Ο ποιητικός εικοστός αιώνας

Κάθε αιώνας είναι αιώνας μεταβολών. Οι καλές κι οι κακές στιγμές του, που πολλές φορές εξαρτώνται απ’ το μάτι που τις κρίνει, μπορούν να εναλλάσσονται, να συγκρούονται, να υπερνικούν η μία την άλλη, κάνοντας δύσκολη τη συνολική αποτίμησή του. Ο εικοστός αιώνας έχει την ιδιαιτερότητα να ‘ναι σήμερα, την ίδια στιγμή, ακραία μακαρισμένος κι ακραία καταραμένος, σε τομείς ποικίλους. Λίγοι, όμως, θα βρεθούν να τον επικρίνουν για τη ποίηση του. Γιατί έχουμε μπροστά μας -ή, μάλλον, πίσω μας- έναν αιώνα κατεξοχήν ποιητικό.

Τα ελληνικά παραδείγματα μάς είναι λίγο-πολύ οικεία, μέσα από την εκπαίδευση, τη μουσική, τη κοινή γνώμη και γνώση. Η ξένη ποίηση του 20ου αιώνα*, πέρα από (περιορισμένες ως προς το σύνολο) μορφές και ρεύματα στενά συνδεδεμένα μ’ αντίστοιχα ελληνικά, παραμένει ένας μεγάλος άγνωστος. Την ευκαιρία στον Έλληνα αναγνώστη να την καταστήσει οικεία και -γιατί όχι;- αγαπημένη, την δίνει η ανθολογία της Μαρίας Λαϊνά. Η βραβευμένη ποιήτρια κατήρτισε ένα μοναδικό πανόραμα της ποιητικής δημιουργίας του περασμένου αιώνα, συγκεντρώνοντας στιχουργήματα 116 ποιητών από πολυποίκιλες χώρες, ηπείρους, χρονολογίες, ρεύματα, ιδεολογίες, κοσμοθεωρίες, κλπ. Εκείνος που ξεφυλλίζει τον τόμο των 500 περίπου σελίδων, πόσο μάλλον εκείνος που τον διαβάζει, βρίσκει όλους τους μεγάλους ποιητικούς σταθμούς του Κανόνα, αλλά και τους τιτάνες που δεσπόζουν απ’ το περιθώριό της τότε λογοτεχνίας. Τους γνωρίζει μέσα από χαρακτηριστικά δείγματα της γραφής τους, συμπληρωμένα από στοιχειώδη βιογραφικά σημειώματα στο τέλος του βιβλίου.

Η ιδιαιτερότητα της παρούσας ανθολόγησης, που τη εξαίρει απ’ τις περισσότερες που κυκλοφορούν, είναι η μετάφραση. Μεταφραστές των ξένων ποιητών είναι Έλληνες ποιητές, αξιόλογοι και αγαπητοί σε κάθε λάτρη της ποιητικής φόρμας. Απορρίπτει η ανθολόγος -ποιήτρια η ίδια- το αξίωμα ότι “ποίηση είναι ό,τι χάνεται στη μετάφραση” (πρωτοειπωμένο απ’ τον Robert Frost), υπερασπιζόμενη τη ποιητική μετάφραση που στη γλώσσα υποδοχής δημιουργεί ένα καινούριο ποίημα πλάι -κι όχι επικαλύπτον ή ανταγωνιζόμενο- το πρωτότυπο. Και πράγματι, οι μεταφραστές (απ’ τον Σεφέρη, τον Ρίτσο και τον Ελύτη ως τον Χιόνη, την Αγγελάκη-Ρουκ και τον Μάρκαρη) καταφέρνουν όχι απλά να μεταφέρουν έργα των -πιο αγαπημένων τους- ομοτέχνων τους στη γλώσσα μας, αλλά να ξαναπλάσουν τον κάθε στίχο και ν’ ανανεώσουν δημιουργικά το πνεύμα των πρωτοτύπων. Εξάλλου, μέσα απ’ την “αντιπαράθεση” του μεταφραστή και του μεταφράσματος με το πρωτότυπο και τον ποιητή του, μπορούμε ν’ ανακαλύψουμε και ν’ αποτιμήσουμε και την επιρροή του δεύτερου στην πρωτότυπη δημιουργία του πρώτου.

Η Λαϊνά, μ’ αυτή την εργασία της, μάς θυμίζει την τεράστια σημασία της γλώσσας στη δημιουργία κι ύστερα την αξιολόγηση της ποίησης -πρωτοτύπου και μεταφράσματος. Ο εικοστός αιώνας υπήρξε σίγουρα, από κάθε άποψη, μια “ενδιαφέρουσα” εποχή (όπως θα ‘λεγε η γνωστή κινέζικη κατάρα), κι η τέχνη του δεν ξέφυγε απ’ αυτό: στο τέλος υπερέβη τις έξεις των ημερών της, ώστε φτάνει σ’ εμάς με τη διαχρονικότητα κάθε αυθεντικά υψηλής δημιουργίας.

Advertisements

* Η ανθολογία της Μαρίας Λαϊνά Ξένη ποίηση του 20ου αιώνα. Επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις κυκλοφορείται από τις εκδόσεις Ρώμη.