Η Μονή Αρκαδίου αποτελεί μια ιστορική Μονή. Βρίσκεται στην Κρήτη και ιδρύθηκε από έναν μοναχό ονόματι Αρκάδιο. Οι απόψεις για την οικοδόμηση τις διαφέρουν. Πιθανολογείται ότι οικοδομήθηκε είτε κατά την περίοδο από το 961 με 1014, είτε στα πρώτα χρόνια της Βενετοκρατίας.
Μετά την άλωση του νησιού από τους Οθωμανούς το 1669, ο Πορθητής πασάς απαγόρευσε να χτυπάνε οι καμπάνες σε όλα τα μοναστήρια και σε όλες τις εκκλησίες.
Εκείνη την περίοδο ιεροδιάκονος της Μονής διατελούσε ο τουρκομαθής Νεόφυτος Πατελάρος. Με την απαγόρευση έσπευσε στο μέρος όπου είχε εγκαταστήσει το μεγάλο του στρατόπεδο ο πορθητής. Με δώρα, τον παρακάλεσε να επιτρέψει τουλάχιστον της χρήσης μιας καμπάνας στη Μονή το Αρκαδίου. Ο Πορθητής, δέχτηκε τα δώρα και εκτιμώντας το γεγονός ότι ήταν η μοναδική προσέλευση κληρικού επέτρεψε – κατ’ εξαίρεση – την χρήση καμπάνας. Μετά από αυτό το γεγονός η Μονή έφερε το όνομα Τσανλί -Μοναστίρ, που σημαίνει ζωντανό μοναστήρι.
Τον Μάρτιο του 1866, και ενώ το νησί μετρούσε ήδη 250 χρόνα τουρκικής κυριαρχίας, μετά από συνεχιζόμενους ξεσηκωμούς, κρήτες επαναστάτες άρχισαν να συγκεντρώνονται στο Αρκάδι. Μέσα σε 2 μήνες είχαν φτάσει τους 1500 πολεμιστές από όλο το νησί και συγκεντρώθηκαν για να εκλέξουν πληρεξούσιους για τις διάφορες επαρχίες της Κρήτης. Η Μονή Αρκαδίου, λόγω της σπουδαίας στρατιωτικής σημασίας της, υπήρξε από την αρχή της Επανάστασης, το επίκεντρο των αγώνων.
Οι Τούρκου απειλώντας τον ηγούμενο Γαβριήλ Μαρινάκη ότι θα καταστρέψουν τη Μονή ζήτησαν την απομάκρυνση της Επαναστατικής Επιτροπής. Ο ηγούμενος αρνήθηκε.
Στις 24 Σεπτεμβρίου έφτασε ο συνταγματάρχης του Ε.Σ. Π. Κορωναίος με λίγους εθελοντές και ανακηρύχθηκε αρχηγός. Ο Κορωναίος πίστευε ότι η τοποθεσία δεν ήταν κατάλληλη για άμυνα, όμως ο ηγούμενος αρνούνταν να την εγκαταλείψει. Έτσι, έκανε αμυντικές προπαρασκευές και μετέβη στις επαρχίες με σκοπό να στρατολογήσει πολεμιστές.
Ο στρατός των Τούρκων αποτελούνταν από 15.000 τακτικό στρατό και είχε στην διάθεση του 30 κανόνια. Υπό τον Μουσταφά Ναϊλή, ξεκινάει εκστρατεία εναντίον της Μονής. Ζήτησε μάλιστα από τον ηγούμενο Γαβριήλ να παραδοθεί, με την απάντηση να είναι και πάλι αρνητική.
Μέσα το μοναστήρι ζούσαν 964 άνθρωποι, εκ των οποίων οι 325 ήταν άνδρες. Οι υπόλοιποι ηταν γυναικόπαιδα.
Στις 8 του Νοέμβρη ξεκινάει η επίθεση. Πολλοί άνδρες διακρίθηκαν στις μάχες. Την δεύτερη μέρα όμως, η εξωτερική γραμμή της άμυνας διασπάστηκε. Ο ηγούμενος Γαβριήλ σκοτώθηκε και οι Τούρκοι κατάφεραν να εισέλθουν στον περίβολο της Μονής.
Ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης μαζί με άλλους πολεμιστές κα γυναικόδεμα, όντας εξαντλημένοι και ξέροντας πως τους περιμένει η αιχμαλωσία και όλα τα παρελκόμενα, κλείνονται στην πυριτιδαποθήκη. Πυροδότησαν τα βαρέλια με το μπαρούτι, προκαλώντας την καταστροφή της μονής αλλά και τον θάνατο πολλών Ελλήνων και πολλών Τούρκων εισβολέων. Λέγεται ότι ο κρότος ακούστηκε μέχρι το Ηράκλειο.
Ο Ι. Δημακόπουλος συνέχισε να μάχεται κατά των Τούρκων μετά την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης, τον περίβολο της μονής. Στις 9 Νοεμβρίου αποφάσισε να παραδοθεί στους Τούρκους . Είχε λάβει εγγυήσεις για την ζωή των τελευταίων υπερασπιστών. Ωστόσο, την επόμενη ημέρα εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό αυτός και οι περισσότεροι αιχμάλωτοι.
Η θυσία του έγινε στην Μονή Αρκαδίου ύψωσε το αίτημα της κρητικής ελευθερίας.
Προκάλεσε σοκ στην Ευρώπη και ξεσήκωσε τα φιλελληνικά αισθήματα. Μετά από αυτό το γεγονός άλλαξε η νοοτροπία καθώς και η τακτική των ευρωπαϊκών κρατών απέναντι στο Κρητικό Ζήτημα.
Μετά την καταστροφή του, το μονατήρι του Αρκαδίου ανοικοδομήθηκε πλήρως. Αναστηλώθηκε στην πρότερη του μορφή. Ένα μισοκαμένο τέμπλο στην Αγία Τράπεζα και μια μπάλα κανονιού η οποία μένει σφηνωμένη στο αιωνόβιο κυπαρίσσι μαρτυρούν την αιματηρή θυσία που έγινε πριν από 150 χρόνια.
Από όλες τις θυσίες που πρόσφερε η Κρήτη μεσουρανεί το Αρκάδι. Η μονή Αρκαδίου ύψωσε το αίτημα της κρητικής ελευθερίας και ξεσήκωσε τα φιλελληνικά αισθήματα της Ευρώπης, αλλάζοντας τη νοοτροπία και την τακτική των ευρωπαϊκών δυνάμεων απέναντι στο Κρητικό ζήτημα.
Η UNESCO έχει χαρακτηρίσει το Αρκάδι Ευρωπαϊκό Μνημείο Ελευθερίας.
