Η κοινωνική διευκόλυνση είναι ένα συναρπαστικό φαινόμενο της κοινωνικής ψυχολογίας: εκδηλώνεται όταν η παρουσία άλλων ανθρώπων ενισχύει την απόδοση σε απλές ή καλά εξασκημένες εργασίες, ενώ αντίθετα μπορεί να την επιδεινώσει όταν πρόκειται για δύσκολες ή καινούργιες δραστηριότητες.
1. Ιστορική απαρχή: Norman Triplett και τα πρώτα βήματα της κοινωνικής διευκόλυνσης
Η έννοια της κοινωνικής διευκόλυνσης έχει τις ρίζες της σε μία από τις πρώτες εμπειρικές μελέτες στην ιστορία της κοινωνικής ψυχολογίας. Το 1898, ο Norman Triplett, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα, δημοσίευσε μία έρευνα που θεωρείται ο θεμέλιος λίθος της πειραματικής κοινωνικής ψυχολογίας.
Ο Triplett παρατήρησε αρχικά ότι οι ποδηλάτες επιτύγχαναν καλύτερους χρόνους όταν αγωνίζονταν παράλληλα με άλλους, συγκριτικά με όταν αγωνίζονταν μόνοι. Για να επιβεβαιώσει αυτό το φαινόμενο, σχεδίασε ένα εργαστηριακό πείραμα, στο οποίο παιδιά καλούνταν να ξετυλίξουν ένα νήμα σε ένα καρούλι, είτε μόνα τους είτε μαζί με άλλα παιδιά. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, στη δεύτερη περίπτωση, ολοκλήρωναν την εργασία πιο γρήγορα.
Αν και ο Triplett δεν διατύπωσε πλήρως θεωρητικό πλαίσιο για να εξηγήσει τα ευρήματά του, η μελέτη του ήταν από τις πρώτες που τεκμηρίωσαν ότι η παρουσία άλλων μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά και την απόδοση. Αυτή η παρατήρηση έμελλε να αναπτυχθεί σημαντικά τις επόμενες δεκαετίες, οδηγώντας σε πιο ώριμες θεωρητικές διατυπώσεις.
2. Θεωρητική ερμηνεία: Η συμβολή του Robert Zajonc
Η επαναφορά του ενδιαφέροντος για το φαινόμενο έγινε τη δεκαετία του 1960, χάρη στον ψυχολόγο Robert Zajonc, ο οποίος πρότεινε την πρώτη ολοκληρωμένη θεωρία για την κοινωνική διευκόλυνση το 1965.
Σύμφωνα με τον Zajonc, η παρουσία άλλων ανθρώπων — ακόμα και όταν αυτοί δεν συμμετέχουν ενεργά ή δεν αξιολογούν — αυξάνει το επίπεδο διέγερσης (arousal) του ατόμου. Αυτή η διέγερση έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της “κυρίαρχης αντίδρασης” του ατόμου: δηλαδή της συμπεριφοράς που είναι πιο πιθανή ή πιο εξασκημένη.
-
Σε απλές ή γνωστές εργασίες, η κυρίαρχη αντίδραση είναι συνήθως σωστή, άρα η απόδοση βελτιώνεται.
-
Σε δύσκολες ή μη εξασκημένες εργασίες, η κυρίαρχη αντίδραση είναι συχνά λανθασμένη ή ανεπαρκής, άρα η απόδοση χειροτερεύει.
Η θεωρία του Zajonc είναι σημαντική γιατί:
-
Παρέχει νευροφυσιολογική βάση: η διέγερση μπορεί να μετρηθεί σε όρους αυξημένου καρδιακού παλμού, εφίδρωσης κ.λπ.
-
Διαχωρίζει το είδος του έργου ως καθοριστικό παράγοντα στην επίδραση του κοινού.
-
Καθιερώνει την κοινωνική διευκόλυνση ως καθολικό φαινόμενο, που παρατηρείται ακόμα και σε ζώα.
Επιπλέον, ο Zajonc διεξήγαγε πειράματα με κατσαρίδες (ναι, κατσαρίδες!) που έπρεπε να διασχίσουν λαβύρινθους είτε υπό παρακολούθηση από άλλες κατσαρίδες είτε μόνες τους. Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τη θεωρία του: στην απλή διαδρομή οι κατσαρίδες που παρακολουθούνταν τα πήγαν καλύτερα, ενώ στη σύνθετη τα πήγαν χειρότερα υπό παρακολούθηση.
Η θεωρία αυτή αποτέλεσε τη βάση για μεταγενέστερες εξελίξεις, όπως:
-
Η θεωρία αξιολόγησης (Evaluation Apprehension Theory) από τον Cottrell, που προσθέτει την ιδέα του φόβου για το πώς μας κρίνουν οι άλλοι.
-
Η θεωρία της απόσπασης προσοχής (Distraction-Conflict Theory), η οποία τονίζει ότι το κοινό αποσπά το άτομο από την εργασία του.
3. Απόδοση & πολυπλοκότητα εργασίας
-
Απλές ή αυτόματες εργασίες → παρουσία κοινού → βελτίωση απόδοσης
-
Σύνθετες ή μη εξασκημένες εργασίες → παρουσία κοινού → επιδείνωση απόδοσης
Αυτό το μοτίβο υποστηρίζεται από τη θεωρία Yerkes–Dodson για το βέλτιστο επίπεδο εγρήγορσης
4. Αίτιοι παράγοντες & διακριτοί μηχανισμοί
Υπάρχουν τρεις κύριες θεωρίες που επηρεάζουν τη διευκόλυνση:
-
Drive Theory: υπογραμμίζει τον ρόλο της αυξημένης διέγερσης.
-
Evaluation Apprehension: ο φόβος αξιολόγησης αυξάνει την πίεση όταν υπάρχει κοινό.
-
Cognitive-distraction: οι κοινωνικές καταστάσεις αποσπούν την προσοχή, δυσκολεύοντας σύνθετα καθήκοντα.
5. Επιρροές από το κοινό: μέγεθος & οικειότητα
Το μέγεθος, η σύνθεση και η οικειότητα του κοινού επηρεάζουν: μεγαλύτερα ακροατήρια, ειδικά αν θεωρούνται αξιολογητικά, αυξάνουν την εγρήγορση. Αν το κοινό είναι φιλικό, μπορεί να μειωθεί η πίεση, ενώ αν είναι κρίσιμο, η απόδοση σε δύσκολες δουλειές μπορεί να πέσει.
6. Σημαντικές έρευνες & αποτελέσματα
-
Allport (1920) διαπίστωσε ότι η εργασία σε ομαδικό περιβάλλον ενισχύει την απόδοση σε σχέση με την απομόνωση
-
Μετα-ανάλυση Bond & Titus (1983) αναφέρει ενίσχυση ρυθμού και ποιότητας σε απλές εργασίες και επιδείνωση σε πολύπλοκες
-
Παραδείγματα σε ζώα όπως κατσαρίδες, πίθηκοι και μυρμήγκια, επιβεβαιώνουν τη διευκόλυνση ακόμη και σε άλλα είδη.
7. Εφαρμογές σε πραγματική ζωή
Εκπαίδευση: Χρήσιμο σε μαθητές σε τεστ, αλλά όχι σε σύνθετες εργασίες χωρίς προπόνηση.
Αθλητισμός: Οι αθλητές συνήθως αποδίδουν καλύτερα στο κοινό.
Εργατικός χώρος: Οι ανοιχτοί χώροι μπορούν να ενισχύσουν ρουτίνα tasks αλλά να μειώσουν τη συγκέντρωση σε σύνθετες εργασίες.
Αυτοβελτίωση: Η συνειδητή χρήση κοινού ή παράλληλης εργασίας αυξάνει την αφοσίωση & παραγωγικότητα.
8. Ατομικές διαφορές: αυτοεκτίμηση & προσωπικότητα
Άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση ή εξωστρεφείς τείνουν να επωφελούνται περισσότερο. Αντίθετα, άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να δεχθούν μεγαλύτερο άγχος και να αποδώσουν χειρότερα ακόμη και σε απλές εργασίες μπροστά σε κοινό
Βιβλιογραφία
-
Triplett, N. (1898). The dynamogenic factors in pacemaking and competition. American Journal of Psychology, 9(4), 507–533.
-
Zajonc, R. B. (1965). Social facilitation. Science, 149(3681), 269–274.
-
Guerin, B. (1986). Mere presence effects in humans: A review. Journal of Experimental Social Psychology, 22(1), 38–77.
-
Cottrell, N. B. (1972). Social facilitation. In C. G. McClintock (Ed.), Experimental Social Psychology (pp. 185–236). Holt, Rinehart & Winston.
-
Baron, R. S. (1986). Distraction-conflict theory: Progress and problems. Advances in Experimental Social Psychology, 19, 1–40.
-
Bond, C. F., & Titus, L. J. (1983). Social facilitation: A meta-analysis of 241 studies. Psychological Bulletin, 94(2), 265–292.
-
Myers, D. G. (2013). Social Psychology (11th ed.). McGraw-Hill Education.
-
Aronson, E., Wilson, T. D., Akert, R. M., & Sommers, S. R. (2022). Social Psychology (11th ed.). Pearson Education.
-
