Προσωπικό ύφος στον ποιητικό λόγο

Πηγή: wallmaya.com

Το ύφος στην ποίηση, όπως και σε κάθε άλλη τέχνη, είναι ο συγκερασμός της μορφής και του περιεχομένου· είν’ ο τρόπος εναρμονίσεως των δυο σ’ ένα σώμα ακέραιο και συμπαγές. Όταν αυτός ο τρόπος συγκερασμού και εναρμονίσεως είναι ξεχωριστός κι ιδιαίτερος (δηλαδή προσωπικός), το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα είναι μοναδικό. Έτσι, διαβάζοντας ποίηση του Σεφέρη αμέσως αναγνωρίζεις το ύφος του ανάμεσα σε μύρια άλλα ποιήματα άλλων ποιητών. Διαβάζοντας ποιήματα του Καβάφη και του Καρυωτάκη αμέσως ξεχωρίζεις, απ’ το ύφος γραφής, τα ποιήματα του ενός απ’ τ’ άλλου. Και στα δύο αυτά παραδείγματα ο τρόπος συγκερασμού κι εναρμονίσεως της μορφής και του περιεχομένου είν’ εντελώς προσωπικός κι επομένως είν’ εύκολο το ξεχώρισμα. Με το νόημα αυτό η άποψη του Σεφέρη περί μη παρθενογένεσης στην τέχνη δεν στέκει. Ακόμα κι ο ίδιος «παρθένο», δηλαδή, προσωπικό ύφος υιοθετεί στην ποίηση του παρά τ’ ότι ακολουθεί τα διδάγματα του μοντερνισμού.

Όμως το πράγμα δεν είν’ έτσι μ’ όλους τους ποιητές. Οι περσότεροι αδυνατούν να διαμορφώσουν ένα προσωπικό ύφος γραφής, να γράψουν ποίηση προκύπτουσα από έναν δικό τους τρόπο συγκερασμού και εναρμονίσεως μορφής και περιεχομένου. Αντ’ αυτού γράφουν μιμούμενοι το ύφος συγκεκριμένων ποιητών, κυρίως αυτών που είναι φτασμένοι κι ασκούν ιδιαίτερη γοητεία κι επίδραση πάνω τους. Μη δυνάμενοι λοιπόν ν’ αντισταθούν σ’ αυτήν την επίδραση (λόγω ίσως αδύναμης ιδιοσυγκρασίας, εύκολα παρασυρόμενης) και μην έχοντας βρει τη φωνή τους  – ή για να το πω πιο σωστά, μην διαθέτοντας καν δική τους φωνή γιατί όπως ο ένας γεννιέται με περσότερη φαντασία από τον άλλο, όμοια και κάποιος γεννιέται με τη δική του φωνή που πρέπει να την ανασύρει από μέσα του, ενώ κάποιος άλλος όχι – υιοθετούν το ύφος άλλων.

Θ’ αναφερθώ σ’ ένα παράδειγμα χαρακτηριστικό (τα παραδείγματα είν’ πολύ περσότερα βέβαια!). Ο ποιητής Χρίστος Τρύφωνας δεν είν’ γνωστός στο ευρύ κοινό. Αρκετά ποιήματά του είναι έξυπνα και πνευματώδη, χαίρεσαι να τα διαβάζεις. Όμως, αμέσως μετά το πρώτο διάβασμα το ασκημένο μάτι «πιάνει» ότι εδώ το ύφος γραφής είναι καβαφικό. Θάλεγα ότι θυμίζει κραυγαλέα τον Αλεξανδρινό ποιητή σε πολλά του σημεία: στην ειρωνεία του, στο κλίμα παρακμής, στη διάψευση των προσδοκιών από μέρους των κεντρικών χαραχτήρων και σε πολλά άλλα.
Διαβάζοντας την ποίηση του Τρύφωνα αισθάνεσαι ότι διαβάζεις τον Καβάφη στις κακές του στιγμές ή, άλλως ειπείν, τα ποιήματα του Τρύφωνα θα μπορούσαν να είχαν γραφτεί απ’ τον Καβάφη σε στιγμές απουσίας έμπνευσης, μη εκλεκτές και αδύναμες. Έτσι γίνεται πάντα: το αποτέλεσμα της μίμησης είναι κατώτερο απ’ το αντικείμενό της. Ο ποιητής μιμούμενος το ύφος κάποιου άλλου γράφει ποίηση που είναι κακέκτυπο της πρωτότυπης, μια κακή εκδοχή αυτής.

Advertisements

Η λογοτεχνία είναι γεμάτη με ποιητές που δεν κατάφεραν ποτέ να κουρντίσουν τη φωνή τους σ’ έναν τόνο όλως προσωπικό· μπορεί τα ποιήματά τους να προκαλούν αισθητική απόλαυση, αλλά πάντα θυμίζουν κάποιον άλλο ποιητή και μάλιστα στην άφτερη εκδοχή του! Ένας τέτοιος ποιητής δεν μπορεί νάχει ποτέ συμβολή στην πρωτοτυπία.

Οι ποιητές που μιμούνται είναι συνήθως οι ελάσσονες δημιουργοί. Αντίθετα οι ποιητές που δέχονται επιδράσεις απ’ άλλους (οι επιδράσεις ειν’ αναπόφευκτες κι υπάρχουν πάντα στο ξεκίνημα· φτάνει να διαβάσει κάποιος πρωτόλεια έργα φτασμένων ποιητών που θυμίζουν έντονα τις επιδράσεις αυτές) και δύνανται μες απ’ αυτές να βρουν το δικό τους ύφος είναι συνήθως οι μείζονες ποιητές· είν’ αυτοί που για τους πολλούς «κλέβουν» απ’ την ποίηση άλλων, αλλά στην πραγματικότητα περνάνε μες απ’ την κρησάρα του προσωπικού τους ύφους τα «λάφυρα» αυτά και δίνουν στην ποίηση τη δική τους σφραγίδα.

Το  σημαντικότερο, λοιπόν, χάρισμα ενός ποιητή είναι να μπορεί ν’ ανακαλύψει το δικό του ύφος, να ρυθμίσει τους ποιητικούς του τόνους σε μια κλίμακα προσωπική, να πραγματώσει, εν τέλει, το δικό του ποιητικό δυναμικό, να γίνει ποιητικά αυτός που είναι!