Οι διαταραχές προσωπικότητας αποτελούν ένα από τα πιο σύνθετα και συχνά παρεξηγημένα πεδία της κλινικής ψυχολογίας. Σύμφωνα με το DSM-5 (American Psychiatric Association, 2013), πρόκειται για διαρκή μοτίβα σκέψης, συναισθημάτων και συμπεριφοράς που αποκλίνουν από τα κοινωνικά αποδεκτά πρότυπα και προκαλούν δυσλειτουργία στην καθημερινότητα. Δεν είναι απλώς «χαρακτηριστικά προσωπικότητας», αλλά βαθιά ριζωμένα μοτίβα που ξεκινούν στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή και επηρεάζουν τον τρόπο που το άτομο σχετίζεται με τον εαυτό του και με τους άλλους.
Τι είναι οι διαταραχές προσωπικότητας;
Μια διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από τέσσερις βασικές παραμέτρους:
-
Γνωστική λειτουργία: πώς το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο.
-
Συναίσθημα: ένταση, σταθερότητα και καταλληλότητα συναισθηματικών αντιδράσεων.
Advertising
-
Διαπροσωπική λειτουργία: ποιότητα σχέσεων και ικανότητα επικοινωνίας.
-
Έλεγχος παρορμήσεων: διαχείριση θυμού, επιθυμιών και παρορμήσεων.
Συνολικά έχουν καταγραφεί 10 κύριες διαταραχές προσωπικότητας, χωρισμένες σε τρεις ομάδες («clusters»):
-
Cluster A (εκκεντρικές/παράξενες): παρανοειδής, σχιζοειδής, σχιζotypal.
Advertising
-
Cluster B (δραματικές/συναισθηματικές): αντικοινωνική, οριακή, υστερική, ναρκισσιστική.
-
Cluster C (αγχώδεις/φοβικές): αποφευκτική, εξαρτητική, ιδεοψυχαναγκαστική.
Επίδραση στις σχέσεις
Οι διαταραχές προσωπικότητας συχνά εκδηλώνονται έντονα στις διαπροσωπικές σχέσεις:
-
Οριακή διαταραχή προσωπικότητας (Borderline): χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο εγκατάλειψης και ασταθείς σχέσεις, όπου το άτομο εναλλάσσει γρήγορα ιδανικοποίηση και απαξίωση του άλλου. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει συναισθηματική αστάθεια στον σύντροφο ή στην οικογένεια.
Advertising
-
Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας: το άτομο παρουσιάζει υπερβολική ανάγκη για θαυμασμό, χαμηλή ενσυναίσθηση και τάση εκμετάλλευσης των άλλων. Οι σχέσεις γίνονται συχνά εργαλείο για την ενίσχυση της αυτοεικόνας.
-
Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας: χαρακτηρίζεται από έλλειψη σεβασμού για τους κοινωνικούς κανόνες και τα δικαιώματα των άλλων, οδηγώντας σε συγκρούσεις με το νόμο και σε τοξικές σχέσεις.
-
Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας: έντονος φόβος κριτικής και απόρριψης. Συχνά το άτομο αποφεύγει κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, γεγονός που δημιουργεί μοναξιά και απομόνωση.
Ανεξάρτητα από τον τύπο, οι περισσότερες διαταραχές προσωπικότητας περιλαμβάνουν δυσκολίες στην επικοινωνία, χαμηλή ανθεκτικότητα στις συγκρούσεις και έντονα μοτίβα εξάρτησης ή απόρριψης.
Επίδραση στην καθημερινή ζωή
Οι διαταραχές προσωπικότητας δεν περιορίζονται μόνο στις σχέσεις αλλά επηρεάζουν και άλλες πτυχές της καθημερινότητας:
-
Εργασία: Συγκρούσεις με συναδέλφους, δυσκολία προσαρμογής σε κανόνες, έντονο στρες σε περιβάλλοντα με πίεση.
-
Αυτοεικόνα: Οι διαταραχές συνοδεύονται συχνά από χαμηλή αυτοεκτίμηση ή, αντίθετα, υπερβολική αίσθηση ανωτερότητας.
-
Ψυχική υγεία: Υψηλή συννοσηρότητα με κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, κατάχρηση ουσιών.
Advertising
-
Σωματική υγεία: Το χρόνιο άγχος που συνοδεύει τις διαταραχές μπορεί να οδηγήσει σε ψυχοσωματικά προβλήματα.
Θεραπευτικές προσεγγίσεις
Η θεραπεία των διαταραχών προσωπικότητας είναι απαιτητική, αλλά όχι ανέφικτη. Στις μέρες μας υπάρχουν αποτελεσματικές προσεγγίσεις:
-
Ψυχοθεραπεία:
-
Η Διαλεκτική-Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT) έχει εξαιρετικά αποτελέσματα σε άτομα με οριακή διαταραχή.
Advertising
-
Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) βοηθά στην αναδόμηση δυσλειτουργικών σκέψεων.
-
Η Σχηματοθεραπεία (Schema Therapy) εστιάζει στα βαθιά ριζωμένα μοτίβα που αναπτύσσονται από την παιδική ηλικία.
-
-
Φαρμακοθεραπεία: Δεν υπάρχει ειδικό φάρμακο για τις διαταραχές προσωπικότητας, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις χορηγούνται αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά ή σταθεροποιητές διάθεσης για τη διαχείριση συμπτωμάτων.
-
Ολιστικές προσεγγίσεις: Ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων, ομάδες υποστήριξης και ψυχοεκπαίδευση βοηθούν το άτομο να διαχειριστεί καλύτερα την καθημερινότητά του.
Advertising
Συμπεράσματα
Οι διαταραχές προσωπικότητας αποτελούν μια πρόκληση τόσο για τους ειδικούς όσο και για τα ίδια τα άτομα και τους οικείους τους. Επηρεάζουν σε βάθος τις σχέσεις και την καθημερινή ζωή, οδηγώντας συχνά σε απομόνωση, συγκρούσεις και δυσκολίες στην εργασία. Παρά τη δυσκολία τους, η έγκαιρη διάγνωση, η θεραπευτική παρέμβαση και η κοινωνική υποστήριξη μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής. Το πιο σημαντικό βήμα είναι η κατανόηση και η αποδοχή, ώστε τα άτομα να πάψουν να στιγματίζονται και να έχουν πρόσβαση στη φροντίδα που χρειάζονται.
📚 Βιβλιογραφία
-
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.).
-
Beck, A. T., Freeman, A., & Davis, D. D. (2015). Cognitive Therapy of Personality Disorders. Guilford Press.
-
Linehan, M. M. (2014). DBT Skills Training Manual. Guilford Press.
Advertising
-
Millon, T. (2011). Disorders of Personality: Introducing a DSM/ICD Spectrum from Normal to Abnormal. Wiley.
