Το La Chinoise του Jean-Luc Godard αποτελεί μια από τις πιο αμφιλεγόμενες και απαιτητικές ταινίες της πλούσιας φιλμογραφίας του.
Ο Godard για ακόμα μια φορά εφαρμόζει τη μαρξιστική του οπτική σε ταίνια του. Εμπνευσμένος από τους Δαιμονισμένους του Fyodor Dostoevsky, μεταφέρει τις ιδέες του Ρώσου συγγραφέα σε μια καλλιτεχνικά εκρηκτική και πολιτικά φορτισμένη δεκαετία του ’60. Παράλληλα, με επιρροές από τον Brecht και τη μαοϊκή αρχή της πολιτικοποίησης της τέχνης, ο σκηνοθέτης στοχεύει τόσο στη διασκέδαση, όσο και στην εκπαίδευση του κοινού πάνω στην επαναστατική ιδεολογία.
Η πλοκή του La Chinoise
Στο La Chinoise (Η Κινέζα, 1967) παρακολουθούμε μια ομάδα νεαρών φοιτητών που περνούν το καλοκαίρι στο πατρικό ενός εύπορου φίλου τους, μετατρέποντάς το σε ένα αυτοσχέδιο κοινόβιο. Εκεί, οι νεαροί θαυμαστές του Μάο αφιερώνονται στη μελέτη των έργων του, οργανώνουν ιδεολογικές συζητήσεις και «διανοουμενίστικες» αντιπαραθέσεις. Φιλοξενούν ομοϊδεάτες για διαλέξεις και επιχειρούν να ζήσουν σύμφωνα με τις αρχές της μαοϊκής επαναστατικής ιδεολογίας.
Το πολιτικό context
Κατά τη δεκαετία του ’60, οι Γάλλοι φοιτητές άρχισαν να φλερτάρουν με τις ιδέες του μαοϊκού κομμουνισμού, διαμορφώνοντας σταδιακά ένα κίνημα που ακολουθούσε τη μαοϊκή ιδεολογία. Η Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα αποτέλεσε πηγή έμπνευσης, όχι τόσο για τις πρακτικές της, όσο για την ουτοπική και σχεδόν μυθική της διάσταση, η οποία μιλούσε απευθείας στο φαντασιακό των ιδεαλιστών νέων της εποχής.
Την ίδια στιγμή, η στάση του ριζοσπαστικού αυτού ρεύματος απέναντι στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας (PCF) ήταν έντονα σκεπτικιστική, καθώς οι μαοϊστές θεωρούσαν το κόμμα περισσότερο αναθεωρητικό παρά πραγματικά επαναστατικό. Για τους μαοϊστές, η ιδεολογική τους στάση στηριζόταν σε αντικαπιταλιστικές και αντιιμπεριαλιστικές αρχές, με στόχο ριζικές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές στη Γαλλία μέσω της βίαιης επανάστασης.
Από την άλλη πλευρά, το PCF – παρότι αυτοπροσδιοριζόταν ως κομμουνιστικό κόμμα – ακολουθούσε μια πιο μετριοπαθή και ειρηνική πορεία προς τον σοσιαλισμό, επιλέγοντας τη μεταρρύθμιση αντί της επανάστασης. Οι ρίζες αυτού του ιδεολογικού διχασμού φαίνονται ήδη στην περίοδο του Πολέμου της Ανεξαρτησίας της Αλγερίας (1954–1962). Ενώ οι ριζοσπάστες αριστεροί βγήκαν στους δρόμους για να καταγγείλουν τον γαλλικό ιμπεριαλισμό, το PCF απέφυγε να πάρει ξεκάθαρη θέση υπέρ των αλγερινών κινημάτων ανεξαρτησίας.
Ο Godard, πάντα ευαίσθητος απέναντι στα πολιτικά ρεύματα της εποχής του, έδειξε σταδιακά να γοητεύεται από τις μαοϊκές ιδέες και να τις ενσωματώνει στη σκέψη και το έργο του. Το La Chinoise αποτελεί την πιο άμεση και αποτελεσματική κινηματογραφική αποτύπωση αυτού του ιδεολογικού του ταξιδιού.
Και τι είναι το La Chinoise;
Το La Chinoise είναι μια ριζοσπαστική ταινία, από όποια σκοπιά κι αν την προσεγγίσει κανείς. Σε καλλιτεχνικό επίπεδο, συνδέεται άμεσα με την ιδέα του Bertolt Brecht για το επικό θέατρο, ενώ παράλληλα αντλεί έμπνευση από τις μαοϊκές αντιλήψεις γύρω από την πολιτικοποίηση της τέχνης.
Το επικό θέατρο στόχευε στην ενεργό αλληλεπίδραση με το κοινό. Ο θεατής δεν έπρεπε να παρασύρεται παθητικά από το έργο, αλλά να παραμένει σε εγρήγορση, να σκέφτεται και να κρίνει όσα βλέπει. Ο Godard εκφράζει ανοιχτά τον θαυμασμό του για τον Brecht μέσα από διάφορες σκηνές της ταινίας, όπου το όνομά του είτε αναφέρεται ρητά είτε εμφανίζεται γραπτό στο φόντο.
Η πρόθεση της ταινίας να ενεργοποιήσει τον θεατή, με καθαρά μπρεχτιανό τρόπο, ενισχύεται και από τη μορφή της. Οι συνεχείς μονόλογοι των χαρακτήρων, που κοιτούν κατευθείαν την κάμερα, διαρρηγνύουν την ψευδαίσθηση της κινηματογραφικής αφήγησης και μετατρέπουν την οθόνη σε χώρο διαλόγου. Παράλληλα, στις στιγμές όπου η κάμερα στρέφεται προς τον εαυτό της, αποκαλύπτοντας τη διαδικασία του γυρίσματος, ο Godard μοιάζει να κινηματογραφεί εμάς τους θεατές, καθιστώντας μάς αναπόσπαστο μέρος του έργου.
«Πρέπει να αντικαταστήσουμε τις αόριστες ιδέες με ξεκάθαρες εικόνες»
Με αυτό το απόφευγμα ο Godard επιλέγει να ανοίξει την ταινία, προϊδεάζοντας τον θεατή για ένα άμεσο έργο που δεν θα περιπλέξει ιδιαίτερα τη κατανόηση των προθέσεων του. Ωστόσο, αυτή η προσδοκία ανατρέπεται πολύ νωρίς. Την παραπλάνηση αυτή μπορούμε να την ερμηνεύσουμε με διάφορους τρόπους.
Προσωπικά, θεωρώ τον Godard υπερβολικά ευφυή για να πιστέψω πως απλώς αποτυγχάνει να κάνει «ξεκάθαρη» την ταινία του. Επομένως, την αντιλαμβάνομαι ως ένα meta σχόλιο πάνω στη ρητορική και τη στάση ορισμένων «θεωρητικών» κομμουνιστών απέναντι στην ίδια την εργατική τάξη – ιδίως εκείνων που δεν ανήκουν στην εργατική τάξη.
Spoiler alert: αυτή η κριτική γίνεται προφανής από το πώς φέρονται οι υπόλοιποι μαθητές στον χαρακτήρα της Yvonne. Παρόλο που εκείνη ενσαρκώνει περισσότερο από όλους τις αρχές του μαρξισμού, βρίσκεται στο περιθώριο της ομάδας. Η κάμερα εστιάζει συχνά πάνω στην Yvonne όταν καθαρίζει και ξεσκονίζει, ενώ οι άλλοι συζητούν ή παρακολουθούν ομιλητές που αναλύουν τις ιδεολογίες τους. Επίσης, δεν φαίνεται να εκτιμούν την αυτοθυσία της, όταν εκδίδει τον εαυτό της για να υποστηρίξει οικονομικά την ομάδα, που πλέον έχει ξεμένει από χρήματα.
Ο Godard κριτικάρει την υποκρισία των «θεωρητικών» κομμουνιστών
Τα μέλη της ομάδας μιλούν μπροστά στη καμέρα με φόντο στιβαγμένα περιοδικά μόδας και lifestyle, πέρα από τα “κόκκινα” βιβλία. Βλέπουμε, δηλαδή, νέους που υιοθετούν μια στάση ιδεολογικής «καθαρότητας» και ηθικολογίας, ενώ ταυτόχρονα υποκύπτουν στις άμεσες, ρηχές απολαύσεις του καπιταλισμού. Φαίνεται μάλιστα πως ενδιαφέρονται περισσότερο για τις δικές τους “αόριστες ιδέες” και τους πολιτικούς φιλοσόφους που έχουν μετατρέψει σε celebrities, παρά για την ίδια την εργατική τάξη την οποία θεωρητικά υπερασπίζονται.
Για να μην παρεξηγηθώ. Δεν λέω ότι οι αριστεροί οφείλουν να αποκοπούν από την κοινωνία, επειδή το καπιταλιστικό σύστημα (με την πλασματική του ελευθερία επιλογής: θέμα τεράστιας συζήτησης) τους αναγκάζει να λειτουργούν μέσα σε αυτό. Ωστόσο, η αφ’ υψηλού στάση των ηρώων απέναντι στους ιδεολογικά «μπερδεμένους» έρχεται σε πλήρη αντίφαση με το πώς οι ίδιοι λειτουργούν στην καθημερινότητά τους.
Τελικά να δω το La Chinoise;
Το La Chinoise είναι αναμφίβολα μια δύσκολη ταινία. Ειδικά αν δεν έχεις ξαναεκτεθεί στο έργο του Godard, μπορεί να σε ζορίσει ή και να μη σε αγγίξει καθόλου. Και γι’ αυτό δεν τη θεωρώ ιδανική επιλογή για να γνωρίσει κανείς τη φανταστική φιλμογραφία του Γάλλου δημιουργού. Κάνοντας, λοιπόν αυτή τη διευκρίνιση, οφείλω να πω πως πρόκειται για μια ταινία που δεν μοιάζει με καμία άλλη. Είναι αναντίρρητα ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα στην ιστορία του πολιτικού σινεμά.
Επομένως, το La Chinoise δεν θα απογοητεύσει τους φαν του πολιτικού σινεμά και του Godard, οι οποίοι έχουν ήδη μια υποψία για το τι πρόκειται να συναντήσουν.
