Αν θέλει κανείς να μιλά σοβαρά για παγκόσμιο σινεμά, η γνωριμία με το αφρικανικό σινεμά δεν αποτελεί επιλογή, αλλά αναγκαιότητα. Όχι από υποχρέωση ή φιλανθρωπία, αλλά γιατί αφορά έργα που διευρύνουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την εικόνα, την ιστορία και την ίδια το ίδιο το σινεμά ως μέσο.
Είναι πραγματικά απογοητευτικό το πόσο συστηματικά παραγκωνίζεται το αφρικανικό σινεμά από τη διεθνή σινεφίλ κοινότητα. Οι λόγοι για τους οποίους οι Αφρικανοί δημιουργοί παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αόρατοι είναι πολλοί και σύνθετοι: από ζητήματα χρηματοδότησης και διανομής, μέχρι τη βαθιά ριζωμένη ταξικότητα που χαρακτηρίζει το παγκόσμιο κινηματογραφικό οικοσύστημα. Το σίγουρο είναι ότι, στον χάρτη της έβδομης τέχνης, ορισμένες από τις λιγότερο ακουστές (πολύ συχνά ολοκληρωτικά εκμηδενισμένες) φωνές προέρχονται από μια ήπειρο με τεράστιο καλλιτεχνικό πλούτο και ιστορικό βάρος.
Παρακάτω, ακολουθούν 10 ταινίες που λειτουργούν ως μια πρώτη χαρτογράφηση για το αφρικανικό σινεμά – ένα σινεμά που αξίζει πολύ μεγαλύτερη προσοχή απ’ όση του αποδίδεται.
1. Cairo Station (1958) | Από την Αίγυπτο
Από τις πιο ανήσυχες και τολμηρές στιγμές του αιγυπτιακού σινεμά, το Cairo Station τοποθετεί την κάμερα στο πολύβουο κέντρο της καθημερινής ζωής, μετατρέποντας έναν σιδηροδρομικό σταθμό σε μικρογραφία μιας κοινωνίας σε αναταραχή. Με στοιχεία κοινωνικού ρεαλισμού και φιλμ νουάρ, η ταινία αποτυπώνει με ωμότητα τις επιθυμίες, τις ανισότητες και τα αδιέξοδα του σύγχρονου κόσμου.
Σύνοψη: Ο Qinawi, ένας μικροπωλητής με κινητικές δυσκολίες, προσπαθεί να επιβιώσει πουλώντας εφημερίδες στον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό του Καΐρου. Παγιδευμένος σε μια εμμονική επιθυμία, είναι ερωτευμένος με τη Hanuma, μια νεαρή και ελκυστική πωλήτρια αναψυκτικών. Εκείνη τον αντιμετωπίζει με πειρακτική διάθεση, αφήνοντας να αιωρείται η υπόσχεση μιας πιθανής σχέσης, ενώ στην πραγματικότητα είναι ερωτευμένη με τον Abu Siri, έναν δυνατό και σεβαστό αχθοφόρο του σταθμού. Ο Abu Siri αγωνίζεται να ενώσει τους εργάτες ενάντια στην κακοποιητική και εκμεταλλευτική συμπεριφορά του αφεντικού τους.
Σκηνοθεσία: Youssef Chahine
Πρωταγωνιστούν: Abdel Aziz Khalil, Farid Shawki, Hassan El Baroudi, Hind Rostom, Safia Sarwat, Youssef Chahine
Κριτικές: IMDb (7.5/10), Letterboxd (3.8/5), Rotten Tomatoes (100%)
2. Yeelen (1987) | Από τη Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι
Βασισμένο στη μυθολογία και την προφορική παράδοση της Δυτικής Αφρικής, το Yeelen ξεδιπλώνεται σαν μια τελετουργία γνώσης και μνήμης. Ο κινηματογραφικός χρόνος αποκτά εδώ πνευματική διάσταση, ενώ η εικόνα λειτουργεί ως φορέας πολιτισμικής συνέχειας. Ένα έργο που απορρίπτει τις δυτικές αφηγηματικές νόρμες προς όφελος μιας επιθετικά στοχαστικής εμπειρίας.
Σύνοψη: Ο νεαρός Nianankoro καλείται να κληρονομήσει την ιερή γνώση των Bambara, αποκτώντας τον έλεγχο των αόρατων δυνάμεων που τον περιβάλλουν. Όταν όμως ο πατέρας του αρνείται να τον αναγνωρίσει ως άξιο διάδοχο, τον εξαναγκάζει να φύγει από τον τόπο του. Έτσι, ξεκινά ένα μακρύ και επικίνδυνο ταξίδι μύησης, με στόχο την αφύπνιση των δυνάμεών του, πριν η αναπόφευκτη σύγκρουση πατέρα και γιου καθορίσει τη μοίρα τους.
Σκηνοθεσία: Souleymane Cissé
Πρωταγωνιστούν: Issiaka Kane, Aoua Sangare, Niamanto Sanogo
Κριτικές: IMDb (6.9/10), Letterboxd (3.7/5), Rotten Tomatoes (100%)
3. This Is Not a Burial, It’s a Resurrection (2019) | Από τη Νότια Αφρική
Ο Lemohang Jeremiah Mosese υπογράφει ένα σύγχρονο αριστούργημα για το αφρικανικό σινεμά, όπου η απώλεια μετατρέπεται σε πράξη αντίστασης. Με αυστηρή σύνθεση κάδρου και ποιητικό ρυθμό, η ταινία λειτουργεί ως ελεγείο για μια κοινότητα που απειλείται με εξαφάνιση. Το αποτέλεσμα είναι ένα φιλμ πολιτικό και ταυτόχρονα υπαρξιακό, με εικόνες που μοιάζουν χαραγμένες στον χρόνο.
Σύνοψη: Στα ορεινά τοπία του Λεσότο, μιας περίκλειστης αφρικανικής χώρας, μια 80χρονη χήρα ετοιμάζεται ήσυχα να κλείσει τους λογαριασμούς της με τη ζωή στη γη, κανονίζοντας ακόμη και την ίδια της την ταφή. Όταν όμως το χωριό της απειλείται με αναγκαστική μετεγκατάσταση λόγω της κατασκευής ενός φράγματος – ταμιευτήρα νερού, η γυναίκα βρίσκει απροσδόκητα μια νέα δύναμη. Μετατρέπεται σε σύμβολο αντίστασης, πυροδοτώντας ένα πνεύμα συλλογικού αγώνα που αφυπνίζει ολόκληρη την κοινότητά της.
Σκηνοθεσία: Lemohang Jeremiah Mosese
Πρωταγωνιστούν: Mary Twala, Jerry Mofokeng, Makhaola Ndebele
Κριτικές: IMDb (7.3/10), Letterboxd (4.1/5), Rotten Tomatoes (100%)
4. The Little Girl Who Sold the Sun (1999) | Από τη Σενεγάλη
Ζωηρό, παιχνιδιάρικο και απροκάλυπτα πολιτικό, το φιλμ αυτό αποτυπώνει τον παλμό της Dakar μέσα από μια ματιά γεμάτη ενέργεια και ειρωνεία. Ο ρεαλισμός συνυπάρχει με την αλληγορία, δημιουργώντας ένα πορτρέτο καθημερινής επιβίωσης και διεκδίκησης χώρου σε μια κοινωνία γεμάτη αντιφάσεις.
Σύνοψη: Μια νεαρή, αμόρφωτη, ανάπηρη κοπέλα, από μια παραγκούπολη στα περίχωρα του Dakar, αποφασίζει μια μέρα να εγκαταλείψει το επάγγελμα της ζητιανιάς στους δρόμους που ακολουθούσε η τυφλή γιαγιά της και να αναλάβει τη σωματικά απαιτητική δουλειά της πώλησης εφημερίδων.
Σκηνοθεσία: Djibril Diop Mambéty
Πρωταγωνιστούν: Mary Twala, Jerry Mofokeng, Makhaola Ndebele
Κριτικές: IMDb (7.3/10), Letterboxd (3.9/5), Rotten Tomatoes (100%)
5. Supa Modo (2018) | Από την Κένυα
Μια τρυφερή κινηματογραφική χειρονομία που αγκαλιάζει τη φαντασία χωρίς να απομακρύνεται από την κοινωνική πραγματικότητα. Το Supa Modo αναδεικνύει τη δύναμη της κοινότητας και της συλλογικής συνύπαρξης, αποδεικνύοντας πως το σινεμά μπορεί να γίνει πράξη φροντίδας και ελπίδας.
Σύνοψη: Η Jo, ένα ευφυές εννιάχρονο κορίτσι που πάσχει από ανίατη ασθένεια, επιστρέφει στο επαρχιακό χωριό της για να ζήσει το υπόλοιπο της σύντομης ζωής της. Μοναδικό της στήριγμα σε αυτές τις απολύτως μονότονες στιγμές είναι οι φαντασιώσεις της ότι έχει υπερδυνάμεις. Αυτό της το όνειρο βάζουν σκοπό να κάνουν πραγματικότητα, η επαναστατική έφηβη αδερφή της Mwix, η υπερπροστατευτική μητέρα της Kathryn και ολόκληρο το χωριό του Maweni.
Σκηνοθεσία: Likarion Wainaina
Πρωταγωνιστούν: Wanjeri Gakuru, Silas Miami, Kamau Ndungu
Κριτικές: IMDb (7.2/10), Letterboxd (3.8/5), Rotten Tomatoes (90%)
6. Emitaï (1971) | Από την Σενεγάλη
Συνεχίζουμε τη λίστα ταινιών για το αφρικανικό σινεμά με το Emitaï, σκηνοθετημένο από τον πατέρα του αφρικανικού κινηματογράφου, Ousmane Sembène. Σ’ ένα από τα πιο αυστηρά και πολιτικά φορτισμένα έργα του, ο Sembène εστιάζει στη σύγκρουση ανάμεσα στην αποικιοκρατική εξουσία και τις παραδοσιακές κοινότητες, με μια σκηνοθετική γραφή λιτή και τελετουργική. Η ταινία λειτουργεί ως πράξη ιστορικής μνήμης και αντίστασης.
Σύνοψη: Όσο ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος εκτιλυσσεται στην Ευρώπη, μία διαμάχη προκύπτει ανάμεσα στους Γάλλους και στην φυλή Jola (ή Diola) της Αφρικής, παροτρύνοντας τις γυναίκες του χωριού να οργανώσουν τους άντρες τους να καθίσουν κάτω από ένα δέντρο για να προσευχηθούν.
Σκηνοθεσία: Ousmane Sembène
Πρωταγωνιστούν: Andongo Diabon, Robert Fontaine, Michel Renaudeau
Κριτικές: IMDb (7.1/10), Letterboxd (3.9/5), Rotten Tomatoes (100%)
7. Clash (2016) | Από την Αίγυπτο
Σχεδόν εξ ολοκλήρου κλεισμένο σε έναν περιορισμένο χώρο, το Clash μετατρέπει τη φυσική εγγύτητα σε κοινωνικοπολιτικό σχόλιο. Η ασφυκτική φόρμα αντανακλά τον κοινωνικό διχασμό, ενώ η ένταση προκύπτει όχι από τη δράση, αλλά από την αδυναμία συνεννόησης και συνύπαρξης.
Σύνοψη: Τοποθετημένο κυρίως σε ένα αστυνομικό φορτηγό 8 μέτρων, μια ομάδα κρατουμένων προερχόμενοι από διαφορετικά πολιτικά και κοινωνικά υπόβαθρα ενώνονται από την μοίρα τους, κατά τη διάρκεια των αναταραχών που ακολούθησαν την εκδίωξη του πρώην προέδρου Morsi.
Σκηνοθεσία: Mohamed Diab
Πρωταγωνιστούν: Nelly Karim, Hany Adel, Muhammad El-Sebai
Κριτικές: IMDb (7.4/10), Letterboxd (3.8/5), Rotten Tomatoes (93%)
8.The Battle of Algiers (1966) | Από την Αλγερία
Ο Gillo Pontecorvo δημιουργεί ένα από τα πιο εμβληματικά πολιτικά φιλμ στην ιστορία του σινεμά. Με ψευδο-ντοκιμαντερίστικο ύφος και αμείλικτη ακρίβεια, το The Battle of Algiers αναπαριστά τον αγώνα για ανεξαρτησία με τρόπο ωμό και απολύτως καθηλωτικό. Η δύναμη του έγκειται στην ικανότητά του να μετατρέπει την Ιστορία σε άμεση, βιωματική εμπειρία.
Σύνοψη: Ο παραστρατιωτικός διοικητής Συνταγματάρχης Mathieu, πρώην μαχητής της Γαλλικής Αντίστασης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στέλνεται στην Αλγερία για να ενισχύσει τις προσπάθειες καταστολής των εξεγέρσεων του Αλγερινού λαού. Εκεί αντιμετωπίζει τον Ali la Pointe, έναν πρώην μικροκακοποιό που, ως ηγέτης του Μετώπου Εθνικής Απελευθέρωσης (FLN) της Αλγερίας, διευθύνει τρομοκρατικές τακτικές εναντίον της αποικιακής γαλλικής κυβέρνησης. Καθώς κάθε πλευρά καταφεύγει σε όλο και αυξανόμενη βαρβαρότητα, καμία βίαιη πράξη δεν θεωρείται υπερβολική.
Σκηνοθεσία: Gillo Pontecorvo
Πρωταγωνιστούν: Brahim Hadjadj, Jean Martin, Yacef Saadi
Κριτικές: IMDb (8.1/10), Letterboxd (4.4/5), Rotten Tomatoes (99%)
9. The Law (1990)| Από τη Μπουρκίνα Φάσο
Ένα αυστηρό και χαμηλόφωνο έργο που εστιάζει στη σύγκρουση ανάμεσα στον παραδοσιακό κοινοτικό νόμο και την επιβαλλόμενη εξουσία. Με λιτή σκηνοθεσία και έμφαση στις συλλογικές διαδικασίες, η ταινία εξετάζει τη δικαιοσύνη όχι ως αφηρημένη έννοια αλλά ως ζωντανή κοινωνική πρακτική. Το αποτέλεσμα είναι ένα απόλυτα ριζωμένο στην τοπική εμπειρία και την ιστορική μνήμη.
Σύνοψη: Ο Saga επιστρέφει στο χωριό του ύστερα από μια μακρά απουσία και ανακαλύπτει πως ο πατέρας του έχει παντρευτεί τη Nogma, την αρραβωνιαστικιά του. Παρά το κοινωνικό ταμπού που καθιστά τη σχέση τους ισοδύναμη με αιμομιξία, οι δύο νέοι – ακόμη ερωτευμένοι – ξεκινούν μια μυστική και απαγορευμένη σχέση, με συνέπειες που απειλούν να διαλύσουν την οικογένεια και την κοινότητά τους.
Σκηνοθεσία: Idrissa Ouedraogo
Πρωταγωνιστούν: Rasmané Ouédraogo, Ina Cissé, Roukietou Barry
Κριτικές: IMDb (6.9/10), Letterboxd (3.6/5), Rotten Tomatoes (100%)
10. Teza (2008) | Από την Αιθιοπία
Ο Haile Gerima – κεντρική μορφή για το διασπορικό και αφρικανικό σινεμά – υπογράφει ένα βαθιά προσωπικό και ιστορικά φορτισμένο έργο. Το Teza λειτουργεί ως κινηματογραφικό χρονικό μνήμης, εξορίας και επιστροφής. Με μη γραμμική αφήγηση και έντονη ποιητικότητα, η ταινία συνθέτει ένα συγκλονιστικό πορτρέτο μιας γενιάς και ενός τραυματισμένου έθνους.
Σύνοψη: Ο Αιθίοπας διανοούμενος Anberber επιστρέφει στην πατρίδα του κατά τη διάρκεια του καταπιεστικού ολοκληρωτικού καθεστώτος του Haile Mariam Mengistu και έρχεται αντιμέτωπος με τον δικό του εκτοπισμό και την αδυναμία του μπροστά στη διάλυση της ανθρωπιάς και των κοινωνικών αξιών του λαού του. Ο Anberber θα υποχρεωθεί να αποφασίσει εάν θα υποστεί την ασφυκτική πίεση της κατάστασης στη χώρα του, ώστε να συνθέσει μια ζωή από τα θραύσματα που απλώνονται γύρω του.
Σκηνοθεσία: Haile Gerima
Πρωταγωνιστούν: Aaron Arefe, Abiye Tedla, Takelech Beyene
Κριτικές: IMDb (7.1/10), Letterboxd (3.7/5), Rotten Tomatoes (88%)
