Το αντικείμενο μελέτης
Αυτό που μελετά η επιστήμη της κοινωνιολογίας είναι η κοινωνική οργάνωση και η ανθρώπινη συμπεριφορά, όπως αυτή αναπτύσσεται μες στις κοινωνικές σχέσεις, οι οποίες (στο σύνολό τους) συγκροτούν τον εκάστοτε κοινωνικό σχηματισμό.
Η οργάνωση της κοινωνίας συνίσταται στη διάρθρωση των κοινωνικών σχέσεων. Η ρύθμιση των κοινωνικών σχέσεων γίνεται μέσω κανόνων (τυπικών και άτυπων – νομικών, εθιμοτυπικών, ηθικών). Οι κοινωνικές σχέσεις διατηρούνται και αναπαράγονται μέσω της επιτέλεσης των προβλεπόμενων κοινωνικών ρόλων από τα κοινωνικά υποκείμενα. Εφόσον οι κοινωνικές σχέσεις διατηρήσουν τη μορφή τους μες το χρόνο, αποκρυσταλλωθούν κατά κάποιο τρόπο, μπορούμε να κάνουμε λόγο για κοινωνικές σχέσεις που συνέχουν και συγκροτούν κοινωνικούς θεσμούς. Στο πλαίσιο των κοινωνικών θεσμών αναπτύσσονται οι κοινωνικές σχέσεις.
Ο A.Giddens υποστηρίζει ότι η κοινωνία είναι ένα σύστημα «θεσμοποιημένων τρόπων συμπεριφοράς». Με τον όρο αυτό αναφέρεται στις πεποιθήσεις και στους τρόπους ενέργειας, σε αυτές τις «κοινώς αποδεκτές λειτουργίες», που αναπαράγονται και διατηρούν τη μορφή τους, ως θεσμοί μες στο χρόνο και το χώρο.
Οι σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών θεσμών αρθρώνουν την κοινωνική δομή. Δηλαδή, η κοινωνική δομή είναι οι σχέσεις μεταξύ θεσμών ή, θα μπορούσαμε να πούμε, σχέσεις μεταξύ σχέσεων (αν εννοήσουμε τους θεσμούς ως «αποκρυσταλλωμένες» κοινωνικές σχέσεις). Τα κοινωνικά υποκείμενα καταλαμβάνουν θέσεις μέσα στις κοινωνικές σχέσεις, επομένως εντός των θεσμών (οικογένεια, κράτος, οικονομία – τρόπος παραγωγής, εκπαιδευτικό σύστημα, θρησκεία κ.λπ.). Επομένως, η συμπεριφορά των ατόμων αναπτύσσεται κάθε φορά μες το πλαίσιο των κοινωνικών σχέσεων στο οποίο βρίσκονται.
Υπάρχει μια διαλεκτική σχέση μεταξύ της συμπεριφοράς, της δράσης των ατόμων και των κοινωνικών σχέσεων εντός των οποίων δρουν. Οι κοινωνικές, δηλαδή, σχέσεις επηρεάζουν, διαμορφώνουν τη συμπεριφορά των ατόμων, καθώς, υπαγορεύουν ρόλους, αποδίδουν κοινωνικές ταυτότητες, μαθαίνουν και εμπεδώνουν κανόνες, αξίες, ιδέες και τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς. Από την άλλη, η δράση των ατόμων διαμορφώνει τις κοινωνικές σχέσεις, με την έννοια ότι αφενός μπορεί να τις αναπαράγει κι αφετέρου να τις μετατοπίζει, να τις μετασχηματίζει, να τις αμφισβητεί ακόμα και να τις ανατρέπει, επιχειρώντας να εγκαθιδρύσει, να δημιουργήσει, να θεσπίσει άλλες κοινωνικές σχέσεις. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, μια δυναμική κοινωνιολογική οπτική, η οποία θα αναγνωρίζει μια διαρκή διαδικασία δόμησης/αποδόμησης μες στην ιστορική πορεία της κοινωνίας.
Ο A. Giddens σχολιάζει τη στατική και αμετάβλητη φύση της κοινωνίας που διατηρούν κάποιοι κοινωνιολόγοι, οι οποίοι, για να αναπαραστήσουν τις μορφές των σχέσεων που συγκροτούν το κοινωνικό σύστημα, επικαλούνται τις εικόνες του σκελετού ενός σώματος ή τους τοίχους ενός κτηρίου.
Ο Giddens προτείνει μια άλλη αναπαράσταση του κοινωνικού συστήματος, η οποία θα μπορεί να συλλαμβάνει και να δείχνει ότι «η μορφή των κοινωνικών συστημάτων υφίσταται μόνο στο βαθμό που τα άτομα επαναλαμβάνουν, ενεργά συγκεκριμένες μορφές συμπεριφοράς σε διαφορετικό χρόνο και χώρο». Έτσι προτείνει να δούμε τα κοινωνικά συστήματα ως κτήρια, που «διαρκώς ξαναχτίζονται από τα ίδια τα τούβλα που τα αποτελούν». Θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε εδώ ότι θα πρέπει να σκεφτούμε τη δυνατότητα να επινοηθούν και «νέα τούβλα», δηλαδή νέες σχέσεις, νέες αντιλήψεις, νέες κοινωνικές σημασίες, που θα αρθρώσουν την κοινωνική δομή.
Σκοπός της κοινωνιολογίας είναι να μελετήσει εκδηλώσεις κοινωνικής συμπεριφοράς, δηλαδή κοινωνικά φαινόμενα, στο πλαίσιο των κοινωνικών σχέσεων. Διερευνά, λοιπόν, η κοινωνιολογία τα χαρακτηριστικά των κοινωνικών σχέσεων, τις μορφές τους, τις προϋποθέσεις τους (οικονομικές, συμβολικές, νομικές), τα περιεχόμενά τους (συναισθήματα, αξίες, ιδέες, συμβολισμοί, καθήκοντα, ρόλοι, ταυτότητες), που επηρεάζουν και διαμορφώνουν την συμπεριφορά των κοινωνικών υποκειμένων και το πώς αυτά προσλαμβάνουν, αντιλαμβάνονται, αποτιμούν και δρουν εντός αυτών των κοινωνικών σχέσεων, διαμορφώνοντάς τες.
Πηγές
A. Giddens, Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία, μετ. Ν.Τριανταφυλλοπούλου, επιμ.-προλ. Θ.Κονιαβίτης,
επιμ. Κειμένου Γ. Γκράβαρης, Οδυσσέας, Αθήνα 1993, σελ. 34.
A. Giddens, Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία, μετ. Ν.Τριανταφυλλοπούλου, επιμ.-προλ. Θ.Κονιαβίτης,
επιμ. Κειμένου Γ. Γκράβαρης, Οδυσσέας, Αθήνα 1993, σελ. 38.
