Απομόνωση αρχαίου DNA από μερικούς στρατιώτες φανέρωσε επιμολύνσεις από ορισμένους μολυσματικούς παράγοντες . “Napoleon’s Retreat from Moscow” painted by Adolph Northen in 1851, ΠΗΓΗ : BARBIERI ET AL., CURRENT BIOLOGY

Το αρχαίο DNA μας απαντά : Τι αποδεκάτισε την Μεγάλη Στρατιά του Ναπολέοντα το 1812 ;

Το 2022 έφερε στο προσκήνειο της κοινής γνώμης την έννοια του αρχαίου DNA ( aDNA ) . Το μεγάλου κύρους βραβείο Νόμπελ Ιατρικής και Φυσιολογίας είχε απονεμηθεί στον μοριακό βιολόγο Svante Pääbo για την δουλειά της διεπιστημονικής του ομάδας πάνω στην μελέτη αρχαίων ανθρώπινων απολιθωμάτων . Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες κατάφεραν να ενώσουν τα παζλ της γενετικής πληροφορίας, που απομόνωσαν από τους μακρινούς μας ‘ξαδέρφους’ Νεαντερντάλ  . Αυτή η μελέτη πρόσφερε μεγαλύτερο φως στην εξελικτική ιστορία του ανθρώπου  .

Το αρχαίο DNA στο προσκήνιο

Στις 3 Νοεμβρίου του 2025 , το αρχαίο DNA έρχεται πάλι στην επιφάνεια και ,αυτήν την φορά ,προσθέτει το στίγμα του στην ευρωπαϊκή ιστορία . Επιστημονική ομάδα από το Ινστιτούτο Pasteur της Γαλλίας κατάφεραν να βρουν σε 13 δείγματα απολιθωμένων  δοντιών από στρατιώτες της Μεγάλης στρατιάς ( Grande Armée) επιμολύνσεις από το βακτήριο της Σαλμονέλας  και το βακτήριο Borrelia recurrentis .

Μια ματιά στο 1812 : Ο αποδεκατισμός της Μεγάλης Στρατιάς  και οι ομαδικοί τάφοι στην Λιθουανία 

Η εκστρατεία της Μεγάλης Στρατιάς

Το 1812 ο  γάλλος αυτοκράτορας Ναπολέων ο πρώτος  συγκέντρωσε τεράστιο στρατό μεταξύ 500.000 και 600.000 ανδρών για να εισβάλει στην Ρωσία . Ωστόσο , σε αντίθεση με τα φιλόδοξα σχέδια του αυτοκράτορα, η εκστρατεία του δεν κατέληξε όπως ήταν αποτυπωμένη στην σκέψη του . Καθώς η στρατιά του κατέφθασε στην Μόσχα, βρέθηκαν απομονωμένοι σε μια κατεστραμμένη έρημη πόλη , δίχως να έχουν έρθει αντιμέτωποι με τον ρωσικό στρατό . Το γεγονός αυτό σηματοδότησε μια μακράς διάρκειας μετακίνηση του στρατού ,προκειμένου να επιστρέψει πίσω στην Γαλλία . Η περίοδος αυτή ήταν καταλυτική για τον πλήρη κατακερματισμό της στρατιάς , καθώς ένας μεγάλος αριθμός από  στρατιώτες χάθηκαν στην πορεία του δρόμου ανεξήγητα .

Τον Δεκέμβριο του 1812 , 70.000 άντρες  κατέφθασαν στο Βίλνιους  , και λιγότεροι από τους μισούς κατάφεραν να ξεφύγουν από την αφιλόξενη πρωτεύουσα της Λιθουανίας . Προφανώς , οι επιθέσεις αντίπαλων στρατευμάτων , μονάχα, δεν δικαιολογούν έναν τόσο μεγάλο κατακερματισμό . Ανώτεροι παράγοντες από αυτούς της ανθρώπινης φύσης ήταν καθοριστικοί , όπως οι καιρικές συνθήκες και η διασπορά ,άγνωστων τότε , μολυσματικών ασθενειών . 

Βίλνιους : Ένα αρχαιολογικό βήμα πιο κοντά στο μυστήριο της Μεγάλης Στρατιάς

Τέλη φθινοπώρου του 2001 , κατά την διάρκεια κατασκευαστικών έργων , ανακαλύφθηκε τυχαία ένας ομαδικός τάφος στο Βίλνιους . Έπειτα από αρκετές μελέτες και παρατηρήσεις ,αρχαιολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα πως τα απολιθωμένα οστά άνηκαν σε άνδρες από την Μεγάλη Στρατιά του Ναπολέοντα . Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους ομαδικούς τάφους που είχε ανακαλυφθεί μέχρι τότε , φανερώνοντας το χαμένο κομμάτι της ιστορίας πίσω από την συντριπτική καταστροφή ενός από τους μεγαλύτερους ευρωπαϊκούς στρατούς . Επιστήμονες ,εκμεταλευόμενοι αυτό το εύρημα , επιχείρησαν πολλαπλές φορές να μελετήσουν τα απολιθώματα των χαμένων στρατιωτών ώστε να διαπιστώσουν την αιτία πίσω από τον γρίφο του θανάτου τους . Αυτόν τον Νοέμβριο ,ωστόσο , η επιστημονική ομάδα του ινστιτούτου Παστέρ ,στην Γαλλία , κάνοντας αναλύσεις δειγμάτων  αρχαίου DNA από δόντια 13 στρατιωτών έδωσε μια απάντηση σε αυτήν την μακρόχρονη ιστορική σπαζοκεφαλιά . 

Τι αποκάλυψαν οι μελέτες aDNA για τον στρατό του Ναπολέοντα

3 Νοεμβρίου 2025 δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Current Biology η συγκεκριμένη μελέτη .Οι επιστήμονες ανέλυσαν διατηρημένα τμήματα DNA από τα δόντια των νεκρών στρατιωτών .Κάθε ένα από τα δόντια περιείχε 20 εκατομμύρια τμήματα λέξεων που συνιστούν μια μορφή πληροφορίας . Οι πληροφορίες αυτές μπορεί να σχετίζονται με  περιβαλλοντικούς παράγοντες στους οποίους είχαν εκτεθεί οι άντρες , να χαρακτηρίζουν τον καθένα από αυτούς , είτε να εκφράζουν μολυσματικούς μικροοργανισμούς που κατά πάσα πιθανότητα τους είχαν επιμολύνει .

Πως μελέτησαν οι επιστήμονες το aDNA

Το αρχαίο dna ωστόσο ,έχοντας διατηρηθεί για πολλά χρόνια στα απολιθωμένα μέρη του σώματος ,  φέρει πληροφορίες που μπορεί να έχουν υποστεί ,με το πέρασμα των καιρών, ορισμένες φθορές ή καταστροφές . Προκειμένου να μπορέσουν να το μελετίσουν, παρά αυτήν την δυσκολία , επικεντρώθηκαν σε έναν μικρό αριθμό γραμμάτων πληροφορίας . Σύγκριναν , λοιπόν, τα γράμματα αυτά με γνωστές βάσεις δεδομένων που φέρουν ‘βιβλία’ πληροφορίας για 185 γνωστούς παθογόνους μικροοργανισμούς , οι οποίοι είναι γνωστό ότι έχουν θανατηφόρες επιπτώσεις με την μόλυνση τους . Λαμβάνοντας υπόψιν τα συμπτώματα που είχαν καταγραφεί ιστορικά και την συχνότητα εμφάνισης των συγκεκριμένων ‘γραμμάτων ‘ που επέλεξαν να αναλύσουν, κατέληξαν στο συμπέρασμα της συνδιασμένης ύπαρξης δύο βακτηρίων . Το Borrelia revurrentis, που είναι υπευθυνο για την υποτροπιάζουσα πυρετική νόσο και μεταδίδεται μέσω ψειρών , και το Salmonella Enterica , υπεύθηνο για τον Τυφοειδή πυρετό.

Η σύγχρονη επιστήμη σε συνεργασία με την ιστορία του παρελθόντος

Οι μολυσματικοί παράγοντες

Ο τυφοειδής πυρετός ήταν παρών στην Ευρώπη για χιλιάδες χρόνια και μέχρι το 1812 τα συμπτώματα του ήταν οικεία . Παρόλα αυτά ,κατά την εκστρατεία του Ναπολέντα στις, μέχρι σήμερα γνωστές ,ιστορικές πηγές δεν έχει καταγραφεί .Ένα αίτιο είναι το γεγονός ότι η συμπτωματολογία του είναι εύκολο να την συγχήσει κανείς με  την ύπαρξη άλλων διαφορετικών  παθογόνων . Το βακτήριο Salmonella Enterica μεταδίδεται μέσω της κατανάλωσης τροφίμων και νερού που περιέχουν απορρήματα της ανθρώπινης δραστηριότητας . Κάτι τέτοιο δεν είναι ανέφηκτο άμα αναθεωρήσει κανείς τις παρελθοντικές συνθήκες υγειηνής .

Το αρχαίο DNA και οι μολυσματικοί παράγοντες του παρελθόντος

Είναι σημαντικό να τονιστεί πως η νόσος από αυτούς τους παθογόνους δεν αποτελούσε τον καθοριστικό παράγοντα για τον αποδεκατισμό της Μεγάλης Στρατιάς . Συγκυρίες όπως η κούραση ,οι  ακραίες καιρικές συνθήκες και ο λιμός ήταν η αχίλλειος φτέρνα που κατέστησε τους άντρες ευάλωτους ως προς την προσβολή τους από αυτά τα παθογόνα βακτήρια . Το γεγονός αυτό δεν καθιστά την επίκαιρη αυτή μελέτη ασήμαντη όμως . Οι σύγχρονες τεχνικές ανάλυσης του γενετικού υλικού ανοίγουν το παράθυρο των παρελθοντικών επιδημιών . Ακόμα και αν ένα δείγμα πληροφορίας φέρει μονάχα μικρές σπασμένες λέξεις , είναι εφικτός ο προσδιορισμός μικροοργανισμών που το έχουν επιμολύνει με σημαντική ακρίβεια. Έτσι τελικά , το αρχαίο DNA ανοίγει την πόρτα στην ιστορία των παρελθοντικών επιδημιών . 

ΠΗΓΕΣ 

 1. Khedkar, S. (2025, October 24). Napoleon’s 1812 Army Suffered from Paratyphoid and Relapsing Fevers, Ancient DNA Reveals. The Scientist. https://www.the-scientist.com/napoleon-s-1812-army-suffered-from-paratyphoid-and-relapsing-fevers-ancient-dna-reveals-73648

2.  Martiniano, R., De Sanctis, B., Hallast, P., & Durbin, R. (2022). Placing Ancient DNA Sequences into Reference Phylogenies. Molecular Biology and Evolution, 39(2). https://doi.org/10.1093/molbev/msac017

3.   Signoli, M., Ardagna, Y., Adalian, P., Devriendt, W., Lalys, L., Rigeade, C., Vette, T., Kuncevicius, A., Poskiene, J., Barkus, A., Palubeckaité, Z., Garmus, A., Pugaciauskas, V., Jankauskas, R., & Dutour, O. (2004). Discovery of a mass grave of Napoleonic period in Lithuania (1812, Vilnius). Comptes Rendus Palevol, 3(3), 219–227. https://doi.org/10.1016/j.crpv.2004.02.003

4.  Barbieri, R., Fumey, J., Kabral, H., Scheib, C. L., Signoli, M., Costedoat, C., & Rascovan, N. (2025). Paratyphoid fever and relapsing fever in 1812 Napoleon’s devastated army. Current Biology, 35(21), 5384-5391.e4. https://doi.org/10.1016/j.cub.2025.09.047

5. Jones, E. D. (2018). Ancient DNA: a history of the science before Jurassic Park. Studies in History and Philosophy of Science Part C Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences, 68–69, 1–14. https://doi.org/10.1016/j.shpsc.2018.02.001

6. Liu, Y., Bennett, E. A., & Fu, Q. (2022). Evolving ancient DNA techniques and the future of human history. Cell, 185(15), 2632–2635. https://doi.org/10.1016/j.cell.2022.06.009

 

Διαβάστε  εδώ περισσότερα για την ανθρώπινη προϊστορία και την συσχέτιση επιστήμης με ιστορία