Υπερρεαλισμός: Μια μορφή φρουδικής ψυχο-πλάνησης

υπερρεαλισμός
Πηγή εικόνας: “An Early dream of Sigmund FREUD” by Ricmeric-sylandric.com

Ντανταϊσμός-Υπερρεαλισμός

Εκεί όπου το μούδιασμα της λογικής νόρμας μεθά από την παραζάλη της αυτόματης γραφής, καλλιτέχνες και επιστήμονες, φιλόσοφοι και ψυχίατροι μοιρογνωμούν νου και ψυχή στο «καφενείο των ιδεών» του 19ου αι. λίγο πριν τη χάση της ντανταϊστικής επαναστάσεως και τη φέξη ενός νέου καλλιτεχνικού ρεύματος.

«Το Νταντά», σημείωνε ο ποιητής και συγγραφέας Τριστάν Τζαρά, «είναι ένας αστερισμός πολύπλευρων και ελεύθερων ατόμων». Ο Γιόχανς Μπάαντερ δήλωνε σκωπτικά: «life is not just here but da, da! (εκεί, εκεί!)» Η αντισυμβατική φλόγα των μυημένων στη ντανταϊστική καλλιτεχνική “θηριωδία” κατατρώγει τις αποκρυσταλλωμένες πεποιθήσεις της εποχής μέσα στη ζοφερότητα του Ά ΠΠ. Η αναδυόμενη αισθητική του σοκ κλυδωνίζοντας συθέμελα τον ασφυκτικά κενό αξιών κόσμο συντελεί στη δημιουργία ενός νέου τύπου ανθρώπου, ενός πνευματικού επαναστάτη. Οι καρποί της «ιδεολογικής» προόδου, του τυχαίου και παράλογου του ντανταϊσμού καλλιεργούνται  στο γόνιμο καλλιτεχνικό έδαφος του υπερρεαλισμού με βασικό υποκινητή τον Αντρέ Μπρετόν.

Από το Ντάντα στον… Σίγκμουντ Φρόιντ

Η σταθερή πίστη στην ύπαρξη μιας ανώτερης πραγματικότητας μέσω ενός συγκερασμού διαφόρων μορφών συνειρμού αποδίδει ιδιαίτερη μνεία στους ψυχαναλυτικούς χειρισμούς του μεταφραστή των ονείρων Αυστριακού Σίγκμουντ Φρόιντ. Έκσταση, όνειρα, γλωσσολαλιά, παραισθήσεις φαινόμενα που έχριζαν επιστημονικής ματιάς καθώς τίθεντο στο ψυχαναλυτικό μικροσκόπιο. Έναντι της αναρχικότητας του Ντάντα που οδηγεί σε κατάκτηση της ελευθερίας με αποκαθήλωση των συμβατικών κοινωνικών δεδομένων, ο υπερρεαλισμός εγγυάται την πρόσβαση σε μια ελευθερία εδρασμένη στην έρευνα της φιλοσοφίας και της ψυχολογίας.

«Ο σουρεαλισμός είναι καθαρός ψυχικός αυτοματισμός μέσω του οποίου μπορούμε να εκφράσουμε είτε προφορικά είτε γραπτά ή και με άλλους τρόπους την πραγματική λειτουργία της σκέψης. Είναι αυτό που υπαγορεύει η σκέψη όταν απουσιάζει ο έλεγχος που ασκεί η λογική μακριά από κάθε αισθητική ή ηθική ανησυχίας» (Breton 1924). Σύμφωνα με τους σουρεαλιστές ένας εκ των πρωτεργατών της καλλιτεχνικής τάσης, ο Sade θεωρήθηκε ως «ο γνήσιος προάγγελος του Φρόιντ και όλης της σύγχρονης ψυχοπαθολογίας». Οι νοητές περιπλανήσεις του Φρόιντ στα ακανόνιστα σύνορα συνειδητού και υποσυνείδητου σε αχαρτογράφητα ύδατα του ονείρου με πλοηγό σημαντικά επιστημονικά πορίσματα ανέδειξε τη λειτουργία του ονείρου σε αναπόσπαστο μέρος της ύπαρξής μας.

Διαβάστε επίσης  Νέα χρονιά σημαίνει νέοι στόχοι
Advertising

Advertisements
Ad 14

Ο υπερρεαλισμός του Εμπειρίκου

«Ο υπερρεαλισμός» σημείωνε ο Ανδρέας Εμπειρίκος σε διάλεξη του 1935 «αποτελεί μια φρενιασμένη προσπάθεια όχι μόνο λυτρωμού από ζυγούς και κανόνες ακαδημιών, μα και ένθερμη εκδήλωση πόθου πλήρους ζωής και άρνηση υποταγής σε οιοδήποτε είδος θανάτου». Αυτόματη γραφή αλλά και ψυχαναλυτικός λόγος δύο άρρηκτα συγκοινωνούντα δοχεία που λοξοδρομούν από την τυπική καταγραφή των νοητικών παραστάσεων στα σκοτεινά μονοπάτια της ψυχικής αποπλάνησης. Λέξεις, σκέψεις, οράματα και ιδέες ατάκτως ειρημένες ως πλίνθοι του καλλιτεχνικού οικοδομήματος συστήνουν μια διαφορετική, αποκλίνουσα μορφή ελευθερίας απαλλαγμένη από τα βαρίδια της λογοκρισίας και της νοητικής στενότητας.

Η πένα του ποιητή ακονίζεται σε νοήματα βαρύγδουπα που σκοντάφτουν στις παύλες της λογικής. Το πινέλο του Εγγονόπουλου σε συνεχή αντιπαράθεση με τις υπερρεαλιστικές επιταγές «φούμαρε» ανησυχίες μιας ακατέργαστης τέχνης. Μιας τέχνης που παρέδιδε τα ηνία στον μηχανισμό της τύχης. «Χωρίς το έργο του Φρόυντ» κατά τον Εμπειρίκο «ίσως ο υπερρεαλισμός να μην είχε γεννηθεί ακόμη ή να είχε μικροτέρα απήχησιν και να έφθανε σε ολιγότερον βάθος. Διότι το ασυνείδητο είναι η πηγή από την οποία ήντλησε ο υπερρεαλισμός αφάνταστα ποιητικά πλούτη».

Οι ασυνείδητες επιθυμίες στο… βυθό των ονείρων

Η ακτινογραφία των ονείρων του Φρόιντ ξεσκεπάζει ασυνείδητες εσωτερικές τάσεις που φρουρούνται από έναν πανίσχυρο μηχανισμό. Ασυνείδητες επιθυμίες τίθενται στο μικροσκόπιο της ψυχολογικής θεωρίας των ονείρων του. Την ίδια στιγμή λαμβάνουν σάρκα και οστά κατά τη διάρκεια του ύπνου μας. Το όνειρο υπό το μανδύα της ψευδαισθητικής ικανοποίησης μιας ασυνείδητης επιθυμίας αποτελεί μια εξισορρόπηση ανάμεσα σε ασυνείδητες ευχές που επιζητούν έκφραση αλλά και τη συνακόλουθη λογοκρισία της απώθησης.

Το «ονειρικό έργο» του Φρόιντ μέσω της συνύπαρξης ετερογενών στοιχείων, τη σύμπτυξη ανομοιογενών αντικειμένων με καθ’ όλα ανορθόδοξο τρόπο ή ακόμη και την επιστράτευση εικόνων με συμβολικές μεταφράσεις φιλοξενείται στην παραισθησία της «ονειρικής ζωγραφικής» του Νταλί. Οι ψυχολογικές ανησυχίες του ζωγράφου χορογραφούνται με έντονους χρωματισμούς επάνω σε πίνακες ωσάν εικονογραφήσεις  σε μελέτες συγκεκριμένων περιστατικών του Φρόιντ. Τα έργα αυτά εντούτοις απέχουν από μια απόπειρα προσέγγισης του ασυνείδητου, εφόσον η διαδικασία της ερμηνείας έχει δρομολογηθεί από τον ίδιο τον καλλιτέχνη.

Διαβάστε επίσης  Αυτογνωσία: Η δημιουργία σχημάτων για τον εαυτό
Advertising

Το ασυνείδητο των ονείρων

Τα όνειρα ή αλλιώς οι κωδικοποιημένες εκφράσεις ασυνείδητων φόβων και επιθυμιών που εδράζονται σε πολιτισμικά συμπιεσμένες ενστικτώδεις κινήσεις του ασυνείδητου χρίζουν άμεσης επίλυσης μέσω της διαδικασίας ψυχολογικής φροϋδικής ανάλυσης. Σεξουαλικότητα, ερωτική επιθυμία και βία θεμελιώδεις πυλώνες των φροϋδικών θεωριών του νου, πυξίδες των σουρεαλιστικών τάσεων σε μια εποχή ηθικής και σεξουαλικής συμβατικότητας. Οι ελεύθεροι συνειρμοί του Φρόιντ-η βασική εργαλειοθήκη του Αυστριακού προς τελική ίαση του ασθενούς ξεκλειδώνουν μέσω της αυτόματης γραφής ή του αυτόματου σχεδίου του Μπρετόν την πρόσβαση στις δύσβατες ατραπούς του ασυνείδητου. Η υπερρεαλιστική θεωρία μια αλλότερη μεταφορά της απλοϊκής κατανόησης των γραπτών του Φρόιντ ανέδειξε την ανθρώπινη ψυχολογία του Αυστριακού σε καλλιτεχνικό μίτο στο Παρίσι της δεκαετίας του 1920.

Το ασυνείδητο του Φρόιντ χάσκει στα ενδότερα του ανθρώπινου νου δομημένο σαν γλώσσα που λησμονεί το όνομά της. Η καταστολή πρωταρχικών επιθυμιών και βασικών ενστίκτων εν μέσω μιας σκληροτράχηλης κοινωνικής σύμβασης εξαναγκάζει τον αλυσοδεμένο νου σε ξέβρασμα στα ποιητικά και εικαστικά ακρογιάλια μέσω μετατόπισης και μεταφοράς ή υποκατάστασης. Ξεχασμένα θραύσματα ενός ακατάπαυστου καλλιτεχνικού μονολόγου εκτοξεύονται ωσάν χειροβομβίδες επάνω σε λευκό καμβά μέσω ενός λόγου-φυγά. Και η αυτόματη γραφή η τελική Έξοδος των φυλακισμένων λέξεων προς την ποθητή ελευθερία. «… η ουσιαστική ανακάλυψη του σουρεαλισμού είναι ότι, χωρίς προκαταρκτική πρόθεση, το στυλό που ρέει για να γράψει και το μολύβι που τρέχει για να σχεδιάσετε ή να περιστρέψει μια απείρως πολύτιμη ουσία. ”

Οι “εμμονές” του Max Ernst

πηγή εικόνας: Une Semaine de Bonté: Βιβλίο IV Oedipus , 1934

Εικόνες σεξουαλικής βίας ως αποκυήματα ασυνείδητων σκέψεων και επιθυμιών ή αλλιώς οι «εμμονές» του Max Ernst πρωταγωνιστούν και σε δημιουργίες καλλιτεχνών όπως ο Andre Masson. Κατακερματισμένα γυναικεία κορμιά, μαχαίρια, ψάρια, κομμένα ρόδια οι ασυνείδητες σουρεαλιστικές κραυγές  του Masson. Ωστόσο η ακηδία των καλλιτεχνών για θεραπεία της νεύρωσης μέσω της ψυχαναλυτικής διαδρομής μήκυναν την απόσταση από τη θεραπευτική δυναμική των θεωριών του Φρόιντ. Ο σουρεαλιστικός εορτασμός της τρέλας ως μια μορφή ψυχολογικής απελευθέρωσης με τη δημοσίευση εικόνων αντικειμένων από ασθενείς ψυχιατρικών κλινικών εξισορρόπησε την πραγματικότητα με την «ανορθοδοξία» των ασυνείδητων επιθυμιών. Οι τρελοί ως άλλοι καλλιτέχνες διαρρήγνυαν την συμφωνία με τις ασφυκτικές κοινωνικές συμβάσεις ταξιδεύοντας σε μια άλλη διάσταση. Εκεί οπού επέφεραν την εκπλήρωση των βαθύτερων επιθυμιών τους.

Διαβάστε επίσης  Ήχοι και συναισθήματα: Η διαδρομή από τον ρυθμό στην ψυχή

Οι ψυχολογικοί μηχανισμοί του ονείρου

πηγή εικόνας: Φωτογραφίες αντικειμένων που έγιναν από τους ψυχικά ασθενείς που δημοσιεύθηκαν στο La Révolution Surréaliste , αρ. 12 (15 Δεκεμβρίου 1929), σελ. 42-43

 

Ο μηχανισμός εκτοπισμού ή αλλιώς το σπουδαιότερο επίτευγμα της ονειρικής εργασίας με τη σταδιακή συγκάλυψη της αληθινής φύσης των ονειρικών σκέψεων και την αντικατάσταση αντικειμένων αλλά και ο μηχανισμός συμπύκνωσης συντελούν στην αποκωδικοποίηση των ενδόμυχων σκέψεων ενός ονειροπόλου με τη βοήθεια του αναλυτή.

Advertising

«Από την εποχή του Bakounine έχει να διαμορφωθεί στην Ευρώπη μια ριζοσπαστική αντίληψη για την ιδέα της ελευθερίας και αυτό το συναντά κανείς μόνο στους υπερρεαλιστές. Είναι οι πρώτοι που απαρνούνται την ιδεολογική πλέον ακαμψία του φιλελευθερισμού και τις ηθικολογίες της ουμανιστικής σκέψης. Οι υπερρεαλιστές γνωρίζουν ότι η ελευθερία κερδίζεται με χίλιες θυσίες και μάλιστα τις πιο σκληρές, ότι δεν γνωρίζει όρια, ότι απορρίπτει κάθε υπολογισμό και το μόνο που επιδιώκει είναι η απόλυτη ολοκλήρωσή της», δήλωνε σε άρθρο του το 1929 ο Walter Benjamin. Η αιχμαλωσία σκέψεων, επιθυμιών στον ασυνείδητο νου ξεσπά μέσα από φυγάδες λέξεις, διαπλεκόμενα νοήματα, παράταιρα χρώματα στον λογισμό του καλλιτέχνη. Μια σουρεαλιστική παραζάλη με αρκετές δόσεις φροϋδικής ψυχο-πλάνησης.

Πηγές:

  • Ο Σίγκμουντ Φρόιντ και η ερμηνεία των ονείρων, ανακτήθηκε από www.socialpolicy.gr(τελευταία πρόσβαση στις 5/01/2021)
  • Εγγονόπουλος και Υπερρεαλισμός, ανακτήθηκε από www.fotodendro.blogspot.com(τελευταία πρόσβαση στις 5/01/2021)
  • surrealism and freudian theory, ανακτήθηκε από www.arthistoryunstuffed.com(τελευταία πρόσβαση στις 5/01/2021)
  • Surrealism and Psychoanalysis, ανακτήθηκε από www.khanacademy.org(τελευταία πρόσβαση στις 5/01/2021)

"Το γράψιμο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα κατευθυνόμενο όνειρο." - Χόρχε Λουίς Μπόρχες
"Ονειροπόλα" δυναμική, πειθαρχημένα απρόβλεπτη, ζωηρά εκκεντρική. Ή αλλιώς ο 24χρονος εαυτός μου που πασχίζει να σκαρώσει πάνω σε τσαλακωμένα αποκόμματα ξεχασμένους στίχους. Γεννημένη στη Θεσσαλονίκη, απόφοιτος της Κλασικής Φιλολογίας του Α.Π.Θ., με διακαή πόθο τη δημοσιογραφία και υποτροφία σε ιδιωτική σχολή δημοσιογραφίας. Εθισμένη στη συγγραφή, τη σοκολάτα, τη μόδα, την υποκριτική, τις φωτογραφίες, το ποδόσφαιρο και.. πάντα σ' ένα ποτήρι κόκκινο κρασί. Κυνηγημένη από μία ανάγκη να αποτυπώσει στο χαρτί ιδέες, ιδέες και αισθήσεις που γίνονται λέξεις, παύλες και τελείες.

Αρθρα απο την ιδια κατηγορια

Μουσική τζαζ και τέχνη

Η τέχνη της τζαζ στη ζωγραφική είναι βασισμένη στη μουσική,
μυστικά για πηχτές σούπες

Μυστικά για πηχτές σούπες

Τα μυστικά για πηχτές σούπες ξεκινούν με μια βασική αρχή,