Περίπου τριάντα δύο χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Καστοριάς, βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Κλεισούρας. Σφηνωμένο στην καταπράσινη βραχώδη πλαγιά του βουνού, το μοναστήρι ξεχωρίζει για την επιβλητική πετρόκτιστη αρχιτεκτονική του. Το όνομα του μοναστηριού προέρχεται από το ομώνυμο μαρτυρικό χωριό που βρίσκεται πολύ κοντά στο μοναστήρι. Χωριό και μοναστήρι δεν είναι δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί, ωστόσο ξεχωρίζουν για το ιστορικό και θρησκευτικό ενδιαφέρον τους.
Το ταξίδι μας ξεκινά προς αναζήτηση της μονής. Ο δρόμος δεν είναι εύκολος. Η διαδρομή διασχίζει καταπράσινες ημιορεινές εκτάσεις με συνέχεις στροφές, ενώ άγρια ζώα ξεπηδούν συχνά στην μέση του δρόμου! Μετά από οδήγηση δύο περίπου ωρών – αν ξεκινάτε από την Θεσσαλονίκη – φτάνουμε στο μοναστήρι.
Αυτό που τραβά αμέσως την προσοχή του ταξιδιώτη είναι το καταπράσινο τοπίο με την υγρή ατμόσφαιρα και την υποβλητική ηρεμία. Η μονή Παναγίας Κλεισούρας βρίσκεται στη μέση ενός τεράστιου δάσους από οξιές και βελανιδιές. Οι ανήλιες βραχώδεις πλαγιές του βουνού και οι πηγές που ξεχύνονται στην μέση του δρόμου δίνουν μία ιδιαίτερη αύρα γαλήνης στην περιοχή. Αν και βουνίσιο, το κλίμα είναι υγρό και ψυχρό.
Προχωρώντας προς την μονή Παναγίας Κλεισούρας, το βλέμμα του εκάστοτε επισκέπτη μαγνητίζουν οι πετρόκτιστοι τοίχοι με τα μικρά ξύλινα παραθυράκια. Δείγμα βαλκανικής αρχιτεκτονικής με υλικά ανθεκτικά στο βαρύ κλίμα της περιοχής.
Η άγνωστη ιστορία
Όση ώρα περπατάς προς την είσοδο της μονής, σκέφτεσαι ποια μπορεί να είναι η ιστορία του μοναστηριού.
Πότε χτίστηκε;
Από ποιον;
Ποιοι κατοικούσαν πρώτοι εδώ;
Η αλήθεια είναι ότι το μοναστήρι αυτό καθαυτό δεν θα σου δώσει απαντήσεις. Πριν οποιαδήποτε επίσκεψη, ίσως είναι καλύτερο να κάνεις πρώτα την δική σου έρευνα. Βέβαια, δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την Μονή της Παναγίας στην Κλεισούρα.
Λέγεται πως ιδρύθηκε περίπου το 1314 από τον Νεόφυτο, έναν ιερομόναχο που καταγόταν από την περιοχή. Ωστόσο, για πολλούς αιώνες, η μονή Παναγίας Κλεισούρας δεν αναφέρονταν σε επίσημα έγγραφα ή αναφορές. Καταλήγουμε δηλαδή στο συμπέρασμα πως ίσως οργανωμένη μονή δεν υπήρχε. Μάλλον, επρόκειτο περισσότερο για κάποιο ησυχαστήριο αναχωρητών που ζούσαν στην γαλήνη του δάσους.
Νέες πληροφορίες για την μονή αποκτούμε ξανά το 1813, όταν ο ιερομόναχος Ησαΐας ανακαινίζει την μονή. Λέγεται πως ο Ησαΐας είδε ένα όραμα όταν εγκαταβιούσε στην Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους και αποφάσισε τελικά να ανακαινίσει την μονή στην Κλεισούρα.
Αργότερα, η μονή «ακούγεται» ξανά στους νεότερους χρόνους, όπου κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, φιλοξένησε μακεδονομάχους, ανάμεσά τους και τον Παύλο Μελά.
Προχωρώντας προς το εσωτερικό του μοναστηριού…
Έχοντας κατά νου την «θολή» ιστορία της μονής, κατευθυνόμαστε προς το εσωτερικό του μοναστηριού. Η κανονική πύλη – για άγνωστο λόγο – είναι σφραγισμένη και η είσοδος στο μοναστήρι πραγματοποιείται μόνο από το κελάρι της μονής, το οποίο έχει μετατραπεί σε χώρο υποδοχής επισκεπτών.
Μπαίνοντας στο μοναστήρι, νιώθεις τον υγρό αέρα να σε χτυπάει στο πρόσωπο και κατευθύνεσαι αργά αργά προς το καθολικό της μονής. Στο μέσον της εσωτερικής αυλής βρίσκεται το καθολικό, στο οποίο υπάρχει η κτητορική επιγραφής της μονής. Η εκκλησία είναι τρίκλιτη τρουλαία βασιλική με νάρθηκα και ανακαινίστηκε το 1813 με δαπάνες του μοναχού Ησαΐα και της Μητρόπολης Καστοριάς επί μητροπολίτη Νεοφύτου.
Οι αγιογραφίες της μονής ολοκληρώθηκαν το 1813 και αποτελούν έργο του Γεωργίου από τους Χιονάδες της Ηπείρου, με πρωτότυπη θεματολογία από την Δημιουργία του Κόσμου. To ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού είναι επιχρυσωμένο από τον Λινοτοπίτη χρυσοχόο Κωνσταντίνου το 1772 επί ηγουμενίας του μοναχού Παϊσίου. Η επίχρωση του τέμπλου πρέπει να έγινε δεκαπέντε χρόνια μετά την τοποθέτηση του αρχικού ξυλόγλυπτου τέμπλου, το οποίο έχει ανάγλυφες παραστάσεις από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη.
Βγαίνοντας από το καθολικό της μονής, κατευθυνόμαστε προς το αγίασμα. Το αγίασμα βρίσκεται σε προαύλιο χώρο έξω από το μοναστήρι, όπου λίγο παραδίπλα ξεκινάει ένα σχετικό βατό ορεινό μονοπάτι. Αν ακολουθήσετε το μονοπάτι, θα βρεθείτε σε μία κορυφή του βουνού, όπου βρίσκεται το μικρό παρεκκλήσιο της Αγίας Τριάδας.
Μάλιστα, μέσα στο εξαιρετικά μικρό παρεκκλήσιο, βρίσκεται ένα απρόσκοπτο θέαμα. Ο λόγος για τον βράχο… των αμαρτημάτων. Πρόκειται για έναν βράχο με ένα μικρό κυκλικό άνοιγμα που σε οδηγεί σε διπλανό χώρο του παρεκκλησίου. Σύμφωνα με τον θρύλο, ο βράχος είναι ένας επίγειος κριτής. Όταν ένας αμαρτωλός επιχειρήσει να περάσει τον βράχο, ο βράχος θα στενέψει και δεν θα τον/την αφήσει να συνεχίσει. Μόνο οι ενάρετοι θα καταφέρουν να περάσουν…
Οσία Σοφία της Κλεισούρας: Μία σύγχρονη αγία
Κατεβαίνοντας από το παρεκκλήσιο της Αγίας Τριάδας, κατευθυνόμαστε προς το παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννου και το ταφικό παρεκκλήσιο της Οσίας Σοφίας. Τα δύο παρεκκλήσια βρίσκονται σε μία πλαγιά σε μικρή απόσταση από το μοναστήρι και είναι εύκολα προσβάσιμα με τα πόδια.
Το μικρό λιτό ταφικό παρεκκλήσιο της Οσίας Σοφίας «ξεκλειδώνει» την μοναδική ιστορία του βίου μίας σύγχρονης αγίας. Η Οσία Σοφία «ανέστησε» τον μοναχισμό στην Δ. Μακεδονία και αποτελεί το σημαντικότερο κεφάλαιο στην σύγχρονη ιστορία της μονής.
Γεννημένη στον Πόντο το 1883, η Σοφία ήταν κόρη του Αμανάτιου και της Μαρίας Σαουλίδου. Το ζευγάρι είχε άλλα δύο παιδιά, τον Κωνσταντίνο και τη Συμέλα. Από μικρή ηλικία, η Σοφία εκδήλωσε την κλίση της προς τον Θεό. Απέφευγε τις συναναστροφές με παιδιά της ηλικίας της και έτρεχε σε εκκλησίες και ξωκκλήσια του Πόντου ανάβοντας καντήλια και κεριά.
Παρά την έντονη θρησκευτική ευλάβειά της, παντρεύτηκε στα 24 της τον Ιορδάνη Χοτοκουρίδη και απέκτησε μία κόρη, η οποία λίγο αργότερα πέθανε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες. Τα ταραγμένα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και η Μικρασιατική Καταστροφή έφεραν την Σοφία στην Ελλάδα.
Μετά από πολλές περιπέτειες, η Σοφία εγκαταστάθηκε στο χωριό Αναρράχη της Εορδαίας, όπου άρχισε να βλέπει οράματα με την Παναγία. Πολύ γρήγορα, τα οράματα της Σοφίας την οδήγησαν στο Μοναστήρι της Κλεισούρας που εκείνη την εποχή βρισκόταν σε πλήρη εγκατάλειψη.
Ο ασκητικός βίος της, τα θαύματα και η προσήλωσή της στον Θεό διαδόθηκαν πολύ γρήγορα στην περιοχή με αποτέλεσμα πολύς κόσμος να συρρέει στο μοναστήρι για να ζητήσει την βοήθεια της αγίας για κάθε είδους πρόβλημα.
Η Οσία Σοφία κοιμήθηκε το 1974, ενώ το 2012 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος προχώρησε στην αγιοκατάταξη της Οσίας Σοφίας στο αγιολόγιο της Ανατολικής Εκκλησίας.
Η επίσκεψη στην μονή μπορεί να συνδυαστεί με ανάβαση στον ορεινό οικισμό της Κλεισούρας. Η θέα προς το λεκανοπέδιο της Εορδαίας πραγματικά κόβει την ανάσα, ενώ το τοπίο είναι ιδανική εικόνα για τους λάτρεις του φθινοπώρου.
Πηγή
Βίδος, Κ. (2021). Μονή Παναγίας Κλεισούρας, Ανακτήθηκε από tovima.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 30/10/2021).
