Με αφορμή μία σχετικά πρόσφατη συνέντευξη που παραχώρησε η κόρη αειμνήστου peformer της εγχώριας showbiz σε online εφημερίδα, έχω να παραθέσω το δικό μου κοινωνικό σχολιασμό σε σχέση με το αν θυσιάζουμε την τέχνη για το χρήμα.
Για την τέχνη και για το χρήμα
Η κοπέλα, ηθοποιός στο επάγγελμα, είπε ότι βρίσκεται για δεύτερο χρόνο στη Μύκονο για να εργαστεί ως σερβιτόρα σε μαγαζί εστίασης κάποιων θείων της. Δήλωσε ότι αν και της αρέσει το θέατρο, όπως και η τέχνη γενικότερα, δεν μπορεί να ζήσει οικονομικά από αυτή. Άρα για την τέχνη και το χρήμα ο λόγος.
Για ποιο λόγο η τέχνη δε χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης από τους πολλούς;
Γιατί ενώ αναγνωρίζουμε ότι η τέχνη παίζει σημαντικό ρόλο στη χαλάρωση μας, στην ψυχαγωγία μας, στην αισθητική μας δεν τη σεβόμαστε ιδιαίτερα; Γιατί θυσιάζουμε την τέχνη για το χρήμα;
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:
Πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς τραγούδι, χωρίς χορό, χωρίς μουσική, χωρίς κόσμημα, χωρίς ζωγραφική, χωρίς κινηματογράφο, χωρίς βιβλία, χωρίς θέατρο, χωρίς διακόσμηση, χωρίς φωτογραφία, χωρίς κόμιξ;
Μαντεύω πως θα ήταν ανιαρή με ένα απευθείας δρομολόγιο προς τη φθορά. Δε θα μπορούσαμε να εκτονώσουμε τα συναισθήματά μας. Δε θα μπορούσαμε να απολαύσουμε τα όμορφα πράγματα στη ζωή μας. Δε θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε τα διαφορετικά μας γούστα και προτιμήσεις.
Η τέχνη υπάρχει για να δημιουργεί αισιοδοξία, για να προβληματίσει και να αφυπνίζει συνειδήσεις, για να διακωμωδεί τα ευτράπελα και τα παρατράγουδα της καθημερινής ζωής. Για την τέχνη και το χρήμα υπάρχουν πολλά ακόμη να γραφτούν.
Για να μην παρεξηγηθώ, αυτό δε σημαίνει ότι δε χρειάζονται οι δάσκαλοι, οι καθηγητές, οι γιατροί, οι δικηγόροι, οι λογιστές, οι έμποροι, οι τραπεζικοί υπάλληλοι, οι πολιτικοί (καλά, εντάξει για τους τελευταίους δεν παίρνω και όρκο, αλλά κι αυτοί πιστεύω κάπου χρήσιμοι θα είναι).
Το παράδοξο της κατά τα φαινόμενα αναγκαιότητας:
Όμως, αφού έχουμε ανάγκη την τέχνη γιατί λέμε στο παιδί μας ότι «Θα πεινάσεις…» και το ενθαρρύνουμε να πάει σε μια άλλη σχολή για να βρει επαγγελματική αποκατάσταση; Τι φταίει και δε μπορεί να βρει επαγγελματική αποκατάσταση; Τι φταίει που δε μπορεί να αναγνωριστεί σύντομα το έργο του και η καλλιτεχνική του προσπάθεια; Γιατί καταλήγουμε να θυσιάζουμε την τέχνη για το χρήμα;
Εν δυνάμει καλλιτέχνες:
Πρώτα-πρώτα πιστεύω ότι υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός καθότι όλοι μπορούν σε ένα βαθμό να παράγουν τέχνη. Ίσως υπάρχει και η προκατάληψη με όλο αυτό το τηλεοπτικό ντοπάρισμα του διεθνούς και εγχώριου star system ότι ασκώντας τέχνη βγάζεις εύκολα λεφτά, γίνεσαι γρήγορα αναγνωρίσιμος και ανοίγουν οι πόρτες από μόνες τους.
Γι’ αυτό και τόσα παιδιά συρρέουν σε τηλεοπτικά προγράμματα τύπου «X-Factor», «Voice» και άλλα συναφή. Μας ψυχαγωγούν, δίνοντας την ψυχή τους αφιλοκερδώς με την προσδοκία ότι ο αγώνας τους κάποτε θα δικαιωθεί.
Το “αφύσικο” της επαφής:
Ίσως πάλι φταίει ότι έχουμε περάσει σε μια ψηφιακή (συν coronavirus) εποχή που μας έχει κάνει να συνηθίσουμε μια μη-φυσική επαφή με τον καλλιτέχνη. Δε χρειαζόμαστε μια συνάντηση μαζί του, ούτε και μια “διά ζώσης” συνάντηση με το έργο του. Συνηθίζουμε σε πιο ” αποστειρωμένα” πρότυπα συναισθηματικής ανάγνωσης του έργου.
Το πλήθος των τεχνών:
Ίσως πάλι, φταίει το ότι υπάρχουν πολλές μορφές διαφορετικών ειδών τεχνών και το ενδιαφέρον του κόσμου μοιράζεται. Σε άλλον αρέσει το νοικοκυριό (ναι, κι αυτό είναι μορφή τέχνης), σε άλλον η μαγειρική, σε άλλον το κέντημα, σε άλλον η δημιουργία κοσμημάτων, σε άλλον η γλυπτική, σε άλλον η μυθοπλασία, σε άλλον η σύνθεση μουσικής και σ’ άλλον η ποίηση.
Παιδεία: ο άγνωστος Χ
Επίσης, η ίδια η παιδεία είναι αυτή που απαξιώνει την τέχνη. Δε δημιουργεί στο πρόγραμμα σπουδών της, κύκλο μαθημάτων τέχνης με πρακτική εφαρμογή. Και δεν εννοώ την Ιστορία της τέχνης με τη μορφή ενός παπαγαλίστικου μπλα-μπλα.
Μάθηση για τεχνοκράτες:
Ίσως φταίει το ότι η μάθηση δεν είναι βιωματική. Ίσως φταίει ότι στην τυπική μάθηση δεν υπάρχει το αναγκαίο συναίσθημα για να κρατήσει το ενδιαφέρον του παιδιού και του εφήβου. Πόσο πιο χρήσιμη θα φαινόταν η γεωμετρία σε πολλούς αν ήταν να δημιουργήσουν στο χαρτί τον αγαπημένο τους ήρωα; Το σχολείο έχει γίνει ένα μέρος εκπαίδευσης τεχνοκρατών, δημιουργώντας επαγγέλματα που παράγουν χρήμα κι όχι αξίες ζωής.
Έλλειψη κινήτρων από μεριάς εκπαιδευτικών:
Ίσως φταίει το ότι οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί δεν είναι τόσο μυημένοι στην τέχνη και ασχολούνται με τα καθημερινά και τα τετριμμένα. Πόσο πολύ μου άρεσε που σε ένα μάθημα των Γαλλικών στο γυμνάσιο, η καθηγήτρια μας έφερε να ακούσουμε γαλλικά τραγούδια…
Οι προτιμήσεις των νέων:
Ίσως φταίει που και η ίδια η νεολαία, απαξιώνει την τυπική μάθηση και το συντηρητισμό του σχολείου. Οι έφηβοι προτιμούν την πιο άμεση ψηφιακή ενημέρωση ή τις γνώμες των συνομηλίκων τους μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Τέχνης γίγνεσθαι και Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας:
Ίσως να φταίει και η τηλεόραση που δημιουργεί χαμηλής ποιότητας προγράμματα με έμφαση στην εικόνα και τα γραφικά για να αιχμαλωτίζουν το ενδιαφέρον του κοινού. Ο κύριος στόχος τους είναι η πώληση διαφημίσεων (νομίζουμε ότι τα προγράμματα της τηλεόρασης δημιουργούνται για να παιχτούν δωρεάν; Eίναι κατά κόρον το lead-in για τις διαφημίσεις… Αντί να αγοράσεις ένα εισιτήριο θεάτρου, πας στο σουπερμάρκετ και ψωνίζεις το απορρυπαντικό τάδε μάρκας, το κρουασάν τάδε μάρκας, την οδοντόκρεμα τάδε μάρκας, κοκ.)
Μυημένοι στο “προβάλλω ό,τι πουλάει”
Τελικώς, τίποτα δεν είναι δωρεάν. Κάνουν πλύση εγκεφάλου και στους μεγάλους και τους μικρούς… πλαισιώνοντας μας σε μια παραγωγική μεν, καταναλωτική δε κοινωνία με μια έλλειψη επαφής του δημιουργού με το δημιούργημά του. Δε συναντάς συχνά, τη διαφορετική άποψη, τη διαφορετική έκφραση. Παράγεται ό,τι πουλάει και πουλάει ό,τι προβάλλεται.
Η Τέχνη ως εμπορικό προϊόν
Για τους πολλούς το προϊόν της τέχνης χρειάζεται να έχει και εμπορική επιτυχία. Μα πως μπορείς να το ξέρεις αυτό εξ’ αρχής; Ίσως, φταίει η μαζική παραγωγή διάσημων έργων τέχνης σε στυλ αφίσας με χαμηλότερο κόστος πνευματικών δικαιωμάτων στους αναγνωρισμένους δημιουργούς.
Η διαφορετική ματιά των καλλιτεχνών
Μπορεί όμως να ευθύνεται και η πρωτοποριακή ματιά αρκετών καλλιτεχνών να βλέπουν τον κόσμο ύστερα από εκατό χρόνια. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μη μπορούν να συμβαδίσουν με τις κοινωνικές επιταγές της εποχής τους με το έργο τους να αναγνωρίζεται μετά θάνατο.
Η συλλεκτική εμπλοκή
Μην ξεχνάμε τη μανία διάφορων ευκατάστατων συλλεκτών που βλέπουν στα έργα τέχνης εμπορική και οικονομική αξία. Αγοράζοντας τέχνη κάνουν ουσιαστικά μια επένδυση που θα ανέβει σε αξία στο χρηματιστήριο της δημοπρασιακής λογικής, λόγω της αναγνωρισιμότητας του καλλιτέχνη. Ή αλλιώς επειδή έχουν οι ίδιοι κοινωνικές τάσεις επίδειξης και γοήτρου («Έχω, για παράδειγμα, έναν Φασιανό στο σαλόνι μου»).
Οι καλλιτέχνες ως εύκολος στόχος κριτικής
Ίσως, γιατί λένε ότι στην τέχνη πρέπει να έχεις γερό στομάχι. Γιατί στην τέχνη κρίνεσαι με αυστηρότητα παρόλο που πας να ψυχαγωγήσεις κάποιον, ενώ έναν γιατρό που τον έχεις ανάγκη θα τον σεβαστείς περισσότερο κι ας μη σου αρέσει και τόσο.
Η υποκειμενικότητα στην τέχνη
Ίσως, να θεωρούμε την τέχνη ως κάτι δεδομένο και με εύκολη πρόσβαση γι’ αυτό να απαξιώνουμε τόσο εύκολα τις διαφορετικές φωνές των καλλιτεχνών. Μήπως να φταίει και η υποκειμενικότητά μας στο τι θεωρούμε όμορφο και ωραίο. Κάτι που για εσένα μπορεί να μοιάζει ρηχό για εμένα να έχει βάθος. Κάτι που για εσένα είναι παιδαριώδες για εμένα μπορεί να έχει σοφία και πνεύμα.
Η έλλειψη κατανόησης του καλλιτεχνικού έργου
Κι όμως συνηθίζεται να υποτιμάται η έκφραση των σκέψεων, των ιδεών και των συναισθημάτων μέσα από την τέχνη καθώς ο καλλιτέχνης έχει διαφορετικά πράγματα να μας πει και να μας αναδείξει που εμάς δε μας αφορούνε πάντα.
Ίσως, θα ήταν καλύτερα, να πούμε ότι είμαστε άτεχνοι και δεν έχουμε εμπειρία από τέχνη ή καλαισθησία. Κοιτώντας μόνο, το πώς θα γεμίσουμε το στομάχι το δικό μας και των δικών μας ανθρώπων , να έχουμε αμελήσει άλλους σημαντικούς τομείς που συνεισφέρουν στην ποιότητα της ζωής μας. Με άλλα λόγια, δεν έχουμε μάθει στην τέχνη. Δεν πεινάμε γι’ αυτή κι έτσι δεν την αναζητούμε, όπως το φαγητό και το νερό.
Έλλειψη οικονομικού κέρδους από την Τέχνη
Ίσως να μην θεωρούμε απαραίτητη την τέχνη αφού δε μας αποφέρει κάποιο υλικό κέρδος. Αγνοούμε, βέβαια, το ψυχοσυναισθηματικό όφελος.
Άνευ τέχνης ο λόγος
Ίσως να μην έχουμε μάθει ή δεν έχουμε την τόλμη να συζητάμε για την τέχνη. Ίσως να έχουμε μάθει πως όλα τα πράγματα και οι άνθρωποι να ορίζονται από μια τιμή για να έχουν αξία. Κι όσο μεγαλύτερη η τιμή τόσο πιο πολύτιμο το αγαθό.
Το χρήμα ως στάση ζωής
Θα μπορούσε να απαντήσει κανείς ότι και το να βγάζεις χρήματα είναι μια μορφή τέχνης. Δε θα διαφωνούσα με αυτό το σκεπτικό, φτάνει αυτός που θα παρήγαγε χρήμα να κοιμόταν γεμάτος συναισθηματικά το βράδυ, όταν έπεφτε στο κρεβάτι του κι όχι να νοικιάζει φίλους από το διαδίκτυο με 50 ευρώ την ώρα για να τον συνοδεύουν στις κοινωνικές του δραστηριότητες. Όσοι έχουν περιπέσει να κάνουν αυτή τη δουλειά, στο τέλος καταλήγουν να νιώθουν άδειοι, επηρεαζόμενοι από το συναισθηματικό κενό του εργοδότη τους.
Δίνοντας τον παλμό
Από σήμερα, αρχίζω να σέβομαι περισσότερο τον πλανόδιο μουσικό που παίζει την κιθαρίτσα του με ένα καπέλο αδειανό μπροστά του. Η μουσική του είναι αυτή που μας αλλάζει και μας φτιάχνει τη μέρα. Αυτές οι πινελιές στη ζωή είναι αυτές που μεταμορφώνουν τη ζωή μας σε όνειρο.
