Τα film noir, όπως τα βάφτισε ο Γάλλος κριτικός κινηματογράφου Nino Frank το 1946, είναι απόλυτα συνυφασμένα με τον αμερικανικό κινηματογράφο. Και αυτό γιατί γεννήθηκαν και άνθισαν στην Αμερική τις δεκαετίες 1940 και 1950. Ζήλια, προδοσία, διαφθορά, φόνοι, φωτισμοί επηρεασμένοι από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό με έντονο κοντράστ και σκιές , αντιήρωες, femme fatale, διεφθαρμένοι αστυνομικοί, σκληροτράχηλοι ντετέκτιβ αποτελούν τα βασικά συστατικά των film noir. Η δυναμική των σκοτεινών αυτών ταινιών άγγιξε και τον ελληνικό κινηματογράφο. Πράγματι, παρατηρείται μία περιορισμένη αλλά ενδεικτική παραγωγή ταινιών στην εγχώρια κινηματογραφία που αφομοίωσαν επιτυχώς χαρακτηριστικά των film noir.
Η ταινία που εγκαινιάζει την περίοδο των ελληνικών noir είναι Ο άνθρωπος του τραίνου (1958) σε σκηνοθεσία του Ντίνου Δημόπουλου και σενάριο του Γιάννη Μαρή. Η Μαντώ μαζί με τον σύζυγό της και μία παρέα φίλων φεύγουν για εκδρομή στο Ναύπλιο. Στη διαδρομή η Μαντώ βλέπει από το παράθυρο ενός διερχόμενου τραίνου κάποιον που μοιάζει με τον αγαπημένο της Γιώργο Παυλίδη τον οποίο όμως θεωρεί από χρόνια νεκρό. Το συμβάν αυτό θα την κάνει να καταρρεύσει. Όταν συνέλθει θα εκμυστηρευθεί στην φίλη της τη γνωριμία της και την πορεία του έρωτά της με τον Γιώργο. Αν και απουσιάζει κάποια υπόθεση εγκλήματος η ταινία προσεγγίζει το ύφος των κλασικών film noir. Το σασπένς άλλωστε είναι διακριτό με την Μαντώ να προσπαθεί να λύσει το μυστήριο της επανεμφάνισης του αγαπημένου της.
Τα επόμενα χρόνια προστίθενται και άλλα film noir στην ελληνική φιλμογραφία. Έγκλημα στο Κολωνάκι (1959). Ο δολοφόνος αγαπούσε πολύ (1960). Έγκλημα στα παρασκήνια (1960). Εφιάλτης (1961). Λόλα (1964). Κραυγή (1964). Αδίστακτοι (1965). Μια γυναίκα κατηγορείται (1966). Ζεστός μήνας Αύγουστος (1966). Πυρετός στην άσφαλτο (1967). Βασική πηγή άντλησης υλικού αποτελούν τα αστυνομικά μυθιστορήματα του Γιάννη Μαρή. Όπως τα αμερικανικά film noir στηρίχτηκαν στα hardboiled αστυνομικά μυθιστορήματα έτσι και τα αντίστοιχα ελληνικά σχετίζονται με την εδραίωση του «Αθηναϊκού αστυνομικού μυθιστορήματος» από τον Γιάννη Μαρή. Υπήρξαν όμως και τα πρωτότυπα σενάρια. Όπως για παράδειγμα εκείνα του Νίκου Φώσκολου για τις ταινίες Ο δολοφόνος αγαπούσε πολύ, Κραυγή και Πυρετός στην άσφαλτο η συμβολή του οποίου υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη του είδους.
Ποιος όμως έχει στα χέρια του το σκηνοθετικό τιμόνι; Ο Ντίνος Κατσουρίδης, ο Ίων Νταϊφάς, ο Ερρίκος Ανδρέου, ο Ντίνος Δημόπουλος, ο Γρηγόρης Γρηγορίου, ο Σωκράτης Καψάσκης. Πρόκειται για σκηνοθέτες μίας παλαιότερης γενιάς που είχαν ξεκινήσει την πορεία τους ήδη από την δεκαετία του 1940 ή τις αρχές του 1950. Αλλά και για νεότερους που επιχείρησαν την πρώτη σκηνοθετική τους απόπειρα με ένα film noir. Όσον αφορά στους ήρωες που συναντώνται στα αμερικανικά noir αυτοί δεν μεταφέρονται αυτούσιοι στις αντίστοιχες ελληνικές ταινίες. Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ για παράδειγμα αντικαθίσταται από τον αστυνόμο Μπέκα ο οποίος όμως περιορίζεται σε έναν δευτερεύοντα ρόλο ή από έναν δημοσιογράφο, δικηγόρο, συγγενή του θύματος που επιχειρεί να εξιχνιάσει τον φόνο. Τους περιτριγυρίζει πάντα μία γυναίκα. Άλλοτε μοιραία και επικίνδυνη, όπως αυτή ορίζεται στις αμερικανικές ταινίες, με άμεση εμπλοκή στο έγκλημα. Άλλοτε τρυφηλή που συμβολίζει την μεγαλοαστική ζωή απομακρυνόμενη όμως από την κλασική femme fatale.
Οι ήρωες αυτοί ενσαρκωμένοι από την Μάρω Κοντού, τον Αλέκο Αλεξανδράκη, τον Τίτο Βανδή και άλλους σημαντικούς ηθοποιούς διασχίζουν κάτω από τον νυχτερινό ουρανό μεσοαστικές γειτονιές της Αθήνας, για να εγκληματήσουν, να ερωτευτούν, να διαλευκάνουν φόνους. Το film noir άλλωστε αποτελεί κατεξοχήν αστικό κινηματογραφικό είδος. Η νυχτερινή δράση από την άλλη επιτρέπει στους διευθυντές φωτογραφίας με προεξέχοντα τον Αριστείδη Καρύδη Φουκς να αξιοποιήσουν το σκοτάδι και το ημίφως για να προσεγγίσουν τον φωτισμό των αμερικανικών noir.
Τα film noir, οι «μαύρες» αυτές ταινίες, κατάφεραν να επηρεάσουν ακόμα και τον κινηματογράφο της Ελλάδας, μίας χώρας όπου το φως και ο ήλιος πρωταγωνιστούν. Οι Έλληνες σκηνοθέτες υιοθέτησαν τα noir στοιχεία παντρεύοντάς τα με επιτυχία με την ελληνικότητα σεβόμενοι την ελληνική πραγματικότητα και κουλτούρα . Δημιούργησαν έτσι λίγες αλλά σημαντικές ταινίες που έχτισαν το ελληνικό noir.
Δείτε ολόκληρη την ταινία Ο άνθρωπος του τραίνου στο youtube
Βιβλιογραφία
- Πούπου Α. , Η περίπτωση του ελληνικού φιλμ νουάρ τη δεκαετία του 1960, sydney open journals
- Wikipedia (Ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια)
