Ο αρχαίος ελληνικός μύθος του Πυγμαλίωνα, όπως τον αφηγείται ο Οβίδιος στις Μεταμορφώσεις, μιλά για έναν Κύπριο γλύπτη που ερωτεύτηκε το ίδιο του το δημιούργημα: ένα άγαλμα γυναίκας που είχε λαξέψει με τόση τελειότητα, ώστε του φάνηκε ανώτερο από κάθε υπαρκτό θηλυκό. Ο Πυγμαλίων ζήτησε από τη θεά Αφροδίτη να του δώσει ζωή στο άγαλμα — και η θεά ανταποκρίθηκε. Έτσι γεννήθηκε ο μύθος της ιδανικής γυναίκας που πλάθεται κατά φαντασίαν και ανταποκρίνεται απόλυτα στις προσδοκίες του δημιουργού της. (Οβίδιος – Μεταμορφώσεις . Ελληνική έκδοση: Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, εκδ. Κάκτος ή Gutenberg)
Ο μύθος αυτός, αν και φανταστικός, αντικατοπτρίζει πραγματικά ψυχολογικά και κοινωνικά φαινόμενα. Φαινόμενα που ισχύουν ακόμη και σήμερα. Στο κέντρο της ιστορίας υπάρχει η έννοια της προβολής. Ο άνθρωπος προβάλλει τις επιθυμίες και τις φαντασιώσεις του πάνω σε κάποιο άλλο ον — ακόμη κι αν αυτό δεν είναι ζωντανό.
Στη σύγχρονη εποχή, το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα παίρνει νέες μορφές. Εμφανίζεται μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις προσωπικές σχέσεις και την τεχνολογία.
Το σύνδρομο Πυγμαλίωνα στη σύγχρονη ψυχολογία
Ο όρος «σύνδρομο Πυγμαλίωνα» περιγράφει την τάση κάποιου να διαμορφώνει έναν άλλο άνθρωπο. Να τον «πλάθει» σύμφωνα με τις δικές του προσδοκίες και φαντασιώσεις. Αυτό συναντάται συχνά σε ερωτικές σχέσεις. Ο ένας σύντροφος προσπαθεί να αλλάξει τον άλλον ώστε να ταιριάζει στο προσωπικό του ιδανικό. Η ψυχολογία αναγνωρίζει και το «φαινόμενο Πυγμαλίωνα» (Pygmalion Effect). Αυτό αφορά την επίδραση που έχουν οι προσδοκίες μας πάνω στους άλλους. Όταν περιμένουμε από κάποιον να πετύχει, του δίνουμε θετικά ερεθίσματα και στήριξη. Έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες επιτυχίας. Αντίθετα, όταν περιμένουμε αποτυχία, συχνά την προκαλούμε χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Αυτό το φαινόμενο έχει εφαρμογή στην εκπαίδευση, στην εργασία και στην ανατροφή. [Rosenthal & Jacobson, 1968: Pygmalion in the Classroom — κλασική μελέτη για το φαινόμενο στην εκπαίδευση.]
Η “τέλεια γυναίκα” και τα κοινωνικά πρότυπα
Η εικόνα του αγάλματος, της τέλειας γυναίκας, επιβιώνει και σήμερα. Δεν είναι πλέον από μάρμαρο. Είναι φτιαγμένη από ψηφιακά φίλτρα, επεξεργασμένες φωτογραφίες και κοινωνικές προσδοκίες. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και πλατφόρμες όπως το Instagram προβάλλουν μια εξιδανικευμένη εικόνα. Αυτή η εικόνα της ομορφιάς και της θηλυκότητας είναι συχνά απρόσιτη. Επηρεάζει όχι μόνο τον τρόπο που οι άνδρες βλέπουν τις γυναίκες, αλλά και το πώς βλέπουν οι ίδιες τον εαυτό τους. Το άγαλμα του Πυγμαλίωνα γίνεται σήμερα σύμβολο άγχους. Το άγχος να είμαστε τέλειοι. Να ικανοποιούμε τις προσδοκίες των άλλων. Να μετατραπούμε σε «δημιουργήματα» αντί για αυθεντικά άτομα. Αυτό προκαλεί ψυχολογική πίεση. Μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, συνεχείς συγκρίσεις και ακόμη και σε ψυχικές διαταραχές.
Ο μύθος λοιπόν του Πυγμαλίωνα δεν είναι απλώς μια ιστορία αγάπης. Είναι μια διαχρονική αλληγορία για την τάση του ανθρώπου να ερωτεύεται τα ιδανικά του, να προσπαθεί να αλλάξει τον άλλον αντί να τον αποδεχτεί. Να βλέπει μέσα από το πρίσμα των προσδοκιών του. Στην εποχή της εικόνας, της τεχνητής τελειότητας και της ψυχολογικής πίεσης, η ιστορία του γλύπτη και του αγάλματός του λειτουργεί σαν ένας καθρέφτης που μας καλεί να επαναπροσδιορίσουμε την αυθεντικότητα, την αποδοχή και την ανθρώπινη σχέση.
