Το έργο των Gilles Deleuze και Félix Guattari, Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια: «Ο Αντι-Οιδίπους», είναι όπως και η ίδια η δομή της ανθρώπινης επιθυμίας που περιγράφει ένα φαινόμενο και απαιτεί γνήσια φιλοσοφική ικανότητα κατανόησης και εκτίμησης. Εξερευνώντας αυτό το μοναδικό και απαιτητικό έργο, καλούμαστε να υιοθετήσουμε μια φιλοσοφική στάση που δεν περιορίζεται στην αφηρημένη θεωρία, αλλά επιδιώκει αντ’ αυτού τη συνάντηση της σκέψης με τη ζωντανή πραγματικότητα.
Η Μετάβαση από τον Οιδιπόδειο Μύθο στη Λογική της Επιθυμίας
Οι Deleuze και Guattari αντικαθιστούν τον ψυχαναλυτικό μύθο του Οιδίποδα με μια νέα «λογική της επιθυμίας». Όπως ακριβώς στην αρχαία Ιωνία, ο θρησκευτικός μύθος έδωσε τη θέση του στον φιλοσοφικό λόγο, έτσι και εδώ παρακολουθούμε μια παρόμοια προσπάθεια: την υπέρβαση της θεατρικής αναπαράστασης του οικογενειακού δράματος προς μια υλιστική κατανόηση της παραγωγής της επιθυμίας. Αυτή η δυαδικότητα καταδεικνύει ότι τα μεγάλα ιστορικά προβλήματα δεν επιλύονται με αφηρημένες σκέψεις, αλλά μόνο μέσω της αντιμετώπισης των σύγχρονων αντιφάσεων.
Αυτή η μετάβαση δεν είναι απλώς θεωρητική. Τελικά, η αξία μιας φιλοσοφικής θέσης κρίνεται από τις πρακτικές της συνέπειες για τον τρόπο που ζούμε και κατανοούμε τον εαυτό μας. Η κριτική της παραδοσιακής ψυχανάλυσης από αυτούς τους δύο φιλοσόφους δεν είναι μόνο επιστημολογική – είναι επίσης ηθική, πολιτική και υπαρξιακή
Το Ασυνείδητο ως Εργοστάσιο, Όχι Θέατρο
Μία από τις πιο ριζοσπαστικές θέσεις του έργου είναι η αντίληψη του ασυνείδητου ως «εργοστάσιο» παραγωγής, όχι ως «θέατρο» αναπαράστασης. Το ασυνείδητο παύει να είναι ένας χώρος όπου «αναπαρίστανται» οι καταπιεσμένες μνήμες και γίνεται ένας χώρος όπου «παράγονται» επιθυμίες, σχέσεις και υποκειμενικότητες. Αυτή η διάκριση μας υπενθυμίζει μια θεμελιώδη παρατήρηση σχετικά με τη θεωρητική σκέψη, η οποία περιγράφει, και την πρακτική σκέψη, η οποία μεταμορφώνει. Οι Deleuze και Guattari προτείνουν μια «σχιζοανάλυση» που δεν ερμηνεύει απλώς τα συμπτώματα, αλλά ενεργοποιεί τις παραγωγικές δυνάμεις της επιθυμίας.
Καπιταλισμός και Επιθυμία
Πώς συνδέεται η ατομική ηθική με τις συλλογικές κοινωνικές διαδικασίες; Μπορεί να υπάρξει ηθική αυτονομία μέσα σε ένα σύστημα που υπονομεύει συστηματικά τις δικές του συνθήκες; Η απάντηση των Deleuze και Guattari είναι ότι ο καπιταλισμός παράγει ταυτόχρονα τόσο το πρόβλημα όσο και την πιθανή λύση του: δημιουργεί συνθήκες «σχιζοφρένειας», οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν είτε ως παθολογία είτε ως απελευθερωτική δύναμη. Με πρακτικό νου, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η δυαδικότητα δείχνει ότι τα μεγάλα ιστορικά προβλήματα δεν επιλύονται με αφηρημένες θεωρίες, αλλά μόνο μέσω της αντιμετώπισης των σύγχρονων αντιφάσεων.
Μικρές Ηθικές Επιλογές
Ο «Αντι-Οιδίπους» διατυπώνει μια «μικροπολιτική» που στοχεύει στις μικρές, καθημερινές πρακτικές αντίστασης ενάντια στις αυταρχικές δομές. Δίνεται έμφαση στη σημασία των «μικρών» ηθικών επιλογών που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα και, κατ’ επέκταση, την ανθρώπινη ζωή. Όπως ακριβώς καταλαβαίνουμε ότι η ηθική αρετή δεν είναι ένα αφηρημένο ιδανικό αλλά μια συγκεκριμένη πρακτική, έτσι και η «σχιζοανάλυση» στοχεύει στις πραγματικές, ζωντανές διαδικασίες που συνιστούν την υποκειμενικότητα
Φιλοσοφικές Προκλήσεις και Όρια
Παρά την καινοτομία και τη δημιουργικότητά του, το έργο εγείρει σοβαρά φιλοσοφικά προβλήματα που παρέχουν γόνιμο έδαφος για αμφισβήτηση. Η τάση προς μια σχεδόν απόλυτη αντίθεση στις καθιερωμένες δομές κινδυνεύει να οδηγήσει σε μια νέα μορφή δογματισμού – τον δογματισμό της αντι-δομής. Επιπλέον, η πολυπλοκότητα της γλώσσας και η συχνή χρήση νεολογισμών μπορούν να αποξενώσουν το έργο από εκείνους που θα μπορούσαν να επωφεληθούν περισσότερο από τις γνώσεις του.
Τελικά, ο «Αντι-Οιδίπους» παραμένει ένα έργο που προκαλεί και ενθουσιάζει, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στη σκέψη για την επιθυμία, την κοινωνία και την υποκειμενικότητα. Μέσα από το πρίσμα της πρακτικής φιλοσοφίας, μπορούμε να το προσεγγίσουμε όχι ως ένα δογματικό σύστημα, αλλά ως μια πρόσκληση για μια πιο ζωντανή, πιο ελεύθερη και πιο δημιουργική σχέση με τον εαυτό μας και τον κόσμο.
Πηγές:
Deleuze, G. & Guattari, F. (1977). Anti-Oedipus: Capitalism and Schizophrenia. Μετ. R. Hurley, M. Seem & H.R. Lane. Νέα Υόρκη: Viking Press.
Foucault, M. (1977). “Preface.” Στο G. Deleuze & F. Guattari (επιμ.), Anti-Oedipus: Capitalism and Schizophrenia (σσ. xiii–xxiii). Νέα Υόρκη: Viking Press.
