Ο Ζαν-Μισέλ Μπασκιά υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους και πιο φημισμένους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Σε νεαρή ηλικία, κατόρθωσε να κυκλοφορεί στους ίδιους κύκλους με πολλές γνωστές προσωπικότητες της Νέας Υόρκης και να κοσμεί τις γκαλερί της πόλης με τα έργα του. Αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης, τόσο για το διαφορετικό και τολμηρό για την εποχή στυλ ζωγραφικής του και τα μηνύματα που έστελνε με τα έργα του, όσο και για τη γρήγορη αναγνώριση που δέχτηκε από τον κόσμο.
Η παιδική ηλικία του Ζαν-Μισέλ Μπασκιά
Ο Ζαν-Μισέλ Μπασκιά (Jean-Michel Basquiat) γεννήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 1960 στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Η μητέρα του, Ματίλντ, είχε καταγωγή από το Πουέρτο Ρίκο και ο πατέρας του, Ζεράρ, από την Αϊτή. Η μητέρα του ενθάρρυνε από μικρή ηλικία το ενδιαφέρον του για τη ζωγραφική και μαζί επισκέπτονταν μουσεία τέχνης στην πόλη. Αργότερα, οι γονείς του χώρισαν και η μητέρα του εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική. Τότε, εκείνος και οι αδερφές του εγκαταστάθηκαν στο Πουέρτο Ρίκο με τον πατέρα τους, το διάστημα 1974-1976.
Ο Ζαν-Μισέλ Μπασκιά εγκατέλειψε το σχολείο σε ηλικία 17 ετών και έφυγε από το σπίτι. Έμενε, πλέον, στον δρόμο, σε φίλους, ακόμα και σε εγκαταλελειμμένα κτίρια της Νέας Υόρκης. Για να τα βγάλει πέρα, πουλούσε μπλούζες και καρτ ποστάλ, διακοσμημένες με τις ζωγραφιές του.
Το ατύχημα
Όταν ήταν 8 ετών, μια μέρα καθώς έπαιζε στον δρόμο, τον χτύπησε αυτοκίνητο, με αποτέλεσμα να υποστεί εσωτερικά τραύματα. Χρειάστηκε να κάνει επέμβαση αφαίρεσης σπλήνας και, κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης, διάβασε το βιβλίο «Gray’s Anatomy», που του είχε αγοράσει η μητέρα του. Η εικονογράφηση του βιβλίου τού έκανε μεγάλη εντύπωση και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για εκείνον και την τέχνη του.
Το πρότζεκτ SAMO© του Ζαν-Μισέλ Μπασκιά
Όταν ο Μπασκιά πήγαινε λύκειο, ξεκίνησε να κάνει παρέα με τον συμμαθητή του, Αλ Ντίαζ, ο οποίος ασχολούταν με το γκράφιτι. Οι δυο τους, μαζί με μερικούς ακόμα μαθητές, άρχισαν να κάνουν εικονογραφήσεις για τη σχολική εφημερίδα, Basement Blues Press. Ένα άρθρο πάνω στο οποίο δούλευε ο Μπασκιά αφορούσε μια φανταστική και ιδανική θρησκεία, τη SAMO (same-oh), όνομα το οποίο σύντομα χρησιμοποίησε για το πρώτο καλλιτεχνικό του πρότζεκτ με τον Ντίαζ.
Οι Μπασκιά και Ντίαζ ξεκίνησαν να κάνουν γκράφιτι στους τοίχους της Νέας Υόρκης, και συγκεκριμένα στο SoHo, το East Village και τον συρμό D του μετρό, υπογράφοντας ως SAMO©. Τα γκράφιτι αποτελούσαν σχολιασμούς για θέματα όπως η θρησκεία, η πολιτική και ο καταναλωτισμός. Ήταν ένα μέσο με το οποίο εξέφραζαν τη δυσαρέσκειά τους για διάφορες κοινωνικές καταστάσεις. Το 1978, η εφημερίδα The Village Voice κυκλοφόρησε το άρθρο «SAMO Graffiti: BOOSH-WAH or CIA», μια συνέντευξη με τους δύο καλλιτέχνες. Σύμφωνα με δήλωση του Μπασκιά, δεν μπορούσαν να στέκονται όλη τη μέρα στο πεζοδρόμιο φωνάζοντας στον κόσμο να διορθώσει τη συμπεριφορά του, οπότε έγραφαν σε τοίχους.
Λίγο αργότερα, σε μια εμφάνισή του – χωρίς τον Ντίαζ – στο σόου του Γκλεν Ο’ Μπράιεν «TV Party», ο Μπασκιά αναφέρθηκε στον εαυτό του ως SAMO©. Όπως ανέφερε ο Ντίαζ σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό Dazed πριν μερικά χρόνια, εκείνη την περίοδο η αναγνωρισιμότητα είχε επηρεάσει τον Μπασκιά και το εγώ του. Για τα επόμενα δύο χρόνια, οι δυο φίλοι και συνεργάτες δεν είχαν επαφή, ενώ ξαναβρέθηκαν αργότερα. Το 1980, ανακοινώθηκε και το τέλος της συνεργασίας του ντουέτου, μέσα από ένα πλήθος γκράφιτι στην πόλη, που δήλωναν «SAMO is dead». Ο Μπασκιά άφησε πίσω την περσόνα SAMO© και άρχισε να υπογράφει τα έργα του με το όνομά του.
Η νεοαποκτηθείσα δόξα του Μπασκιά
Ο Μπασκιά και η τέχνη του άρχισαν να λαμβάνουν απήχηση από τον κόσμο στα τέλη της δεκαετίας του 1970, με το πρότζεκτ SAMO©. Μόλις σε ηλικία 20 ετών συμμετείχε στο πρώτο του show, «The Times Square Show», όπου παρουσίασε τα έργα του, μαζί με πολλούς άλλους καλλιτέχνες της πόλης. Η μέρα εκείνη αποτέλεσε και το πρώτο μεγάλο βήμα για την καθιέρωσή του ως ένας από τους πιο φημισμένους ζωγράφους του αιώνα.
Παρά τη μεγάλη αναγνώριση που έλαβε εκείνη τη δεκαετία ως ζωγράφος, ο Μπασκιά δε δίστασε να ασχοληθεί και με άλλα πρότζεκτ. Το 1980 εμφανίστηκε στο βίντεο κλιπ για το τραγούδι «Rapture» των Blondie. Η τραγουδίστρια του συγκροτήματος, Ντέμπι Χάρι, και ο τότε σύντροφός της, Κρις Στάιν, αγόρασαν τον πρώτο πίνακα του Μπασκιά για 200 δολάρια. Ακόμη, είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην ταινία «Downtown 81», που γυρίστηκε το 1980-1981 και κυκλοφόρησε, τελικά, το 2000.
Το μοναδικό στυλ του Μπασκιά
Τα έργα του Ζαν-Μισέλ Μπασκιά ανήκουν στο κίνημα του νεο-εξπρεσιονισμού. Οι πίνακές του είναι αφηρημένοι, με σχέδια που θυμίζουν καρτούν, ενώ χρησιμοποιούσε έντονα χρώματα και χοντρές πινελιές. Άλλωστε, ο ίδιος είχε δηλώσει πως ήθελε να δημιουργεί πίνακες που να μοιάζουν σαν να τους έχει ζωγραφίσει παιδί.
Πάνω στον καμβά, πάντρευε τη ζωγραφική με τον γραπτό λόγο, χρησιμοποιώντας αλλού λέξεις και αλλού κείμενο. Με αυτόν τον τρόπο, εξέφραζε τις σκέψεις και τις ανησυχίες του και επιθυμούσε να περάσει μηνύματα για κοινωνικά θέματα στον θεατή. Έθετε επί τάπητος το πρόβλημα του ρατσισμού και του φυλετικού διαχωρισμού και αναφερόταν σε ζητήματα όπως η κοινωνική δικαιοσύνη και η κατάχρηση εξουσίας. Πολλές φορές, διέγραφε τις λέξεις με μια γραμμή, καθώς, όπως έλεγε ο ίδιος, αυτό έκανε τον θεατή να δώσει ακόμα μεγαλύτερη σημασία σ’ αυτά που έγραφε.
Ο Μπασκιά αντλούσε έμπνευση από διάφορους πολιτισμούς, στους οποίους έκανε αναφορές μέσα στα έργα του. Ακόμη, μέσα από τους πίνακές του, απέτιε φόρο τιμής σε σημαντικές προσωπικότητες, αφροαμερικανικής καταγωγής, όπως τον πυγμάχο Μοχάμεντ Άλι και τον μουσικό Τσάρλι Πάρκερ. Ένα από τα σχέδια που χρησιμοποιούσε πολύ συχνά ήταν το στέμμα, που αποτελεί ακόμα σήμα κατατεθέν του καλλιτέχνη.
Η γνωριμία με τον Άντι Γουόρχολ
Ο Μπασκιά θαύμαζε τον Γουόρχολ από μικρή ηλικία. Μια μέρα, το 1979, καθώς πουλούσε τις καρτ ποστάλ του, τον είδε σε ένα εστιατόριο με τον Χένρι Γκέλντζαλερ, κριτικό τέχνης. Τότε, ενθουσιασμένος, αποφάσισε να δοκιμάσει να τους πουλήσει μερικές από τις κάρτες του. Ο Γκέλντζαλερ τον έδιωξε, όμως ο Γουόρχολ αγόρασε μία από τις κάρτες.
Το 1982, οι δύο καλλιτέχνες γνωρίστηκαν και επίσημα σε ένα γεύμα. Λίγο μετά το γεύμα, ο Μπασκιά ζωγράφισε και χάρισε στον Γουόρχολ ένα πορτραίτο τους, εμπνευσμένο από μια φωτογραφία που τράβηξαν εκείνη τη μέρα. Την επόμενη χρονιά, η ζωή τα έφερε έτσι που ο Μπασκιά, ως ανερχόμενο αστέρι της τέχνης, έδωσε συνέντευξη στον Γκέλντζαλερ για το περιοδικό Interview του Γουόρχολ, με τίτλο «From the Subways to Soho». Οι Μπασκιά και Γουόρχολ ανέπτυξαν μια στενή σχέση μεταξύ τους, έγιναν πολύ καλοί φίλοι και συνεργάστηκαν σε μεγάλο αριθμό έργων.
Το 1985 πραγματοποίησαν μια έκθεση με έργα τους στη Νέα Υόρκη, η οποία κακολογήθηκε τόσο από τους κριτικούς τέχνης όσο και από τα μίντια. Ο Μπασκιά ένιωσε πως δεν υπολόγιζαν την τέχνη του όσο περίμενε και σιγά σιγά απομακρύνθηκε από τον Γουόρχολ.
Θάνατος
Τα επόμενα χρόνια ήταν δύσκολα για τον καλλιτέχνη, καθώς έπασχε από εθισμό στην ηρωίνη. Στις 12 Αυγούστου 1988, ο Ζαν-Μισέλ Μπασκιά βρέθηκε νεκρός στο στούντιο του από υπερβολική δόση.
Η τέχνη του Ζαν-Μισέλ Μπασκιά συνεχίζει μέχρι και σήμερα να αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και τα έργα του πωλούνται για εκατομμύρια δολάρια. Το πιο ακριβό του έργο είναι το «Untitled» του 1982, που αγόρασε το 2017 ο δισεκατομμυριούχος Γιουσάκου Μαεζάουα έναντι 110,5 εκ. δολαρίων.
Παρακάτω παρατίθενται αποσπάσματα από συνεντεύξεις του Ζαν-Μισέλ Μπασκιά, καθώς και το τρέιλερ από την ταινία «Downtown 81»:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
– S. Wainwright, Lisa. Jean-Michel Basquiat. Ανακτήθηκε από https://www.britannica.com/biography/Jean-Michel-Basquiat (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
– Neo-Expressionism. Ανακτήθηκε από https://www.theartstory.org/movement/neo-expressionism/ (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
– 21 Facts About Jean-Michel Basquiat (2019) Ανακτήθηκε από https://www.sothebys.com/en/articles/21-facts-about-jean-michel-basquiat (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
– ”I cross out words so you will see them more….” Jean-Michel Basquiat. Ανακτήθηκε από https://www.moma.org/artists/370#works (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
– Manatakis, L. (2017). Jean-Michel Basquiat in his own words. Ανακτήθηκε από https://www.dazeddigital.com/art-photography/article/38129/1/-jean-michel-basquiat-in-his-own-words (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
– Kane, A. (2017). The story of SAMO©, Basquiat’s first art project. Ανακτήθηκε από https://www.dazeddigital.com/art-photography/article/37058/1/al-diaz-on-samo-and-basquiat (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
– When Warhol met Basquiat (2017). Ανακτήθηκε από https://www.artimage.org.uk/news/2017/when-warhol-met-basquiat/ (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
– Dos Cabezas. Ανακτήθηκε από https://en.wikipedia.org/wiki/Dos_Cabezas (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
– Geldzahler, H. (1983). From the Subways to Soho. Ανακτήθηκε από https://www.interviewmagazine.com/art/jean-michel-basquiat-henry-geldzahler (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
– Faughnan, A. (2019). The best, worst, and weirdest parts of Warhol and Basquiat’s friendship. Ανακτήθηκε από https://www.dazeddigital.com/art-photography/article/44600/1/never-before-seen-photos-diary-andy-warhol-jean-michel-basquiat-friendship (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
– Pogrebin, R. & Reyburn, S. (2017). A Basquiat Sells for ‘Mind-Blowing’ $110.5 Million at Auction. Ανακτήθηκε από https://www.nytimes.com/2017/05/18/arts/jean-michel-basquiat-painting-is-sold-for-110-million-at-auction.html (Τελευταία πρόσβαση: 10/08/2022)
