: τύπος ή ικανότητα;

G

πηγή εικόνας: Getty Images

 

“Ήθος ανθρώπω δαίμων”

“Ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι ο θεός του πεπρωμένου του”

Advertising

Advertisements

Ηράκλειτος, 544-484 π.Χ., φιλόσοφος

 

Άραγε τι είναι προσωπικότητα; Ποια μοτίβα σκέψεων και συναισθημάτων «ξεκλειδώνουν» τις εξισώσεις του εγκεφάλου;

Σύμφωνα με τον Έλληνα γιατρό Ιπποκράτη, η υγεία-ευκρασία του σώματος εξαρτάται από την επιθυμητή εξισορρόπηση 4 σωματικών υγρών: του αίματος, του φλέγματος, της κίτρινης και της μαύρης χολής, με την οποία επιτυγχάνεται τελικά η πλήρης αναλογία-κράση. Κάθε χυμός συνδέεται άμεσα με ένα συναίσθημα στην παλέτα της ανθρώπινης προσωπικότητας. Το αίμα συνδέεται με τη χαρά, τη στιγμή που το φλέμα αντιπροσωπεύει την ανησυχία. Η κίτρινη χολή συνοδεύει τον θυμό, ενώ η μαύρη χολή ταυτίζεται με τη θλίψη.

«Όποιος θέλει να γνωρίσει την ανθρώπινη ψυχή θα μάθει ελάχιστα από την πειραματική ψυχολογία. Θα ήταν προτιμότερο να εγκαταλείψει την «ακριβή» επιστήμη, να πετάξει την ακαδημαϊκή του τήβεννο, να αποχαιρετήσει τη μελέτη του και να περιπλανηθεί με ανθρώπινη καρδιά στον κόσμο», σημείωνε ο Carl Jung διυλίζοντας τη σκέψη των αρχαίων, μέσω της ανάδειξης ενός συγχρονικού μοντέλου προσωπικότητας, το οποίο βασίζεται αποκλειστικά στη θεωρητική παρατήρηση, χωρίς εμπειρικές αποδείξεις.

Η κατηγοριοποίηση των ανθρώπων βάσει της ύπαρξης συγκεκριμένων όμοιων χαρακτηριστικών σε αιματικούς-εξωστρεφείς, χολερικούς-θυμώδεις, μελαγχολικούς-αγχώδεις και φλεγματικούς-ήπιους αποτέλεσε το βάθρο κατάδυσης μεταγενέστερων ψυχολόγων στην αναζήτηση των απόκρυφων μυστικών της προσωπικότητας. Στον Μεσαίωνα, «Ο κανόνας της Ιατρικής» (Canon of Medicine) του Πέρση Avicenna περιλάμβανε μια εκτενέστερη εκδοχή των τεσσάρων ταμπεραμέντων με την αναφορά σε συναισθηματικές και νοητικές όψεις, ηθικές στάσεις, αυτο-ενημερότητα, διάφορες κινήσεις και όνειρα.

Big Five

Χορεία επιστημόνων συντείνουν στην αναγνώριση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας ως επινοήματα της φαντασίας που δεν ανταποκρίνονται σε υπαρκτές καταστάσεις. Εξωστρέφεια, ενσυνειδησία, προσήνεια-εργατικότητα, συναισθηματική αστάθεια, ευρύτητα πνεύματος το μοντέλο των 5 βασικών κλειδιών-παραγόντων που συντρέχουν τον ανθρώπινο ψυχισμό. Πυξίδα πάντα η βελτίωση των επιδόσεων στον εργασιακό χώρο, η ικανοποίηση και η συναισθηματική ευδαιμονία, η μακροζωία και η προσωπική πληρότητα. Το Big Five, η πλέον αποτελεσματική επιστημονική θεωρία της προσωπικότητας χωρίς την ανάδειξη ενός μόνο «τύπου» ή μίας «διάγνωσης» παρέχει μία κατάταξη στους  5 βασικούς παράγοντες-χαρακτηριστικά που μπορούν σκοπίμως να μεταβληθούν στο πέρας του χρόνου.

Όμως, πόσο αμετάκλητη φαντάζει η προσωπικότητά μας στο διάβα των χρόνων; Πρόκειται για σταθερό σύμμαχο στο κυνήγι της ευδαιμονίας ή ένα απλό γρανάζι που τροχίζεται κάτω από το μικροσκόπιο της καθημερινότητας;

Στο πλαίσιο μίας νέας μελέτης,  οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να επιλέξουν μία συγκεκριμένη παρέμβαση είτε μέσω της διαδικασίας βελτίωσης της αυτοπειθαρχίας τους είτε της δεκτικότητας στη δράση-εμπειρία. Τα αποτελέσματα εμφανίζουν και στις δύο περιπτώσεις με μία παρέμβαση δύο εβδομάδων, σημαντική ενίσχυση του γνωρίσματος της ενσυνειδητότητας σε όσους την αναζητούσαν, αλλά και μία μεγαλύτερη ανεκτικότητα στη δράση αντίστοιχα. Υπό αυτό το πρίσμα καταρρίπτουν εκκωφαντικά τον πανάρχαιο μύθο περί ύπαρξης προσωπικότητας «τύπου». Η πλειονότητα των «τεστ» προσωπικότητας οικοδομούνται κατηγορηματικά σε έναν τύπο. Όμως η προσωπικότητα ως μία πολύπλοκη δομή υπερτερεί ενός απλού «προσωπικού σκορ».

Σύμφωνα με τα πορίσματα μίας πρόσφατης έρευνας του Michael Wilmot “Το θέμα για τους τύπους προσωπικότητας είναι ότι αποτελούν αντικείμενο δημόσιας γοητείας για αιώνες. Αλλά με σύγχρονες, πιο ισχυρές ερευνητικές μεθόδους, οι περισσότερες από αυτές τις παλαιότερες τυπολογικές αξιώσεις αποδεικνύονται ψευδείς”.

Παράλληλα, από ψυχομετρική σκοπιά τα περισσότερα «τεστ προσωπικότητας βάσει τύπου», βρίθουν υποχρεωτικών ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής με προτεινόμενες ερωτήσεις που δεν αποβαίνουν ιδιαίτερα σχετικές.

Ως εκ τούτου, μήπως η προσωπικότητα εκλαμβάνεται ως μία ικανότητα ανάπτυξης όπως η ανάγνωση;

Οι τραυματικές εμπειρίες, οι περιβαλλοντικές συνιστώσες αλλά και η εκπαιδευτική διαδικασία οδηγούν σταδιακά στη διαμόρφωση μίας συγκεκριμένης ταυτότητας. Με αυτόν τον τρόπο υπηρετούν το μοντέλο της αυτό-επέκτασης.

«Οι προσωπικές ανησυχίες μιλάνε για αυτά που θέλουν οι άνθρωποι, συχνά σε συγκεκριμένες περιόδους της ζωής τους ή μέσα σε συγκεκριμένους τομείς δράσης και ποιες μέθοδοι ζωής χρησιμοποιούν (στρατηγικές, σχέδια, άμυνες κλπ.) για να πάρουν αυτό που θέλουν ή για να αποφύγουν αυτά που δεν θέλουν με την πάροδο του χρόνου, σε συγκεκριμένους χώρους, και / ή σε σχέση με συγκεκριμένους ρόλους που υιοθετούν», υποστηρίζει ο McAdams.

Η προσωπικότητα -ένα δυσεπίλυτο ψυχολογικό παζλ- τίθεται ανά τους αιώνες στα ραντάρ της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας.

Πηγές:

• https://www.psychologytoday.com/intl/blog/quantum-leaps/202005/new-research-shows-2-week-intervention-may-change-personality
• https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/prosopikotita/gnostiki-psyxologia/6925-i-typologia-tis-prosopikotitas-apo-tin-arxaiotita-eos-simera.html