Χρυσοβίτσα Μετσόβου: Το ορεινό χωριό της φημισμένης Παναγίας

Χρυσοβίτσα

Tο σημερινό χωριό Χρυσοβίτσα, χωριό της επαρχίας Μετσόβου, έχει περίπου 1200 μόνιμους κατοίκους και βρίσκεται ΒΑ των Ιωαννίνων και Δ του Μετσόβου. Διασχίζοντας τον εθνικό δρόμο Ιωαννίνων-Τρικάλων, ανεβαίνοντας προς Μέτσοβο, το αφήνουμε αριστερά, αφού διανύσουμε απόσταση 43 χμ. από Ιωάννινα. Από τον εθνικό δρόμο ανηφορίζοντας 3 χμ. φθάνεις στη κεντρική πλατεία, όπου βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοβιτσιώτισσας. Τα πνευμόνια σου δέχονται τον καθαρό, δροσερό αέρα, αφού βρίσκεσαι σε υψόμετρο 950 μ.-1000 μ. που έχει το χωριό που περιβάλλεται από κατάφυτα βουνά και δασύλια.

Το παλιό όνομα του χωριού ήταν «Παλαιόμυλος» και βρισκόταν πιο χαμηλά στη θέση «Μποντίνια». Το σημερινό όνομα, Χρυσοβίτσα, το οφείλει στη θαυματουργό εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, οδηγήτριας, και το έχει από την εποχή της εμφάνισής Της, επειδή στην εικόνα ήταν γραμμένη η λέξη «Χρύσοβα» ή κατά το λόγιο και ζωγράφο Γ. Πλατάρη «ΜΗΡ ΘU η Χρυσοβιτσιώτισσα».

Το χωριό αναφέρεται με τον τύπο «Κουρσοβίτσα» από τον Αραβαντινό και με τον τύπο «Κρουσιοβίτσα» από τον Λαμπρίδη. Κατά τον Μπόγκα ο τύπος του τοπωνυμίου «Κουρσουβίτσα» είναι παραφθορά του Χρυσοβίτσα. Άλλοι αποδίδουν το τοπωνύμιο όπως ο (Vasmer) στο ελληνικό προσωνύμιο Χρυσός και τη σλαβική κατάληξη – ΟVO, που όπως αναφέρει ο Κώστας Ευ. Οικονόμου τη θεωρεί μη σωστή.

Στο βιβλίο του «Ονοματολογία των χωριών Ν. Ιωαννίνων» ο Στέφ. Μπέτης μας αναφέρει ότι το όνομα είναι σλαβικό «…μας φέρνει στο νου κατά τη ρίζα του πολίχνη της Ν. Σερβίας (Κρούσοβο) παρά τον Περλεπέ (άλλοτε κέντρο καθαρώς ελληνικόν) αλλά και σειρά ομώνυμων παρά τις Σέρρες χωριών με την οποίαν συγκεκριμένη κώμη και χωριά φαίνεται και το δικό μας να έχει σχέση ιστορική ή λεκτική…».

Advertising

Advertisements
Ad 14

Σημασία έχει ότι το χωριό οφείλει την ονομασία του στη θαυματουργό εικόνα της Παναγίας που είναι και προστάτης του. Το ότι το χωριό οφείλει την ονομασία του στη θαυματουργό εικόνα της Παναγίας, φαίνεται και από το ότι παλαιότερα χρησιμοποιήθηκε ως σφραγίδα των εγγράφων, σφραγίδα με παράσταση την Παναγία Βρεφοκρατούσα. Η σφραγίδα έγραφε: Σ Φ Ρ Α Γ Ι ς Τ Η Σ Π Α Ν Α Γ (Ι Α ) ς Χ Ρ Υ C Ο Β Ι Τ Ζ Α ς. Με την σφραγίδα αυτή σφραγίστηκαν το απολυτήριο του Δημητρίου Παπανικολάου (1905) και το πιστοποιητικό του Χριστοδούλου Αρβανίτη (1915).

Σήμερα η Χρυσοβίτσα είναι το πιο μεγάλο χωριό του Ν. Ιωαννίνων, αφού, όπως αναφέραμε , αριθμεί μόνιμους κατοίκους περί τους 1200. Την πληθυσμιακή αυτή ζωντάνια την παρατηρεί κανείς όποια μέρα κι αν επισκεφτεί το χωριό, κυρίως όμως τις Κυριακές και τις μεγάλες γιορτές. Αυτές τις μέρες συγκεντρώνονται οι κάτοικοι στο Ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου και με ευλάβεια επικαλούνται τη μεσιτεία Της. Η ιστορία και ζωή των κατοίκων της Χρυσοβίτσας είναι τόσο στενά δεμένη με την Παναγία και τη θαυματουργό εικόνα Της, ώστε οι κάτοικοι της γύρω περιοχής να τους ονομάζουν «αγγόνια της Παναγίας».

Χρυσοβίτσα

Οι κάτοικοι σήμερα ασχολούνται ως επί το πλείστον με την καλλιέργεια της πατάτας στο οροπέδιο «πολιτσές» και πολύ λίγοι με την κτηνοτροφία. Η Χρυσοβίτσα ανέκαθεν υπήρξε το χωριό των δασκάλων και των παπάδων. Σήμερα έχει περί τους 40 εκπαιδευτικούς και 5 ιερείς. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Χρ. Τσαπραλή «δάσκαλοι Χρυσοβιτσινοί, όπως μου έλεγε ο Βασδέκης, πήγαιναν στο Μέτσοβο και τους μάθαιναν γράμματα». Η παρουσία μορφωμένων στο χωριό παλιότερα ίσως να οφειλόταν και στη λειτουργία Ελληνικού σχολείου ή Σχολαρχείου. «Στο Ελληνικό συνέχιζε τη φοίτησή του το παιδί που τελείωνε το Δημ. Σχολείο, χωρίς εξετάσεις στην αρχή και αργότερα με εξετάσεις. Τέτοιο σχολείο λειτουργούσε μόνο στις πόλεις και στα κεφαλοχώρια. Σκοπός του ήταν η προετοιμασία του παιδιού για το Γυμνάσιο ή για τη ζωή, για όσα δεν συνέχιζαν τις σπουδές. Βασικό μάθημα ήταν τα αρχαία Ελληνικά με 12 ώρες διδασκαλίας εβδομαδιαίως».

Διαβάστε επίσης  Βάλια Κάλντα: Η ονειρεμένη κοιλάδα

Συνεχιστές του θεσμού της πολύτεκνης οικογένειας οι Χρυσοβιτσινοί και σήμερα κατέχουν σπουδαία θέση στους πολύτεκνους του Ν. Ιωαννίνων ίσως και άλλων νομών. Υπάρχουν σήμερα περί τις πενήντα (50) πολύτεκνες οικογένειες. Είναι το χωριό αιμοδότης του Έθνους γιατί στηρίζει τη χώρα μας με το εργατικό δυναμικό και κατά συνέπεια με οικονομική βοήθεια. Ο σημερινός επισκέπτης θα μείνει εντυπωσιασμένος από το ωραιότερο φυσικό περιβάλλον και τις εξυπηρετήσεις που παρέχει το χωριό (φαγητό, ύπνο, διασκέδαση κ.λπ.), αλλά και πνευματικά οφειλόμενος επισκεπτόμενος το Μοναστήρι της Παναγίας και προσκυνώντας τη θαυματουργό εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας.

Advertising

Η πρώτη καλλιέργεια πατάτας στις Πολιτσές της Χρυσοβίτσας

Η καλλιέργεια της πατάτας, μετά τον ερχομό στην Ελλάδα από τον κυβερνήτη της Ιωάννη Καποδίστρια, έφτασε και στη Χρυσοβίτσα όπου καλλιεργούνταν σε κήπους στο χωριό και σε λίγα χωράφια κοντά στο χωριό σε μικρές ποσότητες για κατανάλωση από την οικογένεια και όχι επαγγελματικά. Μετά τον πόλεμο του 1940, που κήρυξε η Ιταλία πρώτα και η Γερμανία έπειτα στην Ελλάδα, οι κάτοικοι του χωριού υπέφεραν και από την πείνα, λόγω αρπαγής των καλλιεργούμενων προϊόντων από τους κατακτητές και λόγω μείωσης των καλλιεργημένων εκτάσεων, επειδή επιστρατεύτηκαν οι άνδρες για να προσφέρουν το χρέος απέναντι στην πατρίδα. Στο οροπέδιο Πολιτσές, 3000 στρεμμάτων περίπου, οι χρυσοβιτσινοί έσπερναν κυρίως σίκαλη (βρίζα) σε ορισμένα χωράφια και άλλα χωράφια ήταν στη διάθεση των κτηνοτρόφων ντόπιων και μετακινούμενων.

Την άνοιξη του 1941 μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα και την τριπλή κατοχή ,οι συνθήκες για τους Έλληνες έγιναν δύσκολες και η κατάσταση επικίνδυνη. Στο χωριό επικρατούσε μια κατάσταση φόβου και αβεβαιότητας. Οι Γερμανοί έφτασαν και στο χωριό μας όπως και στα άλλα χωριά της Ελλάδας και επιδίδονταν σε εκτελέσεις κατοίκων και κάψιμο σπιτιών, αποθηκών και κτιρίων. Έκαψαν και τα σπίτια του χωριού.

Χρυσοβίτσα

Οι κάτοικοι με την πρώτη είδηση περί ερχομού των Γερμανών άφησαν τα σπίτια στο χωριό ανοιχτά λόγω της βιασύνης και διασκορπίστηκαν γύρω στα βουνά και στα χωράφια έξω από το χωριό όπου είχαν πρόσβαση σε δασώδεις περιοχές για να κρυφτούν. Πήραν λίγο ψωμί στα χέρια για να μην πεθάνουν από την πείνα κι έφυγαν τρέχοντας στις περιοχές που νόμιζαν πως θα σωθούν. Κάποιοι έρχονταν τα βράδια κρυφά κρυφά για να δουν τα σπίτια τους, αν είχαν καεί και αν όχι να πάρουν λίγο καλαμποκάλευρο για να φτιάξουν σταχτοκουλούρες έξω στις δασώδεις περιοχές που είχαν μεταφερθεί. Εκείνη τη χρονιά ο γεωργός Χρήστος Γαλάνης σκέφτηκε πως θα μπορούσε να καλλιεργήσει πατάτες, όχι στα χωράφια έξω από το χωριό που ήταν δύσκολο και επικίνδυνο λόγω κατοχής , αλλά στο οροπέδιο Πολιτσές για να αποφύγει τα βλέμματα των κατακτητών και μάλιστα με καμουφλάζ.

Διαβάστε επίσης  Κύθνος: Εκεί που η φιλοξενία συναντά την απλότητα
Advertising

Τα χωράφια ήταν ήδη σπαρμένα από σίκαλη (βρίζα) που ήταν σε ανάπτυξη, είχε ψηλώσει. Για να αποφύγει τα περίεργα βλέμματα των κτηνοτρόφων και λοιπών ανθρώπων, χάλασε τη φυτρωμένη βρίζα στο κέντρο του χωραφιού στη θέση «Προσήλιο», πίσω από το καλύβι το πέτρινο που διατηρούσε, και φύτεψε πατάτες. Με προσοχή και χωρίς να προκαλέσει την υποψία στους γύρω του καλλιέργησε τις πατάτες και δε χάλασε την υπόλοιπη βρίζα έως ότου έβγαλε τις πατάτες. Η συγκομιδή εκείνη τη χρονιά ήταν καλή και υπολογίσιμη .Αρκετά φορτώματα μεταφέρθηκαν στο σπίτι και τοποθετήθηκαν σε ειδική κρύπτη για να αποφύγει την αρπαγή από τους κατακτητές που έψαχναν παντού στα σπίτια.

Χρυσοβίτσα

Την επόμενη χρονιά παρότρυνε και το γαμπρό του Χριστόδουλο Οικονόμου (Μπούτη) και καλλιέργησαν στα χωράφια τους με τον ίδιο τρόπο, μεγαλύτερες ποσότητες. Η καλλιέργεια με τον παραπάνω τρόπο κράτησε τρία χρόνια μέχρι το 1943. Οι Χρυσοβιτσινοί βλέποντας τα φορτώματα πατάτας που έφερναν από το οροπέδιο οι: Γαλάνης Χρήστος και Χριστόδουλος Οικονόμου κατάλαβαν πως το έδαφος ήταν κατάλληλο για την καλλιέργεια της πατάτας και την επόμενη χρονιά 1944 άρχισε η μαζική καλλιέργεια της πατάτας που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα και είναι γνωστή για την ποιότητα και νοστιμιά της πανελλαδικά ως «πατάτα Χρυσοβίτσας».

Η μεταφορά γινόταν με τα μουλάρια τα δικά τους και σκηνητών κτηνοτρόφων κυρίως των Ακριβαίων από την Κουιάστα ή Γκουιάστα (μοναδικός δρόμος πρόσβασης από το χωριό προς το οροπέδιο με μεγάλη ανηφόρα), γιατί δεν είχε γίνει διάνοιξη του αυτοκινητόδρομου. Δεν πρέπει να διαφύγει της μνείας και της αναφοράς μου η προσφορά της χρυσοβιτσινής γυναίκας στην όλη διαδικασία καλλιέργειας πατάτας αφού ανέβαιναν φορτωμένες με σπόρο για το φύτεμα και κατέβαιναν φορτωμένες κατά την συγκομιδή από το δρόμο Γκουιάστα, εργαζόμενες και όλη την ημέρα. Πραγματικές Γυναίκες Ηπειρώτισσες, Γυναίκες της Πίνδου!

Advertising

Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Χρυσοβίτσας

Το αρχαίο, ένδοξο και πλούσιο μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοβίτσας βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό, Χρυσοβίτσα, και είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Παναγίας. Το χωριό πήρε το όνομα από την εικόνα της Παναγίας, που με θαυμαστό τρόπο έφυγε από το χωριό Στριγγανία της Επαρχίας Τριχωνίδας και το ναό της «Χρυσοβίτζης», όπου για πρώτη φορά βρέθηκε η εικόνα το 533 μ.Χ., και αφού περιπλανήθηκε πηγαίνοντας, πάντα με θαυμαστό τρόπο, στη Μονή Βαρλαάμ των Μετεώρων και στη συνέχεια στη Μονή Βωτζά (Βουτσά), που βρίσκεται στο χωριό Γρεβενίτι, έφτασε στο δάσος του χωριού Παλαιόμυλος, όπως ονομαζόταν πριν την εμφάνιση της Εικόνας το σημερινό χωριό Χρυσοβίτσα.

Εκεί στο δάσος κάποια γυναίκα που την έλεγαν Λαμπρινή, από το χωριό Παλαιόμυλος που βρισκόταν στους πρόποδες του δάσους, πηγαίνοντας να κόψει ξύλα βλέπει μια γυναίκα να στέκεται ντυμένη σαν βασίλισσα, εκεί που σήμερα είναι κτισμένη η εκκλησία. Είπε στη Λαμπρινή: «Να πας, χριστιανή, στο χωριό σου και να πεις στον παπα-Μιχαήλ και στους δυο γέροντες του χωριού να έρθουν εδώ και να οικοδομήσουν το σπίτι μου (να κτίσουν ναό) και εδώ γύρω από το σπίτι μου να κτίσουν το χωριό τους και θα έχουν έτσι την παντοτινή μου προστασία». Αφού συνέβηκαν κι άλλα θαυμαστά γεγονότα πείσθηκε κι ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων, που ήθελε να πάρει τη θαυματουργική εικόνα στα Γιάννενα, πως η Παναγία ήθελε να μείνει στον τόπο που εμφανίστηκε και έτσι κτίσθηκε ναός που ονομάστηκε εκκλησία—μονή της Χρυσοβίτσας.

Διαβάστε επίσης  Σούλι: Tόπος ιστορικής μνήμης

Χρυσοβίτσα

Το μοναστήρι της Χρυσοβίτσας περικλείεται από κάστρο που τμήμα του έγινε από κάποιον που ονομαζόταν Μπαλατσός. Σε αγκωνάρι του παράθυρου των νοτίων κελιών υπάρχει εγχάρακτη ημερομηνία 1253 ,ημερομηνία κτίσεως των κελιών. Αναφέρεται ότι στα χρόνια της ακμής («Ηπειρωτικά Χρονικά» 1933, Φίλιππου Σεγκούνη) ήταν μοναστήρι με «δεκατρείς Γούμενους». Λειτούργησε ως ανδρικό αλλά και ως γυναικείο. Στην «Ανέκδοτη Αλληλογραφία των Ζωσιμάδων» αναφέρεται ότι μόνασε στο μοναστήρι η Βασιλική Ζωσιμά θυγατέρα του Χρήστου Ζωσιμά που πήρε το όνομα Βηθλεέμ .

Advertising

Το μοναστήρι της Χρυσοβίτσας ήταν το πλουσιότερο της περιοχής και σαν προσκύνημα εφάμιλλο της Τήνου και της Σουμελάς. Τα περισσότερα κειμήλια «φλωρικά», Ιερά φελόνια, ασημικά, Ιερά σκεύη και τα «άσπρα της Χρυσοβίτσας», που τον καιρό του «χαλασμού» έφταναν τα διακόσια πουγγιά (100.000 γρόσια) βρίσκονταν σε ειδική κρύπτη της Μητρόπολης των Ιωαννίνων «μπιδρούμι» για να προφυλαχτούν.

Σήμερα το καθολικό του μοναστηριού βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Δύο επιγραφές που υπάρχουν, μία στον πρόναο και μία στον κυρίως ναό, αναφέρουν ότι η ιστόρηση του πρόναου έγινε αρχιερατεύοντος του Μητροπολίτη Ιωαννίνων Κλήμεντος (1680 – 1715), ενώ η επιγραφή στον κυρίως ναό γράφει ότι η ιστόρηση έγινε το 1781 29 Ιουνίου από τους Καπεσοβίτες αδελφούς Ιωάννη και Γεώργιο ιερέα. Η αρχαιολογία κατέταξε το μοναστήρι αυτό το 1781 μόνο και μόνο από την επιγραφή του κυρίως ναού. Δεν πρόσεξε τα παρακάτω: 

  1. Πάνω από την είσοδο του κυρίως ναού υπάρχει εντοιχισμένη λίθινη πλάκα με ανάγλυφη ημερομηνία 1233 και ανάγλυφα γράμματα. 
  2. Κάτω από την αγιογράφηση των Καπεσοβιτών αδελφών υπάρχει άλλη αγιογράφηση, που κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να εκτιμήσει και να ασχοληθεί σοβαρά. 
  3. Είναι δυνατόν στην αγιογράφηση ενός καθολικού μονής να γίνει πρώτα η αγιογράφηση του πρόναου και μετά από 70 χρόνια περίπου η αγιογράφηση του κυρίως ναού ,σύμφωνα με τις επιγραφές;

Στον κυρίως ναό, σήμερα, υπάρχει ωραίος ξυλόγλυπτος άμβωνας, ωραίος ξυλόγλυπτος αρχιερατικός θρόνος και ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Από τους θησαυρούς της Μονής μπορούμε να αναφέρουμε τα τρίπτυχα, το ένα με την εικόνα του Εσταυρωμένου και το άλλο με ονόματα των κεκοιμημένων, το παλαιό ξυλόγλυπτο αρτοφόρι, ασημένια λειψανοθήκη με λείψανα των Αγίων: Τρύφωνος, Χριστοφόρου και Αρσενίου του Καππαδόκου, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας με το ασημένιο επικάλυμμα, ασημένια Ιερά σκεύη, Ευαγγέλια με ασημένια επικάλυψη, τα βημόθυρα της Ωραίας Πύλης και της Προσκομιδής, το φιλτισένιο σεντούκι και κυρίως εικόνες του τέμπλου μεγάλες και μικρές. Το καθολικό της Μονής Χρυσοβίτσας σύμφωνα με υπουργικές αποφάσεις είναι διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 21/ 24-1-58 τ. β΄ και ΦΕΚ 404 / 6 -7-65 τ. β΄).

https://www.youtube.com/watch?v=CpIvInA0qWc

Advertising

https://www.youtube.com/watch?v=pqI7ubbFE3s


Πηγές:

Σύνταξη κειμένου: Μίλτος Γήτας

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου

Advertising

Ο Μίλτος Γήτας είναι δημοσιογράφος σε τηλεόραση, ραδιόφωνο κι εφημερίδες. Ζει και εργάζεται στα Γιάννενα. Από παιδί λατρεύει την ποίηση και μέχρι σήμερα έχει εκδώσει 7 ποιητικές συλλογές. Αγαπάει τα βιβλία, τις ταινίες και την καλή μουσική. Σπαταλάει τον χρόνο του συλλέγοντας γραμματόσημα, νομίσματα και χορεύοντας παραδοσιακούς χορούς! Όνειρο του να ταξιδέψει στα άκρα της γης και να καταφέρει κάποτε, έστω και γέρος, να ζει γράφοντας βιβλία.

Αρθρα απο την ιδια κατηγορια

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα;

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα;

Τι κι αν δεν υπάρχει τίποτα κακό σε εσένα; Διαφορετικές
Από πού πήραν το όνομα τους βουνά της Ελλάδας

Από πού πήραν το όνομα τους βουνά της Ελλάδας

Ο Ελλαδικός χώρος είναι ένα μεγάλο πανόραμα μυθικών και ιστορικών