Ο ρόλος των γυναικών στην ιστορία ήταν ανέκαθεν σημαντικός, αλλά δεν ήταν πάντα φιλελεύθερος και κατανοητός. Η ισότητα των φύλων είναι ένα θέμα που απασχολεί την σημερινή κοινωνία, αλλά δεν μπορεί να πει κάποιος με σιγουριά πως έχει επιτευχθεί σαν στόχος. Στους προηγούμενους αιώνες οι γυναίκες με μόρφωση, δυναμισμό και άποψη, μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να θεωρηθούν ως μάγισσες (βλ. Μεσαίωνας), να εξοριστούν, να φυλακιστούν, να εκτελεστούν ή να κατηγορηθούν για βλασφημία προς τους θεούς. Υπήρξαν πολλές γυναίκες – ορόσημα της ιστορίας, που εσκεμμένα αδικήθηκαν από τους ιστοριογράφους που την κατέγραφαν και ο κατάλογος είναι σίγουρα μακρύς και ενδιαφέρον. Αμαυρώνοντας την εικόνα της δυναμικής και μορφωμένης γυναίκας, οι ιστοριογράφοι ανά τις εποχές, έδιναν περισσότερη βάση στην ερωτική ζωή, την φιλαρχία, την τάση τους να μαθαίνουν και να εξερευνούν, περιγράφοντας αρνητικά τα δεδομένα αυτά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως κατά την αρχαιότητα λίγες γυναίκες είχαν εξουσία και όλοι οι ιστοριογράφοι ήταν άνδρες… Ας δούμε λοιπόν τρία παραδείγματα πασίγνωστων γυναικών που αδικήθηκαν από τους ιστοριογράφους της εποχής τους.
Η πλανεύτρα Κλεοπάτρα
Η βασίλισσα Κλεοπάτρα Ζ’ (69-30πΧ) ήταν και είναι αναμφίβολα μια περιβόητη μορφή της παγκόσμιας ιστορίας. Η ελληνικής καταγωγής Κλεοπάτρα, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια και κηρύχθηκε νόμιμα βασίλισσα του Πτολεµαϊκού Βασιλείου της Αιγύπτου το 51π.Χ, όταν ήταν μόλις 18 ετών. Απ’ όσα γνωρίζουμε ως τώρα, η Κλεοπάτρα ήταν μια ιδιοφυία, με απίστευτες για την εποχή γνώσεις να κατέχονται από γυναίκα, όπως μαθηματικά, χημεία, ξένες γλώσσες (7 για την ακρίβεια), ρητορική, στρατηγική, γεωγραφία κ.α. Ως βασίλισσα της Αιγύπτου έφερε μια μεγάλη οικονομική ανάκαμψη, μετά από μια περίοδο που το βασίλειο μετρούσε τις πληγές του. Ήταν εξαιρετική διπλωμάτης και κρατούσε στρατηγικά επαφές με κάθε σημαντική προσωπικότητα, προς συμφέρον του λαού της, την ώρα που η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε ήδη βλέψεις να προσθέσει την Αίγυπτο στον χάρτη της. Στην ευφυή αυτή προσωπικότητα δεν αντιστάθηκαν δυο από τους ισχυρότερους άντρες της εποχής, ο Ιούλιος Καίσαρας και ο Μάρκος Αντώνιος, γεγονός που προκαλούσε την δυσαρέσκεια της Ρώμης και πιθανότατα προκάλεσε την δολοφονία του Καίσαρα. Οι αμφιβολίες των υπηκόων της στον Οίκο των Πτολεμαίων, ήταν ένα μόνιμο πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει η Κλεοπάτρα σε πρώτη φάση, αλλά και μετέπειτα η αμφισβήτηση της σχέσης της με τον Ιούλιο Καίσαρα και η γέννηση του γιού τους. Η Ρώμη μισούσε το γεγονός πως ο Αυτοκράτορας είχε μοναδικό απόγονο έναν Αιγύπτιο (Πτολεμαίος ΙΕ Καισαρίων), την στιγμή που η Κλεοπάτρα περιφερόταν ως Regina στα ανάκτορα. Όντας μια δυναμική βασίλισσα, κράτησε ενωμένη την Αίγυπτο και της χάρισε μια καλή ποιότητα ζωής, μέχρι να το πληρώσει με την δική της, όταν και αυτοκτόνησε το 30π.Χ. Μετά τον θάνατο της Κλεοπάτρας, η χώρα έπεσε και επίσημα στα χέρια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και η αίγλη της Αιγύπτου πέρασε και επίσημα στο παρελθόν. Η προσπάθεια να σπιλωθεί το όνομα της, ήταν από κοινού Ρωμαϊκή και Αιγυπτιακή και εξυπηρετούσε πολιτικά συμφέροντα. Ο τρόπος που χειριζόταν και κατάφερνε ότι στόχο έθετε ήταν αξιοζήλευτος, αλλά προσβλητικός για τους άντρες με αξιώματα. Έπειτα από χρόνια έρευνας, οι αρχαιολόγοι έχουν κάθε δικαίωμα να μιλάνε για την παραποίηση πολλών στοιχείων των ιστοριογράφων της εποχής, στο πρόσωπο της Κλεοπάτρας. Μπορεί ο Πλούταρχος να είχε αναφέρει απαξιωτικά πως δεν ήταν μια πολύ όμορφη γυναίκα, όμως πολλοί άλλοι συγγραφείς διαφωνούσαν. Φανερή απόδειξη είναι σήμερα, πως το μεγαλύτερο ποσοστό των νομισμάτων, προτομών και τοιχογραφιών όπου απεικονίζεται η βασίλισσα, την δείχνουν σχεδόν παραμορφωμένη και με άγρια χαρακτηριστικά, με μοναδικό σκοπό να αλλοιωθεί η εικόνα της. Ένα ακόμα στοιχείο που στιγμάτισε την Κλεοπάτρα, ήταν η αναφορά της ως «μάγισσα», αφού μπορούσε να αναγνωρίσει και να χρησιμοποιήσει βότανα ως φάρμακα (χημικές γνώσεις). Στην Αρχαία Αίγυπτο, σχετικά κοινή παραπλάνηση υπήρξε και με την Φαραώ Χατσεψούτ, όταν προσπάθησαν μετά τον θάνατο της να σβήσουν κυριολεκτικά το όνομα της από την ιστορία, παρόλο που σαν Φαραώ είχε μια από τις πιο επιτυχημένες θητείες. Για την ακρίβεια, η Χατσεψούτ εμφανιζόταν στις προτομές ως άνδρας Φαραώ, με τους αρχαιολόγους να αδυνατούν να κατανοήσουν ποιόν αφορούσε η απεικόνιση. Είναι εύκολο να διακρίνει κανείς μελετώντας την Κλεοπάτρα, πως απασχόλησε περισσότερο για την ερωτική της ζωή, παρά για το έργο και τις αρετές της, γεγονός που την βάζει πρώτη στην λίστα με τις γυναίκες που αδικήθηκαν από τους ιστοριογράφους της εποχής της.
Η ταπεινωμένη Ολυμπιάδα
Η αναφερόμενη ως «μοναδική βασίλισσα» των Μακεδόνων, σύζυγος του Φιλίππου Β’ και μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γεννήθηκε το 373π.Χ και είχε το τετραπλό όνομα Πολυξένη – Μυρτάλη – Ολυμπιάδα – Στρατονίκη. Καταγόταν από την βασιλική οικογένεια των Μολοσσών της Ηπείρου και παντρεύτηκε τον Φίλιππο, αφού γνωρίστηκαν σε τελετή μύησης των Καβείρων. Υπάρχουν αμέτρητες αναφορές για την Ολυμπιάδα σχετικά με την μόρφωση της, την γοητεία της, την ρητορική και την σοβαρότητα που είχε, ενώ η μαθησιακή της δίψα και οι ικανότητες της ως ηγέτιδα και πολιτικός έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πορεία της . Η ίδια φαίνεται να έχει μια εμμονή με το μεταφυσικό, να συμμετέχει σε θρησκευτικές τελετές (αναφέρεται και ως ιέρεια) και να κυκλοφορεί με φίδια πάνω της, όπως κατέγραψε ο Πλούταρχος και ο Λουκιανός. Στο Μακεδονικό παλάτι, η ίδια προσπαθούσε να κρατήσει πάντα ισορροπίες με κάθε κόστος, αφού η ταραχώδης ερωτική ζωή του Φιλίππου, έθετε σε κίνδυνο τον θρόνο και τον νόμιμο κάτοχο αυτού. Το 356π.Χ γεννήθηκε ο Αλέξανδρος, ο πιο χαρισματικός και πολλά υποσχόμενος γιός του βασιλικού ζευγαριού, αλλά και ο πιο αφοσιωμένος στο πρόσωπο της μητέρας του. Σύμφωνα με την μυθολογία, η ίδια εκμυστηρεύτηκε στον σύζυγο της, ότι είχε συλλάβει τον Αλέξανδρο με ένα φίδι (Δίας). Η Ολυμπιάδα αφιέρωσε την ζωή της στον γιο της, θέλησε να λάβει την καλύτερη παιδεία και να ανέβει στον θρόνο, μέσα από πολλά εμπόδια και μηχανορραφίες από τους αυλικούς της Πέλλας. Η δίψα της για ισχύ και η προσήλωση στον στόχο της, εξάλειφαν κάθε εμπόδιο με κάθε κόστος. Τα δύσκολα χρόνια ξεκίνησαν, όταν η Ολυμπιάδα ήταν περίπου 40 χρονών και ξεκίνησε να θωρείται «γηραιά». Τότε ο βασιλιάς Φίλιππος παντρεύτηκε ξανά την νεαρή Μακεδονίτισσα Κλεοπάτρα και η Ολυμπιάδα εκδιώχθηκε στην Ήπειρο μαζί με τον Αλέξανδρο, που δεν διατηρούσε και τις καλύτερες σχέσεις με τον πατέρα του. Η δολοφονία του Φιλίππου έφερε τα πάνω κάτω στο Μακεδονικό Βασίλειο και πολλοί έσπευσαν να κατηγορήσουν την Ολυμπιάδα, αφού οι αυλικοί που την υποστήριζαν, μαζί με τον Αντιβασιλέα Αντίπατρο, ανακήρυξαν νέο βασιλιά τον Αλέξανδρο. Κατά την Ασιατική εκστρατεία του Μεγάλου (πλέον) Αλεξάνδρου, η ίδια είχε μείνει πίσω να πολεμάει τους «εχθρούς του θρόνου». Η είδηση του θανάτου του γιού της, ήταν αδιαχείριστη και θα αποτελούσε την αρχή του τέλους της ως ηγέτιδα. Πίστευε πως ο Αλέξανδρος δολοφονήθηκε και θρηνούσε για το γεγονός πως ο ίδιος έμενε άταφος επί δυο χρόνια στην Βαβυλώνα, επειδή διαφωνούσαν οι στρατηγοί για το ποιος θα τον διαδεχθεί. Πίσω στην Μακεδονία, ο στρατός ανέδειξε βασιλιά τον διανοητικά μη ικανό γιό του Φιλίππου Β’ –Αρριδαίο– και αρχιστράτηγο τον μεγαλύτερο εχθρό της Ολυμπιάδας Κάσσανδρο, γεγονός που την ανάγκασε να εγκαταλείψει ξανά το πόστο της και να βρεθεί στην Ήπειρο. Από εκεί ξεκινάει πόλεμο εναντίον τους, αιχμαλωτίζει και σκοτώνει τον Αρριδαίο και την σύζυγο του Ευρυδίκη, εξαγριώνοντας τον Κάσσανδρο. Ο τελευταίος επιτίθεται στον στρατό που είχε μαζέψει η Ολυμπιάδα και αφού την υποχρεώνει σε ήττα, της ζητά να συνθηκολογήσει, ώστε να σωθεί ο εγγονός της Αλέξανδρος Δ’. Εκείνη δέχθηκε, αλλά ο Κάσσανδρος εξαπατώντας την, διέταξε να την λιθοβολήσουν μέχρι θανάτου και να αφήσουν το σώμα της άταφο μέχρι να σαπίσει. Οι εκτενείς αναφορές, κυρίως του Πλουτάρχου και του Λουκιανού, μιλούν σχεδόν απαξιωτικά για το πρόσωπο της Ολυμπιάδας, δίνοντας μας την εικόνα πως πρόκειται για μια γυναίκα ναι μεν μορφωμένη και ικανή, όμως αδίστακτη, ζηλότυπη, αλαζονική και σκοτεινή. Μπορούμε να αποδώσουμε εύκολα τις προσπάθειες της να μείνει ανέγγιχτος ο θρόνος από τους «εχθρούς» του γιού της, στην αφοσίωση που είχε στον Αλέξανδρο. Η εικόνα της ως «μέγαιρα» αποκαταστάθηκε κυρίως από τον Διόδωρο, αναφέροντας χαρακτηριστικά πως η Ολυμπιάδα «έφτασε στο μέγιστον αξίωμα από τις σύγχρονες γυναίκες», διορθώνοντας έτσι την τραγική της μοίρα ως μια γυναίκα που της άξιζε ο λιθοβολισμός μέχρι θανάτου.
Η Υπατία και το τέλος της Κλασικής Αρχαιότητας
Το 370μ.Χ γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια η σημαντικότερη ίσως γυναίκα φιλόσοφος όλων των εποχών, η Υπατία. Ο πατέρας της Θέων, ξακουστός μαθηματικός και αστρονόμος, φρόντισε η κόρη του να λάβει την καλύτερη εκπαίδευση. Η νεοπλατωνική σχολή ήταν η κύρια επιρροή της, ενώ οι μαθηματικές της γνώσεις ήταν αξιέπαινες. Η Υπατία ολοκληρώνοντας την εκπαίδευση της, επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια και απέκτησε πλήθος μαθητών (κυρίως γόνους αριστοκρατικών οικογενειών). Εκείνη την εποχή η Αλεξάνδρεια είχε αποκοπεί από την Αίγυπτο και ήταν η εξαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όσον αφορά τους κανόνες μισογυνισμού που επικρατούσαν. Αυτός ήταν και ο λόγος που η Υπατία μπορούσε να ρητορεύει δημοσίως, να χαίρει ισότητας και σεβασμού, να διδάσκει, να έχει την δική της περιουσία, αλλά και επιχείρηση, χωρίς αυτό να είναι εριστικό και να προκαλεί αντιδράσεις φανερά στην κοινωνία. Η φιλόσοφος έζησε σε μια εποχή όπου ο Χριστιανισμός προσπαθούσε να βρει την ταυτότητα του στην Ρώμη, οι Εβραίοι ήταν στο στόχαστρο, ο παγανισμός διωκόταν και η θρησκευτική αντίληψη δίχαζε τους τοπικούς άρχοντες. Όλα αντιστράφηκαν όταν στην περιοχή επήλθαν αντιμαχίες μεταξύ Εβραίων και Χριστιανών -σύμφωνα με τον Σωκράτη Σχολαστικό– , που θεωρείται ότι ήταν και ο πιο έγκυρος ιστορικός. Ο επίσκοπος Αλεξάνδρειας Κύριλλος και ο Έπαρχος Ορέστης ξεκίνησαν μεγάλες διαμάχες που έφεραν αναταραχές στην κοινωνία, με αρχή το διάταγμα του έπαρχου (415μ.Χ), που απαγόρευε στους Εβραίους τις δημόσιες γιορτές και συναθροίσεις. Το διάταγμα αυτό τοιχοκολλήθηκε και απαγγέλθηκε από τον χριστιανό Ιέραξ, γεγονός που πρόσβαλλε τους Εβραίους και απευθυνόμενοι στον έπαρχο Ορέστη, διατάχθηκε να συλληφθεί και να βασανιστεί. Αυτό φαίνεται να εξόργισε τον Αρχιεπίσκοπο Κύριλλο, ο οποίος εξαπέλυσε πυρά στους Εβραίους, ανοίγοντας έτσι τον Ασκό του Αιόλου. Μετά από πολλές εσωτερικές διαμάχες και πολλές απώλειες, ο Κύριλλος εξόρισε όλους τους Εβραίους της Αλεξάνδρειας και μοίρασε τις περιουσίες τους στους Χριστιανούς, εξαγριώνοντας τον Ορέστη που προσπαθούσε να κρατήσει μια ισορροπία στην κοινωνία. Ο Επίσκοπος, κάλεσε στρατό από μοναχούς να τον υπερασπιστεί, ένας εκ των οποίων πέταξε μια πέτρα στο κεφάλι του Ορέστη. Ο κατηγορούμενος μοναχός Αμμώνιος, συνελήφθη και εκτελέστηκε και αυτό ξεχείλισε το ποτήρι των φανατικών Χριστιανών της Αλεξάνδρειας. Μέσα σε όλα αυτά, αναφέρεται πως ο Ορέστης ήταν βαπτισμένος Χριστιανός, υπερασπιστής της ανεξιθρησκείας, ενώ η Υπατία ήταν στενή του φίλη και σύμβουλος. Η Υπατία λοιπόν, ήταν το εξιλαστήριο θύμα, καθώς μέσα στις αιματοβαμμένες πολιτικές διαμάχες, κατηγορήθηκε από τους Χριστιανούς πως έστρεφε τον Ορέστη εναντίον τους, ενώ την χαρακτήρισαν ως μάγισσα και ειδωλολατρική ιέρεια. Διατάχθηκε (ίσως από τον Αρχιεπίσκοπο Κύριλλο) η θανάτωση της, με τον ποιο μαρτυρικό τρόπο. Αυτό που έχει μεγάλο ενδιαφέρον, είναι η αναφορά του Σωκράτη του Σχολαστικού 25 χρόνια μετά τον θάνατο της, στα γραπτά του που σώθηκαν: «όλοι οι άνθρωποι την σεβόταν και την θαύμαζαν για την απλή ταπεινοφροσύνη του μυαλού της. Ωστόσο, πολλοί με πείσμα την ζήλευαν και επειδή συχνά συναντούσε και είχε μεγάλη οικειότητα με τον Ορέστη, ο λαός την κατηγόρησε ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Επίσκοπος και ο Ορέστης δεν γινόταν φίλοι. Με λίγα λόγια, ορισμένοι πεισματάρηδες και απερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με υποκινητή και αρχηγό τους τον Πέτρο, έναν οπαδό αυτής της Εκκλησίας, παρακολουθούσαν αυτή τη γυναίκα να επιστρέφει σπίτι της γυρνώντας από κάπου. Την κατέβασαν με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Caesarium, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε, διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν». Τίποτα δεν προμήνυε το τραγικό τέλος της Υπατίας, που βρέθηκε ανάμεσα σε δυο ισχυρούς άντρες της εποχής. Για να μην κατηγορηθούν αδίκως οι Χριστιανοί, οι ιστορικές πηγές αναφέρουν πως πρόκειται για μια μερίδα φανατικών (μεταξύ αυτών ο Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος), που το μίσος τους υπέβοσκε για την φιλόσοφο. Η Υπατία μετά θάνατον, ευλαβικά αναφέρεται από Χριστιανούς συγγραφείς ως «σεβασμιοτάτη και θεοφιλεστάτη φιλόσοφος», ενώ αργότερα θα δημιουργηθεί ακόμα και ναός της στην Μικρά Ασία. Σε πιο σύγχρονες έρευνες, ο καθηγητής Κ.Εσπετσιέρης διατύπωσε την υπόθεση ότι η Υπατία εικονίζεται μαζί με άλλους Έλληνες φιλοσόφους στη Μονή Λαύρας του Αγ. Όρους, αλλά και στο Arbanasi της Βουλγαρίας, με το όνομα παραλλαγμένο σε ΑΙΑΛΗΑ και ΙΗΑΛΗΤΙΣ αντίστοιχα, τα οποία δεν αντιστοιχούν σε κανένα ιστορικό πρόσωπο. Πιστεύει ότι μερικοί Χριστιανοί απέφευγαν να αναφέρουν ακριβώς το όνομά της και το μετέτρεψαν σε ΑΙΑΛΙΑ, επειδή στο φόνο της εμπλεκόταν ένας επίσκοπος. Η Υπατία ήταν πολύ σημαντική για το έργο της, κυρίως ως μαθηματικός και ως εκ τούτου θεωρείται και η τελευταία κλασική φιλόσοφος. Ο τραγικός της θάνατος, ήταν δυστυχώς το σημείο αναφοράς για αυτή την δυναμική γυναίκα, που αναφερόταν για αρκετά χρόνια στην ιστορία ως «σατανική φιλόσοφος», αλλά δικαιώθηκε αργότερα από τους ίδιους τους Χριστιανούς και σχεδόν αγιοποιήθηκε. Είναι αλλόκοτο να σε πολεμούν και να σε αποδέχονται ταυτόχρονα, αλλά μεμονωμένα ο πόθος για εξουσία οδηγεί τους ανθρώπους να ξεχνούν ακόμα και τις βασικές τους αρχές.
https://maxmag.gr/politismos/gynaikes-filosofoi-poy-tha-eprepe-na-gnorizoyme/
Αναλύοντας τα παραπάνω παραδείγματα, θα πρέπει να αναλογιστούμε αν τα πρόσωπα αυτά θα ήταν εξίσου τραγικές φιγούρες, εάν ήταν άνδρες. Σκοπός δεν είναι η παρουσίαση μιας φεμινιστικής τάσης, αλλά η προβολή της συγκεχυμένης καταγραφής των χαρακτήρων αυτών με τους λάθος τρόπους. Δεν μπορούμε σε καμία περίπτωση να «ακυρώσουμε» το σπουδαίο έργο των ιστοριογράφων, που χωρίς αυτό η γνώση μας για το παρελθόν θα ήταν στο ναδίρ. Καθένας που είχε να αντιμετωπίσει και να καταγράψει γυναίκες που κατείχαν θέσεις- κλειδιά, θα το έκανε προφανώς αναλόγως με τις απόψεις του. Είναι γνωστό πως κατά την Αρχαιότητα (με ελάχιστες εξαιρέσεις) , οι γυναίκες δεν είχαν ενεργή θέση στην κοινωνία και για αυτό ήταν «τολμηρό» να λαμβάνουν μόρφωση και εξουσία. Η Ολυμπιάδα ήταν φιλόδοξη και ικανή ηγέτης, αλλά αδίσταχτη δολοφόνος. Η Κλεοπάτρα ήταν ηγέτιδα – διάνοια, αλλά «ελευθεριάζουσα» πλανεύτρα. Η Υπατία ήταν σπουδαία φιλόσοφος, αλλά σαγήνευε με την βοήθεια του διαβόλου και έστρεφε τον Ορέστη ενάντια των Χριστιανών. Με το πέρασμα των αιώνων, αποκαταστάθηκε σε μεγάλο βαθμό η εικόνα πολλών σπουδαίων γυναικών που αδικήθηκαν από τους ιστοριογράφους, που άλλοτε ο μισογυνισμός τις είχε κατασπαράξει και σήμερα βλέπουμε με διαύγεια την πραγματική τους συμβολή στην ιστορία.
Πηγές Άρθρου:
www.wikipedia.org
www.nationalgeographic.com
www.artrkl.com
Grande Encyclopedie Larousse Britannica, εκδόσεις Πάπυρος, 2007