Γκαμπαρά: η μουσική ως αίσθημα κι ως ιδέα

“Η μουσική είναι ένα ωραίο ναρκωτικό, αν δεν τη πάρεις πολύ στα σοβαρά”, μας λέει ο Henry Miller. Αντίστροφα εμείς θα λέγαμε: αν η μουσική είναι κάτι παραπάνω από απλό ναρκωτικό, αν “τη πάρεις στα σοβαρά”, μάλλον μπορεί να καταλήγει κάτι καταστροφικό για σένα. Κι ο Γκαμπαρά, αυτός ο ρομαντικός μπαλζακικός ήρωας της ομώνυμης νουβέλας, δέχεται τις συνέπειες αυτής της “μουσικής σοβαρότητάς” του.

Ο Honore de Balzac (1799-1850), ένας απ’ τους πατέρες του ρεαλισμού στη λογοτεχνία, δημιουργός της Ανθρώπινης Κωμωδίας, είναι γνωστός για λογοτεχνήματα όπως η Ευγενία Γκραντέ ή ο Εξάδελφος Πονς, αλλά λιγότερο για άλλα που μοιάζουν περισσότερο με πραματείες και που η μυθοπλαστική ιδιότητά τους μοιάζει παραπάνω υποτυπώδης. Σε τέτοια έργα, ο μεγάλος συγγραφέας πραγματεύεται, με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο, βαθιά κοινωνικά και φιλοσοφικά ζητήματα, όπως το Απόλυτο ή η καλλιτεχνική δημιουργία. Ο Γκαμπαρά, ή Η ανθρώπινη φωνή ξεχωρίζει ανάμεσά τους, προσφέροντας -με το πρόσχημα μιας σύντομης, κι ίσως τετριμμένης, ερωτικής ιστορίας- έναν μοναδικό στοχασμό για την ουσία της μουσικής, της τέχνης και της δημιουργίας.

Στο κέντρο τοποθετείται ο ομώνυμος ήρωας, ένας φτωχός συνθέτης ξεκομμένος απ’ τον κόσμο και αφοσιωμένος στη τέχνη του, περιβαλλόμενος από τη πιστή και στωική του σύντροφο, Μαριάννα, και τον γοητευτικό Μιλανέζο κόμη Αντρέα Μαρκοζίνι. Ο κόμης συναντά τυχαία και ερωτεύεται τη Μαριάννα. Μαθαίνοντας για τον σύζυγό της, αλλά και την αφοσίωσή της σ’ αυτόν και το ανεκπλήρωτο όραμά του, αποφασίζει να τη διεκδικήσει υποβοηθώντας τον συνθέτη να πραγματώσει το Έργο του.

Το κείμενο του Balzac διανθίζεται από μουσικολογικές αναλύσεις και αισθητικούς προβληματισμούς, κυρίως μέσα από τρεις μακροσκελείς μονολόγους του Γκαμπαρά. Οι αναφορές στον Beethoven, τον Rossini, στις καινοτομίες που συντελούνταν εκείνη την εποχή στη συμφωνική και οπερατική μουσική, δίνουν ένα περιεκτικό καλλιτεχνικό πανόραμα της εποχής. Ταυτόχρονα, η υπεράνθρωπη όσο και αυτοκαταστροφική τάση του συνθέτη προς το Απόλυτο, η σκέψη περί τη φύση της μουσικής, την ουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας και το ρόλο του καλλιτέχνη, θίγονται με τέτοιο τρόπο ώστε κανένας αναγνώστης με αντίστοιχες ανησυχίες να μη μείνει αδιάφορος.

Advertisements

Μέσα από τον αθεράπευτα ρομαντικό καλλιτέχνη, που δεν διστάζει ακόμα και όλως νέα -και επιεικώς αλλόκοτα για τους “κοινούς θνητούς”- μέσα έκφρασης να εφεύρει, παρακολουθούμε την αγωνιώδη προσπάθεια περάσματος “από το αίσθημα στην ιδέα”, από την απλή επινόηση στο υψηλό καλλιτέχνημα. Ακόμα κι αν, σαν άλλος Δον Κιχώτης, ο Γκαμπαρά απλά παλεύει με τις χίμαιρες που πλάθει ο νους του και τίποτα περισσότερο, πρόκειται για τις ίδιες χίμαιρες που κίνησαν και κινούν τη Τέχνη εν μέσω των αιώνων, κάτι που καθιστά τη μικρή νουβέλα του Balzac διαχρονική, αλλά και must-read για κάθε φιλόμουσο αναγνώστη.