Τι είναι τα κίνητρα; Από πού πηγάζουν; Σε ποια είδη διακρίνονται;
Η λέξη «κίνητρο» προέρχεται από το ρήμα «κινώ». Σημασιολογικά, είναι το μέσο που μπορεί να θέσει κάτι σε κίνηση. Τα κίνητρα είναι η κινητήριος δύναμη του ανθρώπου. Είναι τα αίτια που βρίσκονται πίσω από τη συμπεριφορά και τις πράξεις μας. Ορισμένες φορές δεν αναλογιζόμαστε τους λόγους για τους οποίους προβαίνουμε σε κάποια πράξη, ενώ άλλες φορές αναρωτιόμαστε και οι ίδιοι για τα κίνητρα πίσω από τη δράση μας. Πολλές φορές, επίσης, αποδίδουμε λανθασμένα τις πράξεις και τη συμπεριφορά μας. Ακόμη, σε αρκετές περιπτώσεις, μπορεί να υπάρχουν περισσότεροι του ενός λόγοι που οδηγούν σε κάποια δράση κι αυτό μπορεί να συμβεί είτε εν γνώσει του ατόμου είτε χωρίς το άτομο να το αντιλαμβάνεται.
Ας ξεκινήσουμε με έναν ορισμό του κινήτρου
Ως κίνητρο θεωρείται οτιδήποτε κινεί, οδηγεί ή παρασύρει κάποιον σε δράση όπως, επίσης, κι οτιδήποτε κατευθύνει και διατηρεί μια συμπεριφορά. Τα κίνητρα αποτελούν ουσιαστικά τις αιτίες της συμπεριφοράς μας απέναντι στον κόσμο γύρω μας. Μπορούν να ωθήσουν ή να απωθήσουν ένα άτομο από συγκεκριμένες ενέργειες ανάλογα με τον επιθυμητό στόχο. Μπορεί να προέρχονται είτε από εσωτερικές αιτίες είτε από εξωτερικές. Αυτό σημαίνει ότι δύνανται να πηγάζουν από ενδογενή συναισθήματα, ένστικτα, επιθυμίες και σκοπούς ή και από εξωγενή στοιχεία, όπως κάποια επιβράβευση ή τιμωρία.
Είδη κινήτρων
Όσον αφορά στα είδη των κινήτρων, αυτά διαμορφώνονται σε διαφορετικά επίπεδα, ανάλογα με το στοιχείο με βάση το οποίο διακρίνονται.
Εγγενή ή επίκτητα κίνητρα
Αρχικά, μπορεί να γίνει διαχωρισμός αναφορικά με την προέλευση των κινήτρων. Έτσι, υπάρχουν τα εγγενή και τα επίκτητα κίνητρα. Ως εγγενή, χαρακτηρίζονται εκείνα που έχουν βιολογική – κληρονομική βάση και προϋπάρχουν στον άνθρωπο. Από την άλλη, ως επίκτητα χαρακτηρίζονται εκείνα που αποκτιούνται μέσα από διαδικασίες μάθησης καθώς και μέσα από την αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον γύρω του και τις εμπειρίες που βιώνει και αποκτά.
Φυσιολογικά, βιολογικά και ψυχολογικά κίνητρα
Μπορούν, ακόμη, να διακριθούν σε φυσιολογικά, βιολογικά και ψυχολογικά. Τα φυσιολογικά κίνητρα είναι αυτά που πηγάζουν από τη φύση του ίδιου του οργανισμού και τα οποία συμβάλλουν και φροντίζουν για την ορθή λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Τα βιολογικά κίνητρα σχετίζονται με το βασικό αίσθημα επιβίωσης του ανθρώπου και αναπαραγωγής του είδους. Τέλος, τα ψυχολογικά κίνητρα αφορούν στην προσωπικότητα, τα συναισθήματα, τον νου και την αλληλεπίδραση με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Συνειδητά ή ασυνείδητα (μη συνειδητά) κίνητρα
Επιπρόσθετα, μια ακόμη διάκριση που μπορεί να γίνει είναι αυτή σε συνειδητά και μη συνειδητά κίνητρα. Συνειδητά θεωρούνται εκείνα για τα οποία ο άνθρωπος έχει γνώση και ενημερότητα. Είναι οι λόγοι στους οποίους αποδίδουν οι άνθρωποι τη δράση και τις πράξεις τους. Σαφώς, αυτοί οι λόγοι δεν είναι σίγουρο ότι αποτελούν πράγματι τις πραγματικές αιτίες για την εκάστοτε ενέργεια ενός ατόμου. Από την άλλη, ασυνείδητα είναι εκείνα, για τα οποία ο άνθρωπος δεν έχει, στην πραγματικότητα, ενημερότητα και συμβαίνουν έξω από τα όρια της συνείδησής του. Είναι πιθανό, οι άνθρωποι να άγονται από κίνητρα τα οποία δεν αντιλαμβάνονται, τα αρνούνται ή και τα διαστρεβλώνουν για διάφορους λόγους.
Σε κάθε περίπτωση, τα κίνητρα είναι απαραίτητα για την επιβίωση, την ευζωία και την ευδοκίμηση των ανθρώπων. Είτε τα αντιλαμβανόμαστε είτε όχι, αποτελούν με κάποιον τρόπο κινητήριες δυνάμεις που μας ωθούν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και δράσεις. Η ύπαρξη κινήτρων είναι εξαιρετικά σημαντική καθώς η παρουσία τους μπορεί να κρατά το άτομο σε σωματική, νοητική αλλά και συναισθηματική εγρήγορση.
Πηγή πληροφοριών:
Κωσταρίδου-Ευκλείδη, Α. (2012). Ψυχολογία κινήτρων. Αθήνα: Πεδίο.
