Η δυσαναγνωσία αποτελεί μία μαθησιακή δυσκολία και χρήζει ειδικής παιδαγωγικής παρέμβασης για την αντιμετώπισή της. Στα πλαίσια συμπερίληψης, όπως ενδείκνυται για την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών στα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, οι εκπαιδευτικοί καταβάλλουν προσπάθειες για την αποκατάσταση μαθησιακών προβλημάτων. Η δυσαναγνωσία χαρακτηρίζεται από δυσκολίες συλλαβισμού, φωνολογικής επεξεργασίας και οπτικό- ακουστικής ανταπόκρισης. Η σωστή διαχείριση δυσκολιών δυσαναγνωσίας προϋποθέτει τη σωστή και εξειδικευμένη επιμόρφωση από πλευράς εκπαιδευτικών. Αδιαμφισβήτητα, η δυσαναγνωσία είναι μια μορφή μαθησιακής δυσκολίας που με τα κατάλληλα υποστηρικτικά μέσα μπορεί να αντιμετωπιστεί.
Χαρακτηριστικά Δυσαναγνωσίας
Πιο συγκεκριμένα, άτομα με δυσαναγνωσία αντιμετωπίζουν προβλήματα αναγνωστικής αποκωδικοποίησης. Αυτό σημαίνει ότι αδυνατούν να αναγνωρίσουν και να χειριστούν τα γράμματα της αλφάβητο. Σημειώνεται πως μαθητές με δυσαναγνωσία συγχέουν, παραλείπουν, προσθέτουν ή μεταθέτουν γράμματα ή συλλαβές κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης. Ακόμη, διαπιστώνεται πως ο μαθητής επαναλαμβάνει γράμματα ή συλλαβές, χάνει τη σειρά του κειμένου και παρουσιάζει έντονες παύσεις όταν καλείται να διαβάσει ένα κείμενο. Επιπλέον, ο μαθητής φαίνεται να αντιμετωπίζει δυσκολίες με σύνθετες λέξεις, τις απλές λέξεις τις εκφέρει λάθος και δεν δίνει σημασία στα σημεία στίξης. Τέλος, δυσκολεύεται να αναπαράγει και να διαμορφώσει άποψη για αυτό που έχει διαβάσει.
Εν όψει των αλλεπάλληλων προσπαθειών που έγιναν για τον εντοπισμό της πηγής του προβλήματος, διαπιστώθηκε πως η “φωνολογική ενημερότητα” διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της δυσαναγνωσίας. Τέσσερα βασικά στοιχεία που καθορίζουν τα επίπεδα φωνολογικής ενημερότητας είναι: η φωνημική επίγνωση, η συλλαβική επίγνωση, η ενδοσυλλαβική επίγνωση και η λεξική επίγνωση. Βασικό χαρακτηριστικό των ατόμων με δυσαναγνωσία είναι η δυσκολία αντίληψης των δομικών στοιχείων που απαρτίζουν τη γλώσσα. Εν ολίγοις, είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό πως σε κάθε γράμμα αντιστοιχεί ένα φώνημα και η συνένωση πολλών γραμμάτων συνεπάγεται την εκφορά λέξης με σημασιολογικό περιεχόμενο.
Το εκπαιδευτικό έργο και η σημασία κινήτρων στη μάθηση
Έτσι, λοιπόν, οι εκπαιδευτικοί έχοντας εφοδιαστεί με τις κατάλληλες γνώσεις, κλίνονται να αναλάβουν ένα σημαντικό έργο για τα παιδιά με δυσαναγνωσία. Η εκμάθηση της ανάγνωσης προϋποθέτει συστηματική και μεθοδική προσπάθεια, που θα συμβάλλει στη βελτίωση μαθησιακών αποτελεσμάτων. Αν η συστηματική ενασχόληση του εκπαιδευτικού με μαθητές με δυσαναγνωσία αποτελέσει τροχοπέδη στη καθημερινή διεξαγωγή του μαθήματος, τότε τουλάχιστον προτείνεται η διεκπεραίωση εξατομικευμένου προγράμματος παρέμβασης. Φυσικά, αυτό συνιστάται στα πλαίσια επίτευξης συνεκπαίδευση- ενταξιακής εκπαίδευσης, διασφαλίζοντας τη δυνατότητα παροχής ποιοτικής εκπαίδευσης σε όλους τους μαθητές.
Για την εκμάθηση της ανάγνωσης σε παιδιά με δυσαναγωσία, προτείνεται αρχικά η παροχή κινήτρων. Σύμφωνα με τη ψυχολογική προσέγγιση του συμπεριφορισμού, αναδεικνύεται η σημασία κινήτρων στη μάθηση. Απορρίπτοντας, κατά προτίμηση, τα πρωτογενή βιολογικά κίνητρα, καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικό η κινητοποίηση των μαθητών με τη χρήση δευτερογενών κινήτρων. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της επιδοκιμασίας/επιβράβευσης, προκαλώντας έτσι εσωτερική ευχαρίστηση και ικανοποίηση, ενισχύοντας παράλληλα κατά αυτόν τον τρόπο τη διαδικασία μάθησης. Έχει αποδειχθεί, πως η εμφάνιση δυσαναγνωσίας και άλλων μαθησιακών δυσκολιών σχετίζονται σε μερικές περιπτώσεις με την έλλειψη κινήτρων στο οικογενειακό περιβάλλον.
Ο ρόλος του παιχνιδιού στην εκπαιδευτική διαδικασία
Εκτός των κινήτρων, η δυσαναγνωσία μπορεί να αντιμετωπιστεί μέσω του παιχνιδιού. Κάλλιστα, εδώ το παιχνίδι αποτελεί ένα σημαντικό κίνητρο για το παιδί, καθώς ικανοποιεί την επιθυμία του και προσφέρει την ανάλογη ευχαρίστηση. Το παιχνίδι αποτελεί προϊόν μάθησης, που συμβάλλει καθοριστικά στην βελτίωση αναγνωστικών δεξιοτήτων. Υπάρχουν παιχνίδια με κάρτες που τα παιδιά καλούνται να αναλύσουν και να εκφέρουν συλλαβές και φωνήματα και σταδιακά να συνθέσουν λέξεις με νόημα. Ακόμη, υπάρχουν παιχνίδια που απαιτούν τη χρήση μαγνητοφώνου, με αποτέλεσμα τα παιδιά να πρέπει να αναγνωρίσουν λέξεις που ακούν. Αυτό συνεισφέρει στη καλλιέργεια φωνολογικής ενημερότητας. Επίσης, υπάρχουν κάρτες διπλής όψης για τις συλλαβές, οι οποίες ενδυναμώνουν τη συλλαβική επίγνωση.
Είναι σημαντικό, ακόμη, ο εκπαιδευτικός να καθοδηγεί τον μαθητή στην ανάγνωση και να υποδεικνύει τα σημεία που πρέπει να εστιάσει για την εκφορά κάθε φωνήματος. Μπορεί να πραγματοποιήσει τη χρήση επανάληψης στα σημεία που διαπιστώνεται πρόβλημα, ώστε να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα αναγνωστικής αποκωδικοποίησης. Έτσι, ενισχύεται η διαδικασία αναγνώρισης και αποτελεσματικού χειρισμού του αλφαβητικού κώδικα. Τέλος, συνιστάται η εφαρμογή ομαδό- συνεργατικών μεθόδων στη διαδικασία ανάγνωσης με την εναλλαγή αναγνώστη ανά παράγραφο, συντελώντας στην βελτίωση αναγνωστικής ευχέρειας. Η έλλειψη αναγνωστικής ευχέρειας είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα στα άτομα με δυσαναγνωσία. Χαρακτηρίζεται από αργό ρυθμό ανάγνωσης και έλλειψη αυτοματοποίησης, δυσκολία αποκωδικοποίησης των λέξεων και έλλειψη προσωδίας. Η προσωδία σημαίνει εκφραστικότητα, η οποία παρέχει στον συνομιλητή τη δυνατότητα να κατανοήσει τα λεγόμενά του άλλου στα ομιλητή.
Η δύναμη της παρώθησης
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, συμπεραίνουμε τη θεμελιώδη σημασία του εκπαιδευτικού έργου στην αντιμετώπιση της δυσαναγνωσίας. Η παροχή κινήτρων είναι πρωταρχικής σημασίας για την ανάπτυξη μαθησιακών δεξιοτήτων. Όπως το παιχνίδι, έτσι και άλλοι ενισχυτές αφυπνίζουν το ενδιαφέρον του μαθητή και συμβάλλουν στη παρώθηση για μάθηση. Παρόλα αυτά, έχει ισχυριστεί πως το άτομο υιοθετεί την άποψη που ακούει από το οικείο περιβάλλον και αυτόματα το οικειοποιεί. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Έτσι, διαπιστώνεται πως οι επίμονες προσπάθειες που επιτυγχάνονται στα πλαίσια διαχείρισης αναγνωστικών δυσκολιών, αποβαίνουν άκαρπες. Για αυτό λοιπόν, κρίνεται επιτακτική ανάγκη η ανάπτυξη μεθόδων που αποσκοπούν στην ενθάρρυνση, την ενίσχυση αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από αποδοχή και αναγνώριση. Μπορούν αρκεί να το πιστέψεις.
