Οι ψυχικές ασθένειες και τέχνη
Ψυχικές ασθένειες όπως η κατάθλιψη «είναι ο μεγαλύτερος παράγοντας που συμβάλλει στην παγκόσμια αναπηρία» (World Health Organization, 2017). Συνοδεύονται συχνά με στίγμα και ντροπή. Είναι συνήθως πολύ υποκειμενικές και αυτό συμβάλλει στην απομάκρυνση του ασθενούς από την οικογένειά του και τους φίλους του. Έτσι ο ασθενής αισθάνεται υπερβολικά μοναχικός και απομονωμένος. Αυτό αποτελεί εμπόδιο στη διαδικασία της θεραπείας, καθώς ο ασθενής αισθάνεται πως κανείς δεν πιστεύει την πραγματικότητά του και συχνά διστάζει να την εκφράσει.
Ο παραπάνω είναι και ένας από τους λόγους γιατί οι ασθενείς και οι θεραπευτές στράφηκαν στην τέχνη για την λύση των ψυχικών ασθενειών. Οι θεραπευτές χρειαζόντουσαν περισσότερα εργαλεία για να βοηθήσουν τους ασθενείς τους, και οι ασθενείς χρειαζόντουσαν περισσότερα εργαλεία για να εκφράσουν αυτά που δεν μπορούσαν να ειπωθούν. Παρακάτω θα αναλύσουμε κάποια παραδείγματα καλλιτεχνών που εκφράζουν μέσα από την τέχνη τους τα προβλήματά τους με την ψυχική υγεία.
Vincent Van Gogh
Εννοείται, το πιο αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι αυτό του Vincent Van Gogh. Ένας εικαστικός καλλιτέχνης ο οποίος υπέφερε από διπολική διαταραχή, το οποίο τον οδήγησε να πάρει την ίδια του την ζωή το 1890. Έναν μήνα πριν τον θάνατό του ζωγράφισε τον πίνακα «Wheatfield with crows». Σε αυτόν τον πίνακα βλέπουμε έναν σκοτεινό ουρανό να στοιχειώνει το τοπίο «δημιουργώντας μια αίσθηση ενός προαισθήματος». (Mustafa C. et.al, 2020). Μάλλον προαισθήματος θανάτου, όπως συμβολίζει το κοπάδι από κοράκια. Επιπλέον, οι Mustafa και Normahani (2020), στην έρευνά τους αναλύουν περαιτέρω τους δρόμους στον πίνακα οι οποίοι «δεν φαίνεται να οδηγούν κάπου, δημιουργώντας έτσι μια αίσθηση σύγχυσης και μια αίσθηση του τρομακτικού άγνωστου. Αυτό το συναίσθημα ενισχύεται από τις σκόπιμες πινελιές που δημιουργούν την εντύπωση ενός εχθρικού, αδυσώπητου τοπίου».
Ένα άλλο παράδειγμα του Vincent Van Gogh, χαρακτηριστικό για τις ψυχικές ασθένειες στην τέχνη, είναι αυτό του πίνακα «Self-portrait with a bandaged ear» (1889). Ο καλλιτέχνης δημιούργησε αυτόν τον πίνακα τον Ιανουάριο του 1889, μια εβδομάδα αφότου έφυγε από το νοσοκομείο. Ο λόγος που είχε κάνει εισαγωγή στο νοσοκομείο ήταν επειδή «έκοψε το περισσότερο κομμάτι από το αριστερό του αυτί». (The Courtauld). Ο ίδιος ο πίνακας δείχνει τον ίδιο με μια επίδεση στο αυτί του. Δεν είναι γνωστό τι ακριβώς οδήγησε τον καλλιτέχνη να κόψει το αυτί του, αλλά πιθανότατα συνδέεται με την πάθηση διπολικής διαταραχής που αντιμετώπιζε.
Edvard Munch
Ακόμα ένας καλλιτέχνης που δυσκολεύτηκε με ψυχικές ασθένειες είναι ο Edvard Munch, ο οποίος και νοσηλεύτηκε σε ψυχιατρική κλινική. Επομένως, η ζωή του ξοδεύτηκε σε μεγάλο βαθμό στην απομόνωση. Ένα χαρακτηριστικό έργο που αντιπροσωπεύει την μοναξιά που μπορεί να ένιωθε είναι ο πίνακας «Melancholy» (1894-96). Αυτός ο πίνακας δείχνει έναν άντρα να κάθεται μόνος του δίπλα σε ένα σώμα νερού. Κοιτάζει κενά μπροστά του σαν να είναι χαμένος στις σκέψεις του. Είναι εντελώς αποκομμένος από τους άλλους ανθρώπους που είναι μαζεμένοι στην άλλη άκρη της παραλίας, απομονωμένος και μοναχικός. Ακόμα και τα ρούχα του, τα οποία είναι μαύρα, δίνουν μια αίσθηση θρήνου. Όλα αυτά μαζί με τα χρώματα του πίνακα, σκούρα και μουντά, συνοδεύουν τον τίτλο ο οποίος περιέχει μόνο μια λέξη. Μελαγχολία. Μπορεί ο καλλιτέχνης να μην σκεφτόταν τον ίδιο του τον πόνο όταν ζωγράφιζε τον πίνακα, αλλά σίγουρα αντικατοπτρίζει ένα πιθανό συναίσθημά του, αλλά και αμέτρητων πολλών άλλων ανθρώπων.
Την προηγούμενη χρονιά, 1893, ο ίδιος δημιούργησε τον πίνακα «The scream». Ο πίνακας αυτός έγινε σύμβολο του μοντέρνου άγχους και της ανθρώπινης κατάστασης, καθώς κυριαρχείται από συναισθήματα άγχους και πανικού. Ο ίδιος ανέφερε σε έναν φίλο του, όπως είναι γραμμένο στο σάιτ Annenberg Learner, το εξής: «περπατούσα με δύο φίλους. Ο ήλιος είχε αρχίσει να δύει. Ξαφνικά ο ουρανός έγινε αιματηρό κόκκινο. Σταμάτησα, νιώθοντας εξαντλημένος και έγειρα πάνω στο φράχτη. Υπήρχε αίμα και γλώσσες από φωτιά πάνω από το μπλε-μαύρο φιόρδ και της πόλης. Οι φίλοι μου συνέχισαν να περπατάνε και εγώ στάθηκα εκεί τρέμοντας από το άγχος και, και διαισθάνθηκα μια ατελείωτη κραυγή περνώντας μέσα από την φύση». Αυτό που περιγράφει ο Edvard Munch θα μπορούσε να αντιστοιχεί σε μια κρίση πανικού. Η φιγούρα δεν φαίνεται ακριβώς ανθρώπινη, και αυτό δίνει την εντύπωση της αποξένωσης, πιθανώς επειδή αισθάνθηκε για πρώτη φορά συναισθήματα που ήταν ξένα για εκείνον.
Edgar Degas
Ακόμα ένας πίνακας που είναι ονομασμένος «Melancholy» και αντιπροσωπεύει τον ψυχικό και τον σωματικό πόνο του να πάσχεις είτε από ψυχικές ασθένειες, είτε από σωματικές, ανήκει στον καλλιτέχνη Edgar Degas. «Ο Edgar Degas υπέφερε από αμφοτερόπλευρη κεντρική απώλεια και φωτοφοβία» (Zenyal A et. al, 2007, p.24-55). Αυτό, με απλά λόγια σημαίνει πως η όρασή του ήταν ελαττωματική. Φοβόταν πως μπορεί να έχανε πλήρως την όρασή του. Ο ίδιος εμπιστεύθηκε σε έναν φίλο του πως: «Αυτή η αδυναμία της όρασης με έχει χτυπήσει σκληρά. Το δεξί μου μάτι έχει υποστεί μόνιμη βλάβη. Περιμένω να παραμείνω στις τάξεις των ασθενών μέχρι περάσω στις τάξεις των τυφλών» (Carcioglu, 2007). Η γυναίκα στην εικόνα έχει τα μάτια της κλειστά, δείχνοντας την αγωνία του καλλιτέχνη για την σωματική του υγεία (πιθανή τύφλωση). Επίσης, έχει ανοιχτό στόμα, εκφράζοντας έτσι τον πόνο της. Επιπλέον, γέρνει στην καρέκλα με τα χέρια της σταυρωμένα, σαν να προσπαθεί να απελευθερωθεί από τον πόνο. Αυτός ο πίνακας σωματοποιεί τον ψυχικό πόνο, από όπου και να προκύπτει.
Εν κατακλείδι , η έρευνα πάνω στις ψυχικές ασθένειες και τέχνη είναι πολύ σημαντική για την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Οι ψυχικές ασθένειες και τέχνη είναι ένας πολύ μεγάλος κλάδος στον κόσμο των εικαστικών τεχνών. Η τέχνη αποτελεί μια γέφυρα ανάμεσα στον πόνο του καλλιτέχνη και στην συλλογική κατανόηση. Επιπλέον, μέσω της τέχνης, εκφράζονται συναισθήματα που είναι δύσκολο να ειπωθούν με λόγια. Η τέχνη μας δείχνει πως η ανθρώπινη εμπειρία, ακόμα και στις πιο σκοτεινές τις πλευρές, μπορεί να μετατραπεί σε μια δημιουργία. Αυτό δεν σημαίνει πως οι δυσκολίες που έρχονται με τις ψυχικές ασθένειες θα πρέπει να ρομαντικοποιούνται, αλλά ότι υπάρχει τρόπος έκφρασης και κατανόησης, και οι περισσότεροι από εμάς έχουμε πρόσβαση σε αυτόν. Είτε αυτό είναι μια απλή, μικρή ζωγραφιά είτε ένας επιβλητικός πίνακας ή ένα γλυπτό. Χρησιμοποιώντας είτε υλικά από την φύση για την δημιουργία του έργου τέχνης είτε εμπορικά υλικά, όλα είναι αποδεκτά για να μπορέσει ο άνθρωπος να εκφράσει τον πόνο του με έναν ασφαλή και δημιουργικό τρόπο. Άλλωστε, κανείς δεν μπορεί να κρίνει κανέναν για τον τρόπο που εκφράζει τον πόνο του, εκτός κι αν φυσικά πληγώνει κάποιον άλλον. Η τέχνη υπάρχει για να καθησυχάζει τους ψυχικά φορτισμένους και να αναστατώσει τους βαθιά καθησυχασμένους.
Βιβλιογραφία
- World Health Organization (2017). Depression and other common mental disorders. Ganeva: World Health Organization
- Mustafa, C. & Normahani, P. (2020). Exploring depression through literature and art. Journal of the Royal Society of Medicine (JRSM). σελ. 136-139
- Karcioglu, Z. A. (2007). Did Edgar Degas Have an Inherited Retinal Degeneration? Ophthalmic Genetics. σελ. 51–55
