Στο βορειοανατολικό Αιγαίο, βρίσκεται ένα νησί – διαμάντι της Ελλάδας, η πανέμορφη και πολύχρωμη Λήμνος. Άκρως σημαντική στην Ελληνική μυθολογία, αλλά και στις μεταγενέστερες εποχές, η Λήμνος ξεχωρίζει για τις εναλλαγές τοπίων και τα πλούσια αγαθά που της εξασφαλίζει το γόνιμο έδαφος της. Το νησί συνδέθηκε με τον Ήφαιστο, λόγω της έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας που είχε κατά το παρελθόν, τον μυθικό Τρωικό πολεμιστή και βασιλιά Φιλοκτήτη, αλλά και την ξακουστή “Λήμνια Γη”, όπου αποτέλεσε το πιο περιβόητο φάρμακο της αρχαιότητας, αλλά και το πρώτο που αναφέρθηκε παγκοσμίως ως συσκευασμένο.
Στο κέντρο του νησιού της Λήμνου, ανάμεσα στα χωριά Βάρος– Ρεπανίδι- Κότσινος, βρίσκεται ο λόφος Δεσπότης (το Μόσυχλο όπως ονομαζόταν στην αρχαιότητα), τόπος άμεσα ταυτισμένος με την εξόρυξη της Λήμνιας Γης ή αλλιώς Αγιόχωμα. Η Λήμνια Γη, επρόκειτο για ένα μείγμα ηφαιστειακής λάσπης, αποτελούμενη κυρίως από πυριτική άργιλο, αλουμίνιο, μαγνήσιο και οξείδιο του σιδήρου. Μπορούσε να εφαρμοστεί τοπικά ως αλοιφή, ή να καταποθεί ως ταμπλέτα (χάπι). Οι ευεργετικές ιδιότητες της Λήμνιας Γης, την έκαναν ξακουστή σε όλη την Μεσόγειο και τις γειτονικές χώρες διαρκώς, αφού όλοι οι γιατροί την αναζητούσαν με ζήλο και πλήρωναν αδρά να την αποκτήσουν. Σύμφωνα με τον Γαληνό της Περγάμου, αυτό το ίαμα μπορούσε να γιατρέψει: ασθένειες του στομάχου και του εντέρου, ήταν αιμοστατικό, λειτουργούσε ως αντίδοτο σε δηλητήρια (όπως των φιδιών), ήταν ισχυρό απολυμαντικό και αντισηπτικό, αντιφλεγμονώδες, βοηθούσε σε δερματικές παθήσεις (ακμή, λιπαρότητα, ερεθισμοί), επούλωνε πληγές και πολλά άλλα.
Η Λήμνια Γη, συνδέθηκε με τον μύθο του Ηφαίστου που κατέπεσε (έπειτα από καβγά στον Όλυμπο) στο νησί, στον κρατήρα πλέον του Μόσυχλου στο οποίο πιστευόταν ότι κατοικούσε. Κατά την πτώση του ο θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας, τραυματίστηκε και χρησιμοποίησε ως φάρμακο την Λήμνια Γη, γεγονός που την καθιέρωσε ως ένα ιερό τελετουργικό δρώμενο. Έτσι λοιπόν, η εξόρυξη της Λήμνιας Γης συνέβαινε μια φορά τον χρόνο, μέσα από προσευχές και θυσίες, ενώ στο τελικό στάδιο της τελετουργίας, έπλαθαν το φάρμακο σε μορφή χαπιών και το έκλειναν με σφραγίδα της θεάς Άρτεμις. Η καταγραφή αυτή της συσκευασμένης Λήμνιας Γης, ανήκει στον μακρινό 5ο π.Χ αιώνα, κάτι που την καθιστά ως το πρώτο συσκευασμένο φάρμακο μαζικής παραγωγής στον κόσμο. Ο Ηρόδοτος, ο Διοσκουρίδης, ο Γαληνός, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, είναι οι πρώτοι χρονολογικά που αναφέρουν το ίαμα αυτό, μιλώντας με μεγάλες αξιώσεις για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Ειδικά ο Γαληνός (σημαντικότερος ιατρός μετά τον Ιπποκράτη), αναφέρει πως επισκέφτηκε την Λήμνο το 167μ.Χ, για να ερευνήσει την Λήμνια Γη και το τελετουργικό εξόρυξης της, αγοράζοντας μάλιστα και 20.000 δισκία. Αναφορές για το Αγιόχωμα της Λήμνου, συνέχισαν να γίνονται και κατά τα Βυζαντινά χρόνια, ενώ διάσημο ήταν και σε αραβικές χώρες. Η φήμη της Λήμνιας Γης δεν έπαυσε ποτέ να ταξιδεύει, αφού ακόμα και στα χρόνια της Αναγέννησης αλλά και μέχρι τον 19ο αιώνα, άνθρωποι από όλο τον κόσμο κατέφθαναν στην Λήμνο ώστε να την αποκτήσουν.
Η Λήμνια Γη αποτέλεσε προϊόν μεγάλου εμπορίου για το νησί της Λήμνου και την κατέστησε διάσημη ως προορισμό για χιλιάδες χρόνια. Με την διάδοση του Χριστιανισμού στην Ελλάδα, το ίαμα έχασε την Καβείρια ταυτότητα του και συνδέθηκε με την γιορτή του Σωτήρος, όπου και άλλαξε το όνομα από Λήμνια Γη σε Αγιόχωμα, ενώ ο τόπος που βρίσκεται σήμερα το ξωκλήσι του Σωτήρος, θεωρείται σημαντικό σημείο εξόρυξης. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, συνέχισε η παραγωγή της Λήμνιας Γης, που πλέον αναφερόταν στα λατινικά ως «Terra Lemnia» ή «Terra Sigillata», ενώ οι Τούρκοι την ονόμαζαν «tin imachton», δηλαδή «σφραγισμένο πηλό». Οι Τούρκοι κατανόησαν και εκμεταλλεύτηκαν πλήρως τις ιδιότητες της Λήμνιας Γης και συνέχισαν την παραγωγή της, αλλάζοντας απλώς την σφραγίδα του Χριστού (που είχε αντικαταστήσει αυτή της Αρτέμιδας), με την ημισέληνο. Παρόλα αυτά, η τελετουργία είχε τον ρόλο της και κατά την Οθωμανική περίοδο, αφού γινόταν με τις ευλογίες Χριστιανών ιερέων και την παρουσία Τούρκων και Ελλήνων, σε κλίμα εορταστικό για όλο το νησί. Οι Έλληνες βέβαια δεν είχαν δικαίωμα στο εμπόριο του σπουδαίου αυτού φαρμάκου, όμως όσοι συμμετείχαν στην εορτή, έπαιρναν για προσωπική χρήση ένα μικρό δείγμα. Η τελευταία επίσημη αναφορά εξόρυξης της Λήμνιας Γης, έγινε στις 14/8/1916 στο φύλλο 37 της εφημερίδας «Λήμνος», όπου αναγράφονται τα εξής:
«Ενεργεία των κ.κ. Ευαγγέλου και Χαρ. Τσουκαλά και Βασ. Σιδερά, επί τη εορτή της Μεταμορφώσεως, η Κοινότης Ρεπανιδίου απεφάσισε την επανάληψιν της Αρχαιοτάτης Θρησκευτικής τελετής της υπό Χριστιανών και Οθωμανών ανέκαθεν τελουμένης. Προ της Αν. του ηλίου επί του λόφου εφ’ ου εμνημονεύετο ότι εξήγετο η Λημνία γη, έσπευσαν οι κάτοικοι Ρεπανιδίου και μετά τον αγιασμόν ήρξαντο της ανασκαφής προς εύρεσιν της Λημνίας γης (αγιόχωμα). Μόλις ευρέθη αύτη έκυπτον πάντες ως εις προκύνημα να λάβωσιν εκ του ιερού τούτου χώματος του κατ’ αρχαίαν παράδοσιν χρησιμεύοντος ως φαρμάκου κατά πάντων των δηλητηριωδών εντόμων. Οι αγγειοπλάσται έλαβον τοιούτον αγιόχωμα προς κατασκευήν σωλήνων, κυπέλλων και ποτηρίων άτινα κατά την αρχαίαν εποχήν εθεωρούντο θαυματουργά και επέποντο και εις αυτούς έτι τους Σουλτάνους της Κ/πόλεως οίτινες δι’ ειδικών αυτοκρατορικών διαταγμάτων και δι’ ιδίων απεσταλμένων μετά λιτανείαν ελάμβανον τα εκ του χώματος τούτου αγγεία, άτινα αφού εσφραγίζοντο δια της σφραγίδος του Σουλτάνου, εψήνοντο και εστέλλοντο εις Κ/πολιν. Το χώμα τούτο εξαγόμενον μόνον κατά την ημέραν της Μεταμορφώσεως χρησιμοποιείται υπό των κατοίκων ως φάρμακον κατά του παροξυσμού, πινόμενον αφού τεθή εντός ύδατος ηγιασμένου».
Στην σύγχρονη ιατρική, ουκ ολίγοι επιστήμονες ανά τον κόσμο έχουν ασχοληθεί με το πρότυπο 3.000 ετών αρχαίο φάρμακο της Λήμνου, με τον ντόπιο γιατρό Σπυρίδων Παξιμαδά να ξεχωρίζει, έχοντας συγγράψει δυο μελέτες. Ως αντικείμενο έρευνας της αρχαίας φαρμακευτικής και ιατρικής γνώσης, συνεχίζει να τραβάει το ενδιαφέρον πάνω του, καθώς ένα τόσο περιβόητο ίαμα με τόσες δράσεις, δεν θα μπορούσε να μην καταγραφεί. Μπορεί η εμπορική του εξόρυξη να έχει σταματήσει, όμως οι αναλύσεις και οι σκόπιμες επιστημονικές ερευνητικές εξορύξεις, γίνονται κατά καιρούς ακόμα. Η Λήμνια Γη, είναι το Α και το Ω στην πολιτιστική κληρονομιά του νησιού και οι τοπικοί φορείς προσπαθούν να προβάλουν την σημασία της με κάθε τρόπο, ώστε η αξία της να μείνει αναλλοίωτη στον χρόνο. Αρκετές μικρές επιχειρήσεις σήμερα, χρησιμοποιούν φόρμουλα με την αρχική σύνθεση της Λήμνιας Γης με αυτοσχέδιο τρόπο, ώστε να δημιουργήσουν προϊόντα περιποίησης και αποτοξίνωσης του δέρματος. Οι επισκέπτες του νησιού, μπορούν να δουν από κοντά τα σημαντικότερα σημεία που ταυτίζονται με την τελετουργία-εξόρυξη-συσκευασία της Λήμνιας Γης, μεταξύ άλλων υπέροχων σημείων – ορόσημων του νησιού.
Πηγές Άρθρου:
“ΛΗΜΝΟΣ: Ιστορική & Πολιτιστική Κληρονομιά”, εκδ. Γ. Κωνσταντέλλης, 2010
Σπυρίδων Παξιμαδάς, “Θεραπευτικές ιδιότητες της λημνίας γης – Μια ιατροϊστορική προσέγγιση, 1982.
Σπυρίδων Παξιμαδάς, “Λημνία γη – Το πρώτο παγκοσμίως πρότυπο φαρμακευτικό προϊόν”, 2003.
