Το μνημειακό ρολόι των Ιωαννίνων υψώνεται στην κεντρική πλατεία, κοντά στο κτίριο της 8ης Μεραρχίας. Κτίστηκε το 1905 με πρωτοβουλία του Οσμάν πασά του Κούρδου, βαλή και γενικού διοικητή Ηπείρου και Νοτίου Αλβανίας, στην επέτειο του ιωβηλαίου του σουλτάνου Αβδούλ Χαμήτ Χαν. Ο σχεδιασμός του ρολογιού και η επίβλεψη των εργασιών οικοδόμησής του έγινε από τον νεαρό τότε, Γιαννιώτη αρχιτέκτονα Π. Μελίρρυτο, ο οποίος επιστράτευσε για το σκοπό αυτό έμπειρους κτίστες και λιθοξόους από τα φημισμένα μαστοροχώρια της Κόνιτσας και από την Κωστάνιανη.
Το Ρολόι έγινε κατά παραγγελία του Οσμάν Πασά του Κούρδου, που υπήρξε Γενικός Διοικητής Ηπείρου και Αλβανίας, το 1905, με την ευκαιρία των Ιωβηλαίων του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β’. Αποτελείται από έναν κομψό διάτρητο πυργίσκο που είναι μείγμα νεοκλασικού και ανατολίτικου ρυθμού. Παρατηρώντας το, μπορεί κανείς να δει στο πάνω μέρος του ένα πέτρινο ωραίο κιγκλίδωμα, ενώ οι μικρές κολώνες του, που στηρίζουν το θόλο, είναι από χυτό σίδηρο και φέρουν πολυγωνικά κιονόκρανα. Η καμπάνα του είναι βενετσιάνικη. Στις τέσσερις πλευρές του υπάρχουν εντοιχισμένες πλάκες με οθωμανικά σύμβολα, καθώς και κρήνες. Εν γένει, πρόκειται για μία άρτια κατασκευή που είναι κράμα τριών πολιτισμών, και γι’ αυτό το λόγο θεωρείται υπόδειγμα νεοκλασικού κτίσματος.
Η αρχική του θέση ήταν στο κέντρο της επονομαζόμενης κάτω πλατείας, η οποία εκτεινόταν λίγο βορειότερα από τη σημερινή, στη συμβολή με τη σύγχρονη οδό Αβέρωφ. Το καλοκαίρι του 1918, κατά τη διάρκεια της παρέλασης που έγινε για τον εορτασμό της νίκης των συμμάχων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ένα βαρύ πυροβόλο συρόμενο από έξι άλογα παρέκκλινε από την πορεία του και προκάλεσε ζημιές στο ρολόι. Ο τότε γενικός διοικητής Ηπείρου και μετέπειτα ύπατος αρμοστής Σμύρνης Α. Στεργιάδης έδωσε εντολή να μεταφερθεί το ρολόι σε άλλη θέση. Παρόλο που οι εργασίες για την αποξήλωση του ρολογιού ξεκίνησαν αμέσως, η ολοκλήρωση των εργασιών απομάκρυνσης και αναστήλωσης του μνημείου δεν επιτεύχθηκε πριν το 1925. Ο Π. Μελίρρυτος, που επέβλεπε τις εργασίες μερίμνησε για την αποκατάσταση του μνημείου ακριβώς με την μορφή που είχε στην αρχική του θέση, αριθμώντας προσεκτικά τους λίθους, τους οποίους συνέλεξε στον περίβολο του σημερινού Δημαρχείου. Η καμπάνα που τοποθετήθηκε στο κτήριο, βρισκόταν αρχικά στον πύργο του ρολογιού, επάνω από την κεντρική πύλη του κάστρου.Η καμπάνα αυτή είχε σταλεί στα τέλη του 17ου αιώνα από το δόγη της Βενετίας Αλ. Σεμετιέπολο, ως δώρο στην πόλη της Πρέβεζας. Περίπου έναν αιώνα αργότερα, ο Αλή πασας, αφού κατέλαβε την Πρέβεζα από τους Γάλλους, μετέφερε την καμπάνα στα Ιωάννινα.
Το κομψό αυτό αρχιτεκτόνημα συνδυάζει στοιχεία της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, με χαρακτηριστικά του ανατολικού ρυθμού. Το ρολόι είναι εντοιχισμένο σε μια επιβλητική πυργοειδή κατασκευή, που στηρίζεται σε τέσσερα ψηλά τόξα. Πάνω από τα μέτωπα των τόξων, τα οποία διαρθρώνονται με εντοιχισμένες πλάκες που φέρουν οθωμανικά σύμβολα διαμορφώνεται εξώστης με πέτρινο κιγκλίδωμα. Ο πύργος απολήγει σε θόλο, που στηρίζεται σε τέσσερις σιδερένιους ανάγλυφους κιονίσκους. Στη βάση του υπήρχε αρχικά από μια μικρή κρήνη σε κάθε πλευρά.
Το 1918 το Ρολόι υπέστη από λάθος καταστροφές, κατά τη διάρκεια παρέλασης του πυροβολικού, κι έτσι αποξηλώθηκε. Επτά χρόνια αργότερα, το 1925, αναστηλώθηκε και μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση. Το 1926 στο Ρολόι υπήρχε ο παλιός μηχανισμός, και λειτουργούσε με βαρίδια ολλανδικής καταγωγής. Μέχρι τη δεκαετία του ’60 το κούρδιζαν με μανιβέλα. Το 1963 η τότε δημοτική αρχή της πόλης τοποθέτησε μοτέρ. Μετά από 85 χρόνια λειτουργίας όμως, εν έτη 2010, το μοτέρ χάλασε και ήταν αδύνατο να βρεθούν ανταλλακτικά και να επισκευαστεί ο μηχανισμός, καθώς το εργοστάσιο έκλεισε ήδη από τις αρχές του 1980. Ο νέος μηχανισμός που τοποθετήθηκε το 2012 είναι πιστό αντίγραφο των κλασικών μηχανικών ρολογιών, και αγοράστηκε από την Ελβετία αντί του ποσού των 5.000 ευρώ.
Πλέον, έχει χαρακτηρισθεί ως Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο (ΦΕΚ 642/Β/26-8-94), ενώ σχετικά πρόσφατα συντηρήθηκε και αναστηλώθηκε εκ νέου από την 6η Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων. Σήμερα το Ρολόι αποτελεί σημείο συνάντησης για τους Γιαννιώτες, αλλά και για τους επισκέπτες της πόλης, οι οποίοι από εκεί ξεκινούν τις εξορμήσεις τους στην αγορά και το κέντρο των Ιωαννίνων. Το ξεχωριστό στο είδος του αυτό κτίσμα έχει γίνει στις μέρες μας σήμα κατατεθέν της παραλίμνιας πόλης, κι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα τοπόσημο της Ηπείρου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι λίγο πιο πίσω από το σημείο που βρίσκεται σήμερα τοποθετημένο το ρολόι της πόλης μας, στο πάρκο «Λιθαρίτσια»,το 1869 ο Ρασήμ Πασάς είχε τοποθετήσει ένα υψούμενο ρολόι. Μάλιστα σύμφωνα με όσα γράφει ο Δημήτρης Σαλαμάγκας η περιοχή λεγόταν «η συνοικία του ρολογιού».
Πριν από λίγα χρόνια κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο μία σπάνια φωτογραφία του 1905, που απεικονίζει το Ρολόι κατά την κατασκευή του, πριν υποστεί ζημιές και μεταφερθεί στη σημερινή του θέση. Κεντρικά τοποθετημένο, για να είναι ορατό από όλους, το Ρολόι διακρίνεται αισθητά από τα κτίρια που το περιβάλλουν, και δίνει μία κομψότητα στο σκληρό και ορεινό σκηνικό της Ηπείρου. Ακούραστα λοιπόν, εξακολουθεί να μετράει τις ώρες για 113 χρόνια, βλέποντας τον χρόνο να κυλάει, την ζωή να εξελίσσεται, την πόλη και τους ανθρώπους της ν’ αλλάζουν.
Πηγές:
Σύνταξη κειμένου: Μίλτος Γήτας
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
