Ο εαυτός μας είναι τόσο πολύπλευρος που μπορεί να έχουμε καθημερινά άλλο ρόλο στη ζωή μας σύμφωνα με το περιβάλλον ή τις συνθήκες που βρισκόμαστε κάθε φορά. Έτσι μπορεί να αλλάζουμε ρόλους στην πορεία της ζωής μας σχετικά με την συναισθηματική μας κατάσταση. Οι κύριοι ρόλοι που μπορεί να έχουμε είναι ο ρόλος του παιδιού που συνεχώς ζητάει την επιβεβαίωση από τους άλλους και δεν ευχαριστιέται εύκολα, ο ρόλος του ενήλικα που απλά ζει την κάθε στιγμή και ο ρόλος του γονέα που προστατεύει και συνεχώς επιπλήττει τους άλλους.
Αυτοί οι ρόλοι σύμφωνα με την θεωρία της Συναλλακτικής Ανάλυσης, ονομάζονται «καταστάσεις του εγώ». Αναπτύσσονται στην πρώτη παιδική ηλικία, εκτός από τον Ενήλικο που διαμορφώνεται εφόρου ζωής. Το Παιδί είναι η παιδική πλευρά της προσωπικότητας μας και προέρχεται από τα συναισθήματα που βιώσαμε στην αρχή της ζωής μας. Η παιδική μας πλευρά μπορεί να είναι θετική όπως όταν είμαστε αυθόρμητοι, ή αρνητική όπως όταν γινόμαστε εγωκεντρικοί. Γενικά το παιδί εκφράζεται με 3 τρόπους, ως:
- Φυσικό Παιδί: έχει σταθερές ανάγκες, μεταβαλλόμενες επιθυμίες και συναισθήματα. Είναι διαισθητικό, αυθόρμητο, εύστροφο και δημιουργικό.
- Υπάκουο Παιδί: έχει μάθει να υπακούει στις απαιτήσεις των γονέων.
- Επαναστατημένο Παιδί: σε αντίθεση με το υπάκουο, επαναστατεί στις απαιτήσεις των γονέων.
Ο Γονέας γενικά συμπεριλαμβάνει την εκμαθημένη άποψη που έχουμε για τη ζωή, όπως τη διδαχτήκαμε στα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Μάθαμε να νοιαζόμαστε για τους άλλους, ή να τους επικρίνουμε; Βεβαίως έχει σχέση με το μοντέλο που είχαμε από τους δικούς μας γονείς. Ο γονέας μπορεί να είναι:
- Τροφοδοτικός Γονέας: ενδιαφέρεται για τις ανάγκες των άλλων και παρέχει φροντίδα, θέτοντας ταυτόχρονα λογικά και συγκεκριμένα όρια.
- Επικριτικός Γονέας: κριτικάρει, απαγορεύει, παρεμβαίνει ως «σωτήρας», εμποδίζοντας τους άλλους να αυτονομηθούν και να αναλάβουν ευθύνες, γενικεύει.
Τέλος, ο Ενήλικος διαμορφώνεται από τη λογική επεξεργασία των δικών μας εμπειριών κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Η συμπεριφορά του είναι αιτιολογημένη και όχι παρορμητική, συνδυάζει τις πληροφορίες από τα διαφορετικά μας Εγώ και αποφασίζει ανάλογα με την περίσταση. Στο ρόλο του ενήλικα συναντάμε 3 υποδιαιρέσεις που ονομάζουμε «ΟΚ εγώ»: το Φυσικό Παιδί, ο Τροφοδοτικός Γονέας και ο Ενήλικος. Όμως συχνά χρησιμοποιούμε και τα υπόλοιπα, τα οποία είναι πρότυπα επικοινωνίας και συμπεριφοράς που κάποτε ήταν χρήσιμα, αλλά πλέον δημιουργούν πρόβλημα τόσο στις σχέσεις μας με τους άλλους, όσο και με τον εαυτό μας.
Όταν για παράδειγμα υπακούμε στις παράλογες απαιτήσεις ενός συντρόφου ή υποκύπτουμε στην τελειομανία ενεργοποιείται το Υπάκουο Παιδί μέσα μας. Όταν φερόμαστε αντιδραστικά, ενεργοποιείται το Επαναστατημένο Παιδί. Ή μπορεί ο Επικριτικός Γονέας μέσα μας, να θέσει απαγορεύσεις στο σύντροφο. Άλλες φορές μπορεί να είναι συγκεντρωτικός και να αποφεύγει να αναθέτει ευθύνες που αναλογούν σε άλλους με το σκεπτικό «άσε, εγώ θα το κάνω καλύτερα». Εκφράζονται τόσο στη λεκτική όσο και στη μη λεκτική συμπεριφορά μας (π.χ. ο επικριτικός γονέας θα χτυπήσει το χέρι στο τραπέζι λέγοντας «εγώ αποφασίζω εδώ μέσα»).
Άλλες φορές, χρησιμοποιούμε μια κατάσταση του Εγώ που είναι ακατάλληλη για την περίσταση και έτσι δημιουργείται πρόβλημα στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Μπορεί για παράδειγμα να παιδιαρίζουμε σε μια περίσταση που απαιτεί σοβαρότητα, ή αντίθετα να μην χαλαρώνουμε ποτέ.
Χρειάζεται, λοιπόν, να αφιερώσουμε χρόνο στον εαυτό μας και να κατανοήσουμε τις διαφορετικές καταστάσεις του εγώ μας, με στόχο τη βελτίωση της αυτογνωσίας, της αποτελεσματικότητας των επικοινωνιακών συναλλαγών και της ικανοποίησης. Μπορούμε επίσης να ενεργοποιήσουμε τον Ενήλικο, να αλλάξουμε τις αποφάσεις που κάποτε πήραμε για τον εαυτό μας και να ξαναγράψουμε ένα καλύτερο σενάριο για τη ζωή μας.
