Πόσες φορές έχουμε ακούσει ότι το θύμα φταίει αντί για τον θύτη; Το γνωστό σε όλους «victim blaming» έχει εδραιωθεί στις αντιλήψεις πολλών.
Είτε σε ζητήματα που αφορούν τη προσωπική ζωή κάποιου είτε σε εκείνα που αγγίζουν τη κοινωνία, το victim blaming είναι εκεί. Τι οδηγεί, όμως, τους ανθρώπους να ρίχνουν την ευθύνη σε ένα θύμα μιας αδικίας ή ενός εγκλήματος;
Πως το victim blaming διώχνει την ενσυναίσθηση;
Σε έρευνα του ο Boyer έδειξε ότι πολλοί άνθρωποι επιλέγουν συνειδητά να μη βοηθήσουν ή έστω να υποστηρίξουν συναισθηματικά ένα θύμα. Αυτή η έλλειψη ενσυναίσθησης έχει βαθιά σύνδεση με την εγωιστική πλευρά του ατόμου. Και όταν λέμε «εγωιστική» δεν εννοούμε απαραίτητα μόνο όταν κάποιος σκέφτεται τον εαυτό του αδιαφορώντας για τους άλλους. Εννοούμε και τη σκληρότητα που επιδεικνύει σκεπτόμενος ότι το θύμα «τα’ θελε και τα’ παθε» και ότι δικαίως του συνέβησαν κακά πράγματα, καθώς έτσι είναι η «τύχη». Πολλοί, λοιπόν, θεωρούν ότι κάποια ανώτερη δύναμη προκάλεσε ένα έγκλημα ή ένα ατύχημα, οπότε και το θύμα είναι υπαίτιο.
Φωτογραφία από RDNE Stock project https://www.pexels.com/el-gr/photo/6003556/
Ο μηχανισμός του δικαίου
Η «πίστη σε έναν δίκαιο κόσμο» αποτελεί έναν αμυντικό μηχανισμό που θέλει έναν άνθρωπο να ενοχοποιεί το θύμα προκειμένου να προστατέψει τη δική του ασφάλεια. Σκέφτεται, δηλαδή, ότι αν συμβεί μια ατυχία σε κάποιον μπορεί να συμβεί και στον ίδιο. Αν, όμως, πούμε ότι το θύμα έκανε κάτι λάθος και προκάλεσε αυτή την ατυχία, τότε εμείς νιώθουμε ασφαλείς. Η «ασφάλεια» αυτή πηγάζει από την υποσυνείδητη ανάγκη του ατόμου να έχει τον έλεγχο όταν συμβαίνουν αδικίες στους άλλους.
Η υποστήριξη του θύτη
Μερικές φορές ένα άτομο καταλήγει να κάνει victim blaming όταν βλέπει τον εαυτό του στη θέση του δράστη. Και αυτό με την έννοια ότι βρίσκει κοινά χαρακτηριστικά με αυτόν, οπότε και αναπτύσσει ένα αίσθημα συμπάθειας προς το πρόσωπο του. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να δει πιο καθαρά τα αίτια που οδήγησαν τον θύτη προς στο έγκλημα και, έτσι, να τον υποστηρίξει. Στο σημείο αυτό αγνοεί παντελώς τόσο τα συναισθήματα όσο και τη πραγματική θέση του θύματος, το οποίο και ενοχοποιεί. Η έλλειψη ενσυναίσθησης προς το θύμα είναι και εδώ παρούσα, αφού κατά κάποιον τρόπο συνδεόμαστε με τον δράστη.
Έρευνες έχουν δείξει ότι μια τέτοια ταύτιση είναι πιο συχνή όταν εισάγουμε τον παράγοντα του φύλου. Για παράδειγμα, άντρες έδειξαν μεγαλύτερη κατανόηση και ενσυναίσθηση προς τους άντρες-δράστες σε έναν βιασμό. Το κοινό φύλο είναι αυτό που οδηγεί σε μεγαλύτερη ταύτιση με τον θύτη, άρα και πιο έντονο victim blaming.
Victim blaming και ευχαρίστηση
Δεν είναι απίθανο μερικοί άνθρωποι να ενοχοποιούν ένα θύμα επειδή αισθάνονται απόλαυση από αυτή τη πράξη. Δεν είναι λίγοι, εξάλλου, εκείνοι που έχουν σαδιστικές τάσεις, σκοτεινές πλευρές ή ακόμη και συναισθηματική ανωριμότητα. Αυτοί, λοιπόν, θα νιώσουν χαρά και ευχαρίστηση λέγοντας ότι το θύμα προκάλεσε αυτό που έπαθε και θα δείξουν μειωμένη πρόθεση να το βοηθήσουν. Η ζήλεια και ο φθόνος είναι, ακόμη, κάποια κύρια χαρακτηριστικά αυτών των ατόμων. Τα βάσανα των άλλων είναι για εκείνους πηγή χαράς. Επομένως, το victim blaming ξεπηδά εδώ αβίαστα. Υπό το κάλυμμα ότι ήταν «ένα αστείο» ή «αφού επέλεξε να ντυθεί με τον τάδε τρόπο, λογικό να δεχτεί παρενόχληση», δηλώνουν ξεκάθαρα ότι το θύμα έφταιγε, οπότε και θα υποστεί τις συνέπειες.
Φωτογραφία από MART PRODUCTION https://www.pexels.com/el-gr/photo/smartphone-7699323/
Πριν, λοιπόν, κατηγορήσουμε ένα θύμα για αυτό που του συνέβη χρειάζεται να συμβουλευτούμε τη λογική και τη συνείδηση μας. Κανένας άνθρωπος δεν προκαλεί το δικό του κακό σε ένα ατύχημα ή σε μια παρενόχληση. Υπό τη ίδια λογική, το βάρος της ευθύνης πέφτει στον δράστη και στις σκοτεινές πλευρές του που τον οδήγησαν σε μία βλαβερή για άλλον πράξη. Οπότε πριν συμφωνήσεις με τον θύτη, σκέψου αν η στάση αυτή σε κάνει το ίδιο με αυτόν. Έναν εν δυνάμει θύτη.
Πηγές
Victim-blaming: Γιατί οι άνθρωποι έχουν την τάση να κατηγορούν το θύμα;. (2024). Αναρτήθηκε από: https://pride.gr/life/body-soul/victim-blaming-giati-oi-anthropoi-echoun-tin-tasi-na-katigoroun-to-thyma/ . (Τελευταία πρόσβαση 20/09/2025)
Σκορδή, Σ., (2024). Ενοχοποίηση θύματος (victim blaming). Αναρτήθηκε από: https://www.psychology.gr/violence-abuse/8030-enoxopoiisi-thymatos.html . (Τελευταία πρόσβαση 2ο/09/2025)
Μπάκουλη, Ν., (2023). Γιατί κάποιοι επιμένουν να κατηγορούν το θύμα;. Αναρτήθηκε από: https://www.ow.gr/psychologia/giati-kapoioi-epimenoun-na-katigoroun-to-thima/. (Τελευταία πρόσβαση 20/09/2025)
