Η ψυχολογία ως επιστήμη προσπάθησε για χρόνια να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές. Το πείραμα του Μικρού Άλμπερτ, που διεξήχθη το 1920 από τον Τζον Γουάτσον και τη συνεργάτιδά του Ρόζαλι Ρέινερ, αποτέλεσε μια εμβληματική προσπάθεια να διερευνηθεί η προέλευση του φόβου μέσα από τη θεωρία της κλασικής εξάρτησης.
Το πλαίσιο της εποχής και ο στόχος του πειράματος
Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο συμπεριφορισμός (behaviorism) άρχισε να κυριαρχεί ως θεωρητικό ρεύμα στην ψυχολογία. Αντί να εστιάζει σε αφηρημένες ψυχικές διαδικασίες, όπως η σκέψη ή το συναίσθημα, ο Γουάτσον υποστήριξε ότι η ψυχολογία πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά σε παρατηρήσιμες συμπεριφορές. Ήθελε να αποδείξει ότι ακόμα και τα συναισθήματα —όπως ο φόβος— δεν είναι έμφυτα, αλλά επίκτητα μέσω εμπειριών και μαθησιακών μηχανισμών.
Ο σκοπός του πειράματος ήταν να δείξει ότι ένας φυσιολογικά ανέκφραστος φόβος θα μπορούσε να καλλιεργηθεί μέσω επαναλαμβανόμενων ερεθισμάτων.
Ποιος ήταν ο Άλμπερτ;
Ο «Μικρός Άλμπερτ» ήταν ένα μωρό 9 μηνών, πιθανώς με το πραγματικό όνομα Ντάγκλας Μέριτε (Douglas Merritte), αν και αυτό δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ απόλυτα. Ήταν τρόφιμος νοσοκομείου και η μητέρα του φέρεται να εργάζονταν εκεί ως υπάλληλος καθαριότητας. Η συναίνεση που δόθηκε για τη συμμετοχή του παιδιού στο πείραμα ήταν πρόχειρη και, με τα σημερινά δεδομένα, ανεπαρκής.
Το πείραμα βήμα προς βήμα
-
Φάση 1 – Αρχική ουδετερότητα:
Ο Άλμπερτ εκτέθηκε σε διάφορα αντικείμενα, όπως ένα λευκό ποντίκι, μια μάσκα, ένα κουνελάκι, ένα μαλλί γούνας. Σε κανένα από αυτά δεν έδειξε σημάδια φόβου ή δυσφορίας. -
Φάση 2 – Δημιουργία φόβου μέσω εξάρτησης:
Κάθε φορά που έβλεπε το ποντίκι, οι ερευνητές προκαλούσαν δυνατό ήχο χτυπώντας έναν σωλήνα πίσω του. Το βρέφος τρόμαζε. Μετά από λίγες επαναλήψεις, ο Άλμπερτ άρχισε να κλαίει και να τρομάζει μόνο που έβλεπε το ποντίκι, χωρίς τον ήχο. -
Φάση 3 – Γενίκευση του φόβου:
Σύντομα, το παιδί έδειχνε φόβο και σε άλλα λευκά, χνουδωτά αντικείμενα, ακόμη και στο μούσι του Άγιου Βασίλη ή σε μια λευκή γούνινη κουβέρτα. Αυτό έδειξε ότι ο φόβος δεν ήταν συγκεκριμένος, αλλά γενικευμένος.
Δεν υπήρξε «απεξάρτηση»
Ένα από τα πιο σημαντικά —και ανησυχητικά— στοιχεία του πειράματος είναι ότι δεν έγινε καμία προσπάθεια να αναιρεθεί ο φόβος που του δημιουργήθηκε. Το παιδί αποχώρησε από το νοσοκομείο λίγο μετά, και κανείς δεν γνωρίζει αν οι φοβικές του αντιδράσεις συνεχίστηκαν.
Ηθικές προεκτάσεις και διαμάχες
Το πείραμα του Άλμπερτ αποτέλεσε τη βάση για μετέπειτα ηθικές κριτικές στην ψυχολογική έρευνα. Αν και επιστημονικά πρωτοποριακό, παραβίασε θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Ο Άλμπερτ ήταν ευάλωτος (βρέφος), δεν δόθηκε πλήρης συναίνεση, και το ψυχικό του τραύμα δεν αποκαταστάθηκε.
Σήμερα, σύμφωνα με τα πρότυπα δεοντολογίας από συλλόγους όπως η APA (American Psychological Association), τέτοιες πρακτικές θεωρούνται ανήθικες. Απαιτείται συναίνεση, δικαίωμα αποχώρησης, ελαχιστοποίηση βλάβης και πρόβλεψη για αποκατάσταση.
Η επιστημονική του αξία
Παρά την ηθική του αποτυχία, το πείραμα έδωσε σημαντικά δεδομένα. Κατέδειξε ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις όπως ο φόβος μπορούν να μαθευτούν, και μάλιστα να γενικευτούν. Αυτή η γνώση εφαρμόστηκε αργότερα στην αντιμετώπιση φοβιών, μέσω αντι-εξαρτημένης μάθησης, γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας και τεχνικών όπως η συστηματική απευαισθητοποίηση.
Συμπεράσματα
Το Πείραμα του Μικρού Άλμπερτ λειτουργεί σήμερα ως παράδειγμα διδακτικού πλαισίου: δείχνει πώς η επιστήμη προοδεύει, αλλά παράλληλα πώς η ηθική πρέπει να την καθοδηγεί. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνονται οι φόβοι είναι πολύτιμη, αρκεί να βασίζεται στον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
-
Watson, J. B., & Rayner, R. (1920). Conditioned emotional reactions. Journal of Experimental Psychology, 3(1), 1–14.
-
Harris, B. (1979). Whatever happened to Little Albert? American Psychologist, 34(2), 151–160.
-
Beck, H. P., Levinson, S., & Irons, G. (2009). Finding Little Albert: A journey to John B. Watson’s infant subject. American Psychologist, 64(7), 605–614.
Advertising
-
Cherry, K. (2024). The Little Albert Experiment. Verywell Mind.
