Η Κρήτη το 1770 βρισκόταν υπό οθωμανική κυριαρχία για περίπου έναν αιώνα. Η κατάκτησή της από τους Οθωμανούς έγινε το 1669 κατά τη διάρκεια του Ε’ Βενετοτουρκικού πολέμου. Αντιμαχόμενες πλευρές ήταν η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έτσι, όπως αναφέρουν και οι πηγές, η Κρήτη, από την ακμάζουσα πορεία που είχε υπό τη διοίκηση των Βενετών, επέστρεψε στον μεσαίωνα με τον ερχομό των Οθωμανών.
Ο χριστιανικός πληθυσμός ήταν αρκετά μεγάλος στο νησί, πράγμα το οποίο οδήγησε στη συμμετοχή των κατοίκων της στα Ορλωφικά. Ορλωφικά ονομάστηκαν οι κατά τόπους επαναστάσεις των Ελλήνων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με στόχο την δημιουργία ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Οι επαναστάσεις αυτές υποκινήθηκαν κατά κύριο λόγο από τους Ρώσους, μιας και αποτελούσαν μέρος του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-1774). Η ονομασία τους οφείλεται στους υποκινητές τους που ήταν οι αδελφοί Ορλώφ, αξιωματούχοι στο ρωσικό στρατό.
Αρκετές ήταν οι περιοχές που συμμετείχαν και δεν έλειψε ούτε η Κρήτη από αυτό το γεγονός. Μεγάλος υποκινητής της επανάστασης στη Κρήτη ήταν ο Ιωάννης Βλάχος, γνωστός στην ιστορία ως “Δασκαλογιάννης“. Ονομάστηκε “δάσκαλος” από πολλούς, εξαιτίας της μόρφωσης που κατείχε. Ο Δασκαλογιάννης, σύμφωνα με πληροφορίες, γεννήθηκε στην Ανώπολη Σφακίων, ορεινό χωριό σε ύψος 600 μέτρων, περί τα δύο χιλιόμετρα από τη θάλασσα. Μαζί με τα αδέλφια κατείχε πολλά ναυτικά “πρακτορεία” σε μεγάλα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Γνώριζε, εκτός από ελληνικά, ιταλικά και ρωσικά.
Η οικονομική δύναμη που κατείχε και οι εμπορικές του σχέσεις σε πολλά μέρη τον οδήγησαν στο ξεσηκωμό των συμπατριωτών του εναντίον των Τούρκων. Οι Σφακιανοί εκείνη τη περίοδο διατηρούσαν αρκετά καράβια, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Κρήτες, οι οποίοι υποχρεώθηκαν από τους Τούρκους να εγκαταλείψουν την ενασχόλησή τους με αυτά.
Στις 25 Μαρτίου 1770, μετά από τις προσπάθειες που έκανε, έβγαλε ένα πανηγυρικό λόγο. Αυτό έγινε μετά τη Θεία Λειτουργία στην αυλή της Παναγιάς της Θυμιανής. Δεκάδες ιερείς και χιλιάδες επαναστάτες εν μέσω πυροβολισμών κήρυξαν την επανάσταση. Ο Δασκαλογιάννης στόχευε να καταλάβει πρώτα τα Χανιά και ύστερα το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο με τη βοήθεια των Ρώσων.
Παρά το λόγο που είχε δώσει ο Αλέξιος Ορλώφ για παροχή βοήθειας στους επαναστατημένους, αυτός άλλαξε πορεία με το στράτευμα του. Αντί να κατευθυνθεί προς τα Χανιά, άλλαξε πορεία προς το Τσεσμέ. Να σημειωθεί σε αυτό το σημείο πως ο Αλέξιος Ορλώφ εκείνο το διάστημα βρισκόταν στο νησί της Πάρου μαζί με το στόλο του. Αν και κατάφερε να κερδίσει τους Οθωμανούς στη ναυμαχία του Τσεσμέ, τα καράβια του αργότερα δεν κατάφεραν να κατευθυνθούν προς τη Κρήτη.
Η υπεροχή των Οθωμανών από άποψη στρατεύματος ήταν αρκετά μεγάλη. Οι Τούρκοι είχαν στείλει περίπου 6000 στρατό και οι επαναστάτες αριθμούσαν περί στους 700-800 άνδρες. Οι απώλειες ήταν 1000 άνδρες από τη μια πλευρά και 300 από τη άλλη. Αποτέλεσμα αυτής της μάχης ήταν οι Τούρκοι να καταφέρουν να μπουν στην Ανώπολη. Παρόλο την ήττα που δέχτηκαν οι επαναστάτες, με γενική συνέλευση στα Κρούσια αποφάσισαν ομόφωνα την επιθυμία τους για συνέχιση του αγώνα.
Η αναζήτησή του Δασκαλογιάννη από του Τούρκους ήταν έντονη. Ανακοίνωσαν, μάλιστα, πως θα έφευγαν από τα Σφακιά και θα χορηγούσαν γενική αμνηστία ως αντάλλαγμα. Ο Δασκαλογιάννης, παρακολουθώντας τις προσπάθειες των συμπατριωτών εναντίον των Τούρκων και τις άσχημες συνθήκες που βίωναν λόγω των ελλείψεων σε αγαθά, αποφάσισε να παραδοθεί στους Τούρκους. Άξιο αναφοράς είναι πως οι δύο κόρες του, Μαρία και Ανθούσα, είχαν πέσει στα χέρια των Τούρκων ως αιχμάλωτες.
Αφού παραδόθηκε και κρατήθηκε από τον πασά στο Κουλέ του Ηρακλείου για ένα μικρό διάστημα ως δόλωμα για να επιστρέψουν τα αδέλφια του που είχαν καταφύγει στα Κύθηρα, διέταξαν το θάνατό του. Στις 17 Ιουνίου 1771, αφού τον διαπόμπευσαν μέσα από τους κεντρικούς δρόμους της πόλης, λέγεται πως τον έδεσαν και τον έγδαραν ολόκληρο με ένα ξυράφι. Λίγο αργότερα πέθανε από αιμορραγία και με διαταγή του πασά αφέθηκε εκτεθειμένη η σωρός του στον ήλιο για τρεις μέρες. Αναφέρεται, μάλιστα, πως το θέαμα ήταν τόσο άσχημο με αποτέλεσμα να αποβάλλουν έγκυες χανούμισσες.
Το τέλος της επανάστασης ήταν τραγικό. Η προσπάθεια είχε γίνει, αλλά το αναμενόμενο αποτέλεσμα δεν ήταν εφικτό να έρθει. Η νίκη των Οθωμανών σηματοδοτήθηκε με εμφατικό τρόπο και η εκτέλεση του Δασκαλογιάννη θεωρήθηκε από τις αρχές πως θα κάνει τους επαναστάτες να σκεφτούν πολύ καλά τις πράξεις τους και να μην πράξουν ξανά κάτι αντίστοιχο.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Δασκαλογιάννης, ο θρυλικός επαναστάτης που ξεσήκωσε τα Σφακιά εναντίον των Τούρκων και ενέπνευσε τον Καζαντζάκη. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο στο ικρίωμα αφού τον έγδαραν ζωντανό! Ανακτήθηκε από https://www.mixanitouxronou.gr/daskalogiannis-o-thrilikos-epanastatis-pou-xesikose-ta-sfakia-enantion-ton-tourkon-ke-enepnefse-ton-kazantzaki-vrike-martiriko-thanato-sto-ikrioma-afou-ton-egdaran-zontano/ (τελευταία πρόσβαση 6.1.2021)
Ο Δασκαλογιάννης, τα Ορλωφικά και η πρώτη κρητική επανάσταση. Ανακτήθηκε από https://infognomonpolitics.gr/2020/06/o-daskalogiannis-ta-orlofika-ke-i-proti-kritiki-epanastasi/ (τελευταία πρόσβαση 6.1.2021)
Τα “Ορλωφικά”, η πρώτη ελληνική επανάσταση. Ανακτήθηκε από https://www.huffingtonpost.gr/entry/ta-orlofika-e-prote-ellenike-epanastase_gr_5ab50c17e4b054d118e23538 (τελευταία πρόσβαση 6.1.2021)
