Ιστορικά στοιχεία
Ο «Άνθρωπος του Βιτρούβιου» είναι διάσημο σχέδιο του Leonardo da Vinci το οποίο χρονολογείται στο τέλος του 15ου αιώνα. Σήμερα αποτελεί μόνιμο έργο στη συλλογή της Gallerie dell’ Accademia της Βενετίας. Ο Μάρκος Βιτρούβιος Πολλίωνας ήταν Ρωμαίος αρχιτέκτονας και μηχανικός, με κύριο έργο του τα Δέκα Βιβλία Αρχιτεκτονικής (De architectura), στα οποία χρησιμοποιήθηκαν πολλά στοιχεία ελληνικών πηγών. Η θεωρία του Βιτρούβιου ορίζεται ως ανθρωπομορφική, διότι βασίζεται στις τέλειες αναλογίες του ανθρώπινου σώματος. Το πιο γνωστό σχέδιο είναι ο «Άνθρωπος του Βιτρούβιου» ή «Κανόνας των Αναλογιών», ο οποίος αποδίδεται από τον Leonardo da Vinci, αντλώντας τις αρχές των αναλογιών του Ρωμαίου αρχιτέκτονα.
Το σχέδιο φτιάχτηκε περίπου το 1490 από τον Leonardo da Vinci και περιέχει προσωπικές του σημειώσεις, βασισμένες στη δουλειά και τη θεωρία του Βιτρούβιου. Παρουσιάζει την οπτική γωνία του da Vinci για τις ιδανικές αναλογίες του ανθρώπινου σώματος, στηριζόμενο σε μαθηματικά μοντέλα με κύρια στοιχεία γεωμετρίας. Η μαθηματική επεξήγηση του σχεδίου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα που οδήγησαν στην Ιταλική Αναγέννηση. Συγκεκριμένα, η ενασχόληση του da Vinci με τις επιστήμες αποτελεί πρότυπο για πολλούς μεταγενέστερους καλλιτέχνες. Ο συνδυασμός της επιστήμης της ανατομίας, των μαθηματικών και της τέχνης υποδηλώνουν την καινοτομία του Leonardo να ερμηνεύσει σύμβολα, τα οποία είχαν δυνατή σημασία στην πολιτική και τη θρησκεία της περιόδου.
Παρουσίαση σχεδίου
Ο «Άνθρωπος του Βιτρούβιου» απεικονίζει μια γυμνή ανδρική φιγούρα, τοποθετημένη σε δύο θέσεις, της οποίας τα μέλη τοποθετούνται σε έναν κύκλο και ένα τετράγωνο αντίστοιχα. Αρχικά, ο da Vinci διατυπώνει πως η φιγούρα που βρίσκεται σε θέση ανάτασης είναι δυνατόν να εγγράψει έναν κύκλο. Αντίθετα, όταν ο άνθρωπος τοποθετηθεί σε θέση έκτασης χεριών, τότε τα άκρα του περιέχονται και σχηματίζουν ένα τετράγωνο. Το παραπάνω σχέδιο εξηγεί το συμμετρικό σχεδιασμό του ανθρώπινου σώματος ως προς όλα τα μέλη του αντίστοιχα.
Πιο συγκεκριμένα, όλα τα μέλη του ανδρικού σώματος παρουσιάζουν ανάλογη σχέση μεταξύ τους. Αξίζει να σημειωθεί, όπως προκύπτει από τις σημειώσεις του da Vinci, ότι το ύψος του ανθρώπου ισούται με 24 παλάμες και στη συνέχεια είναι ίσο με το μήκος των χεριών του σε ανάταση. Ακολούθως, η ανατομία του προσώπου είναι τέτοια ώστε τα μέρη του (πηγούνι, μύτη, αυτιά) να σχηματίζουν ίσες αποστάσεις μεταξύ τους. Από αυτές τις μετρήσεις προκύπτει πως το μήκος του αντίχειρα είναι ίσο με το μήκος της μύτης.
Η σημασιολογική ερμηνεία του σχεδίου είναι πολλαπλή. Σύμφωνα με την αρχική οπτική της φιγούρας γίνεται αναφορά στις τέλειες αναλογίες της ανατομίας. Ακολουθώντας τα δεδομένα του ιστορικού τέχνης, Ρομπέρτο Κόνκας, αυτό που κρύβεται πίσω από το γεωμετρικό σχήμα και την απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος, είναι ένας αλγόριθμος που συνήθιζαν να υιοθετούν στα έργα τους οι καλλιτέχνες από τον 4ο έως τον 17ο αιώνα. Αυτό συνέβαινε για να εξασφαλίσουν την πραγματοποίηση της «Χρυσής Τομής». Ο Βιτρούβιος υποστήριζε πως αν ένας άνθρωπος χωρούσε ταυτόχρονα, με τα χέρια σε έκταση, σε έναν κύκλο και ένα τετράγωνο τότε υπήρχε η ιδανική διάσταση του σχεδίου, η Χρυσή Τομή.
Παρατηρήσεις του da Vinci
O Leonardo da Vinci, όμως, διόρθωσε κάποιες ανακρίβειες του Βιτρούβιου το 1489, όταν ξεκίνησε ο ίδιος τις προσωπικές του μελέτες στην ανθρώπινη ανατομία. Ειδικά, σημαντική παρατήρηση αποτελεί η τοποθέτηση του βαρύκεντρου. Δηλαδή, ο κύκλος και το τετράγωνο, στα οποία εγγράφεται η ανδρική φιγούρα, δεν μπορούν να έχουν το ίδιο κέντρο. Στον κύκλο, κεντρικό σημείο της ανθρώπινης φιγούρας είναι ο ομφαλός, ενώ στο τετράγωνο το σημείο αυτό βρίσκεται χαμηλότερα. Επιπλέον, παρατηρώντας λεπτομερέστερα το σχέδιο, διαπιστώνεται πως τα πόδια του άνδρα δεν βρίσκονται σε ίδια θέση μεταξύ τους. Αυτό συμβαίνει και στα δύο σχήματα, με το αριστερό πόδι να έχει διαφορετική κλίση από το δεξί.
Αξίζει να σημειωθεί πως το σχέδιο που απεικονίζει τον «Άνθρωπο του Βιτρούβιου» προβάλλει μια σύνδεση της επιστήμης των μαθηματικών και της τέχνης. Συνεπώς, υποδεικνύει την ολοκληρωμένη αντίληψη του Leonardo da Vinci ως προς την διεξοδική κατανόηση των αναλογιών και της ανατομίας. Ο ίδιος επιχειρεί να συσχετίσει τον άνθρωπο με τη φύση και χαρακτηρίζει τον Άνθρωπο του Βιτρούβιου ως μία κοσμογραφία του μικρόκοσμου. Ήδη από την αρχαιότητα, τα δύο σχήματα που περιέχουν την ανδρική φιγούρα έχουν συμβολική σημασία. Ο κύκλος συμβολίζει την τελειότητα, όπου όλα τα σημεία της περιμέτρου απέχουν ίση απόσταση από το κέντρο. Ομοίως, το τετράγωνο είναι το σύμβολο των στοιχείων της φύσης (αέρας, φωτιά, νερό, γη), των σημείων του προσανατολισμού και των εποχών. Έτσι, ο da Vinci καταλήγει να πιστεύει ότι ο μηχανισμός της συμμετρίας του ανθρώπινου σώματος αντιπροσωπεύει τον τρόπο λειτουργίας του Σύμπαντος ως όλο.
Πηγές άρθρου:
https://www.cnn.gr/style/politismos/story/200071/o-anthropos-toy-vitroyvioy-toy-nta-vintsi-apokalyptei-ta-mystika-toy
https://en.wikipedia.org/wiki/Vitruvian_Man
https://www.britannica.com/biography/Leonardo-da-Vinci/Anatomical-studies-and-drawings
