Φαινόμενο Mandela: Περιγραφή
Η ψευδής μνήμη ή παραμνησία είναι βασικές έννοιες που συνδέονται με το φαινόμενο Mandela. Πιο συγκεκριμένα, οι δύο όροι εξηγούν το ψυχολογικό φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο ένα άτομο θυμάται κάτι που στην πραγματικότητα δεν συνέβει ποτέ. Ωστόσο, αυτό το φαινόμενο μπορεί να αποκτήσει και συλλογική διάσταση. Μεγάλες, δηλαδή, ομάδες ανθρώπων μπορεί να μοιράζονται την ίδια ανακριβή ανάμνηση. Εκεί βασίζεται και το φαινόμενο Mandela.
Το φαινόμενο αυτό αναδεικνύει την ευπλαστότητα της μνήμης και τη σύνθετη σχέση ανάμεσα στη γνώση, τη μνήμη και τα συναισθήματα. Η ψευδής μνήμη μπορεί να προκαλέσει γνωστική ασυμφωνία, έντονη συναισθηματική αντίδραση και ανάγκη για επεξεργασία και επικοινωνία αυτής της εμπειρίας. Επιπλέον, το φαινόμενο αποκαλύπτει πώς οι κοινωνικές επιρροές, τα μέσα ενημέρωσης και η πολιτισμική κοινή γνώμη μπορεί να διαμορφώσουν συλλογικές αναμνήσεις, ακόμη και αν αυτές είναι ανακριβείς ή και εσφαλμένες.
Έτσι, το Mandela effect δείχνει ότι οι αναμνήσεις μας δεν είναι πάντα καθαρές απεικονίσεις της πραγματικότητας, αλλά προϊόντα ατομικών και συλλογικών διεργασιών. Κατανοώντας τον τρόπο που δημιουργούνται αυτές οι συλλογικές ψευδείς αναμνήσεις, αντιλαμβανόμαστε πώς η ανθρώπινη μνήμη είναι πιο ευέλικτη και επιρρεπής σε παραποιήσεις απ’ότι συνήθως υποθέτουμε.
Nelson Mandela: Ο άνθρωπος πίσω από το φαινόμενο
Ο Nelson Mandela (1918-2013), γεννήθηκε στο Τρανσκί της Νότιας Αφρικής και πιο συγκεκριμένα στο χωριό Μβεζό. Ανήκε στη βασιλική οικογένεια των Θέμπου, αλλά δεν βρισκόταν στη βασική γραμμή διαδοχής. Ο ίδιος, ήταν αγωνιστής του κινήματος κατά του Απαρτχάιντ και μετέπειτα ασχολήθηκε με την πολιτική, όπου έγινε και ο πρώτος έγχρωμος πρόεδρος της πατρίδας του (1994-1999).
Γιατί το φαινόμενο Mandela πήρε το όνομα του από τον ίδιο;
Η ονομασία αυτή, δεν προήλθε επειδή είναι κάτι που ο ίδιος επινόησε και δεν προέρχεται από το έργο ή τη δράση του. Παραπέμπει σε μία κοινή ανάμνηση που μοιράζονταν πολλοί άνθρωποι, ότι ο ίδιος είχε πεθάνει στην φυλακή τη δεκαετία του 1980, ενώ έφυγε πολύ αργότερα από τη ζωή στο σπίτι του το 2013. Μάλιστα, ορισμένοι ισχυρίζονταν ότι είχαν δει και την κηδεία του στην τηλεόραση.
Η ερευνήτρια Fiona Broom, διαπίστωσε το 2010 ότι χιλιάδες άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας, πίστευαν ότι ο Νέλσον Μαντέλα είχε πεθάνει (ενώ θα ζούσε άλλα 3 χρόνια). Καθώς η ίδια ασχολούνταν με παραφυσικά φαινόμενα αντί να αποδώσει την εξήγηση σε λάθη μνήμης και κοινωνική επιρροή, επέλεξε να την συνδέσει με την ύπαρξη παράλληλων κόσμων. Έτσι έδωσε και τον όρο Mandela Effect.
Μία συμβατική ερμηνεία που δόθηκε στην συγκεκριμένη περίπτωση, είναι ότι πολλοί τον μπέρδευαν με τον αγωνιστή ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Νότιας Αφρικής Στιβ Μπίκο. Ο τελευταίος, υπέστη πολλαπλά βασανιστήρια για ένα 24ωρο μέσα στο κελί της φυλακής του από το ρατσιστικό καθεστώς απαρτχάιντ και εκεί έμεινε σε κώμα και στην συνέχεια κατέληξε στον δρόμο για την νοσηλεία του.
Έτσι προέκυψε η ονομασία Mandela effect, καθώς η περίπτωση του Νέλσον Μαντέλα αποτέλεσε σημείο αναφοράς για να περιγράψει φαινόμενα που σχετίζονται με συλλογικές ψευδείς αναμνήσεις. Από τότε, ο όρος χρησιμοποιείται για να εξηγήσει πλήθος παρερμηνειών και κοινών ψευδών αναμνήσεων, ακόμη και περιστατικών που πολλοί τα συνδέουν με μεταφυσικά φαινόμενα.
Οι επιστήμονες εξηγούν ότι η μνήμη μας δεν είναι πάντα ακριβής στην καταγραφή γεγονότων. Συχνά η κοινωνική επιρροή, η αναμετάδοση από τα ΜΜΕ, η προσωπική φαντασία και οι συνδέσεις με παρόμοιες εμπειρίες μπορεί να οδηγήσουν πολλούς ανθρώπους στο να θυμούνται το ίδιο λάθος γεγονός. Έτσι, οι άνθρωποι δεν επινοούν σκόπιμα τα λάθη αλλά ανακαλούν καταστάσεις εσφαλμένα λόγω της ανακατασκευαστικής φύσης της μνήμης.
Φαινόμενο Mandela και το Πείραμα του Asch
Μία ενδιαφέρουσα οπτική του Mandela Effect είναι ότι δείχνει πώς οι συλλογικές ψευδείς μνήμες μπορούν να επηρεαστούν από την κοινωνική πίεση ή τις αντιλήψεις άλλων ανθρώπων. Αυτό συνδέεται και με τα πειράματα του κοινωνικου ψυχολόγου Solomon Asch. Τα πειράματα του ήταν προσανατολισμένα στην συμπεριφορά του ανθρώπου όταν του ασκούνταν κοινωνική πίεση.
Το Πείραμα του Asch, λοιπόν, είναι ένα πείραμα κοινωνικής συμμόρφωσης που πραγματοποιήθηκε το 1951. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να συγκρίνουν 3 γραμμές διαφορετικού μήκους και να πουν ποια είναι ίδια με μία γραμμή αναφοράς. Στην πραγματικότητα, οι υπόλοιποι συμμετέχοντες ήταν ηθοποιοί που έδιναν σκόπιμα λανθασμένες απαντήσεις πριν από τον πραγματικό συμμετέχοντα. Παρά το γεγονός ότι η σωστή απάντηση ήταν προφανής, πολλοί υιοθετούσαν τις εσφαλμένες απαντήσεις της ομάδας. Επέλεγαν, δηλαδή, να συμφωνήσουν με τους άλλους παρά να βασιστούν στην ατομική τους κρίση. Το πείραμα αυτό έδειξε πόσο ισχυρή μπορεί να είναι η κοινωνική πίεση και η επιρροή της ομάδας στην συμπεριφορά και την αντίληψη ενός ατόμου.
Παρόμοια, στο Mandela effect, πολλοί άνθρωποι μοιράζονται τις ίδιες λανθασμένες αναμνήσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι η μνήμη τους απέτυχε μόνο σε ατομικό επίπεδο. Συχνά, όταν οι άνθρωποι συζητούν μεταξύ τους, βλέπουν άρθρα ή εικόνες στα ΜΜΕ, στο διαδίκτυο, η λανθασμένη ανάμνηση επιβεβαιώνεται και ενισχύεται. Η επαφή, δηλαδή, με άλλους που έχουν την ίδια λανθασμένη ανάμνηση κάνει το άτομο να είναι πια σίγουρο για κάτι που δε συνέβει. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται μία συλλογική ψευδής μνήμη, όπου πολλοί άνθρωποι πιστεύουν το ίδιο λανθασμένο γεγονός, όπως συνέβει με τον Mandela.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Franzen, A., & Mader, S. (2023). The power of social influence: A replication and extension of the Asch experiment. Plos one, 18(11), e0294325.
French, A. (2018). The mandela effect and new memory. Correspondences, 6(2).
Lobaito, C. S. (2024). Phenomenon of False Memory: Emotional Dynamics of Memory Recall and the Mandela Effect (Doctoral dissertation, Grand Canyon University).
Ndlovu-Gatsheni, S. J. (2016). Nelson Mandela and the Politics of Life. In Governance and the Crisis of Rule in Contemporary Africa: Leadership in Transformation (pp. 23-47). New York: Palgrave Macmillan US.
