Πόσο Ελληνικό είναι το Βυζάντιο; Πόσο Βυζαντινοί οι Νεοέλληνες; της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ

Η διακεκριμένη βυζαντινολόγος κυρία Αρβελέρ, συνεχίζει να μας ταξιδεύει στον κόσμο του Βυζαντίου με ένα ακόμα ιστορικό βιβλίο. Το συγκεκριμένο όμως θέτει ένα ερώτημα. Ένα ερώτημα που ταλανίζει αρκετά τους Έλληνες ή όχι ή μάλλον που θα έπρεπε να τους δημιουργεί μια κάποια απορία ; Το σίγουρο είναι ότι μέσα από αυτό το βιβλίο γίνεται προσπάθεια να εξηγηθεί η ελληνικότητα του Βυζαντίου και από την άλλη η βυζαντινή προέλευση των Νεοελλήνων.

Σύμφωνα με τα περιεχόμενα, η ιστορική διαδρομή ξεκινά με ένα γενικότερο θέμα. Τι είναι το Βυζάντιο. Το οποίο όμως μας βοηθά να καταλάβουμε καλύτερα το ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο. Στη συνέχεια, και αφού γνωρίσαμε την προέλευση-ίδρυση της αυτοκρατορίας και την εγκαθίδρυση της, προετοιμάζεται το έδαφος για την εισαγωγή στο κυρίως θέμα. Πως γίνεται όμως αυτό ; Η σύνδεση του Βυζαντίου με τους Έλληνες, εξηγεί η Αρβελέρ υπάρχει εννοείται μέσω της κοινής Ελληνικής γλώσσας. Η γλωσσική Ελληνικότητα του Βυζαντίου. Βυζαντινή Ρωμιοσύνη. Αφού θα εξηγηθεί και ο τρόπος με τον οποίο οι Βυζαντινοί είχαν πλέον ως βασική και κρατική γλώσσα τα Ελληνικά και όχι τα Λατινικά, θέτει ευθέως το ερώτημα του πόσο Βυζαντινοί είναι οι Νεοέλληνες. Θα μιλήσει για μια αδιάψευστη συνέχεια, για σύμβολα και τις βυζαντινές υποθήκες. Γίνεται ξεχωριστή ανάλυση της Ελληνικής ταυτότητας, για το πώς δημιουργήθηκε η εθνική ταυτότητα και ξεχωριστά αναφέρει την πανανθρώπινη ταυτότητα που δημιούργησε ο θεός των χριστιανών. Ξεχωριστή ανάλυση έχει βέβαια και για την Βυζαντινή ταυτότητα. Καθώς κατευθυνόμαστε προς το τέλος, φτάνει χρονολογικά στην σημερινή εποχή και συνεπώς στην Ευρωπαϊκή ταυτότητα.Περίληψη

Το Βυζάντιο δέχτηκε και αφομοίωσε στοιχεία από πολλές παραδόσεις (αρμενικές, σλαβικές, ανατολικές ρωμαϊκές μεταξύ άλλων), αλλά εκείνο που χαρακτηρίζει την πολιτιστική του υπόσταση είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε και η ιστορική συνέχεια στην οποία εγγράφεται. Είναι αναμφισβήτητα πλέον γνωστό, και αυτό ασχέτως εθνικών σκοπιμοτήτων, ότι το βυζαντινό κράτος είναι η οργανική συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ότι η τέχνη του χρωστά πολλά στο ελληνιστικό κατόρθωμα και στην ανατολική εμπειρία των χρόνων εκείνων, αλλά ως πολιτιστική συνέχεια (και όχι μόνο γλωσσική) εγγράφεται το Βυζάντιο μονάχα ως βίωμα του Ελληνισμού.

Advertisements

Κριτική

Το πρώτο στοιχείο το οποίο με κέντρισε και πιστεύω τους περισσότερους αναγνώστες, είναι η χρήση της γλώσσας που επιλέγει η κυρία Αρβελέρ. Το γεγονός δηλαδή ότι έχω την δυνατότητα να καταλάβω ένα επιστημονικό-ιστορικό βιβλίο το οποίο θέτει ένα σημαντικό ερώτημα και για το οποίο ακριβώς κάποιος πρέπει να έχει εμβαθύνει τις ιστορικές του γνώσεις, είναι ένα μεγάλο συν από εμένα. Παρόλα αυτά, για να πούμε και την ολοκληρωμένη αλήθεια, ούτως η άλλως πρέπει να έχουμε πιο προηγμένες γνώσεις επί του θέματος. Καλύτερα αμαθείς παρά ημιμαθείς, όπως λένε. Είναι πολύ εύκολο να οδηγηθούμε σε λάθος συμπεράσματα και πολύ επιφανειακά για το θέμα. Επειδή, όσοι θα διαβάσουν βιβλίο της συνήθως έχουν διαβάσει και άλλα δικά της για το Βυζάντιο πιστεύω πως θεώρησε άσκοπο να επεξηγήσει γεγονότα, θεωρώντας τα δεδομένα για όλους. Άλλωστε όπως είπα, έχει ουσιαστικά ελάχιστες παραπομπές σε βιβλία και πηγές δεν θεωρείται επιστημονικό σύγγραμμα.

Υπάρχουν σημεία μέσα στο βιβλίο τα οποία με παραξένεψαν ή μάλλον μου έθεσαν και άλλα ερωτήματα από το να μου απαντηθούν. Παραδείγματος χάριν, ότι την θεωρεί την πρώτη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία αιτιολογώντας το έτσι: “Ευρωπαίος είναι αυτός που γνώρισε τον αρχαιοελληνικό στοχασμό, την ρωμαϊκή νομοθετική εμβέλεια και ζει σύμφωνα με την ιουδαιοχριστιανική πνευματικότητα“. Ακόμα, η αναφορά στο επιχείρημα της γλώσσας και μόνο αυτού με παραξένεψε στο κατά πόσο ‘’δυνατό’’ χαρακτηριστικό είναι. Κάποιες αναφορές κάνει όμως και περί του χριστιανισμού, ότι κληρονόμησαν όλες τις συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων. Κληρονομιά άραγε ή ότι τους βόλεψε το αφομοίωσαν ;

Στο κεφάλαιο ‘’ Οι επιβιώσεις’’, θέλει να μας τονίσει τα ήθη και έθιμα που διατηρήθηκαν από το Βυζάντιο και τα έχουν τώρα οι Νεοέλληνες. Τα περισσότερα όμως, είναι από την αρχαία εποχή, και από αυτά όσα δεν μπόρεσε να αφορίσει η εκκλησία, τα ονόμασε χριστιανικά.

Σαν συμπέρασμα, θα ήθελα να πω πως τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πιθανώς αρκετά για να απωθήσουν πολλούς να το έχουν ως απάντηση επί τους θέματος. Από την άλλη όμως, μας απέδειξε τις επιρροές που υπάρχουν στην νεοελληνική πραγματικότητα, όχι όμως και το αντίστροφο. Στο κατά πόσο ελληνικό ήταν το Βυζάντιο.

Η κυρία Αρβελέρ είναι από τους σημαντικότερους βυζαντινολόγους που έχουν υπάρξει. Το σημαντικότερο έργο της είναι ότι μας έφερε κοντά με μια αυτοκρατορία που για αιώνες θεωρούνταν απαγορευτική, σκοτεινή και άλλα για τους Έλληνες. Αυτό το βιβλίο όμως δεν πετυχαίνει το σκοπό του δυστυχώς.