Όταν θέλεις κάτι πολύ, το σύμπαν κάνει σαν να μην υπάρχεις, όπως πάντα. Το κίνημα στο οποίο ο Coelho δεσπόζει, μαζί με άλλους, λίγο-πολύ σαν βιβλικός πατριάρχης, το ίδιο που σήμερα γεμίζει την αγορά με εγχειρίδια ευτυχίας, ερωτικής ή οικονομικής επιτυχίας, κλπ., δεν θα το παραδεχτεί ποτέ -ούτε οι “πιστοί” του στον εαυτό τους. Το σύμπαν πάντα πρέπει να τούς “χρωστάει” κάθε καλό. Όμως οι κάτοικοι τού Μπέργκαμο ήταν σίγουροι: “Θεός υπάρχει, ναι, αλλά μάς έχει αρνηθεί -γι’ αυτό τον αρνούμαστε κι εμείς.”
Υποσχεθήκαμε να μιλήσουμε για ένα βιβλίο αδελφικό του Κακού Δημιουργού του Cioran. Η Πανούκλα στο Μπέργκαμο* (1881) είναι ένα σύντομο αλλά πολύ πυκνό σε πλοκή και ιδέες διήγημα, ένα διαμαντάκι -άξιο δείγμα της τέχνης του Jacobsen. Πατέρας της σύγχρονης δανέζικης λογοτεχνίας, μέγας νατουραλιστής, αφηγείται μια ιστορία σκανδαλώδη για τα ήθη της εποχής του και κάθε εποχής: οι κάτοικοι μιας μεσαιωνικής πόλης, μαστιζόμενη απ’ τη πανούκλα, καταλαβαίνουν πως οι Ουρανοί που ολημερίς παρακαλούν δεν θα τους ελεήσουν -και τους απαρνούνται. Έτσι εξεγείρονται κατά της χριστιανικής μυθολογίας και την ανατρέπουν. Στρέφονται ακόμη και στον διάβολο για να τους βοηθήσει. Κι ενώ ο αντίθεος ανταρτοπόλεμός τους ολοένα φουντώνει, η άφιξη μιας αλλόκοτης πομπής προκαλεί μια κορύφωση εντελώς απροσδόκητη.
Καμιάς μυθοπλασίας η φαντασία δεν υπερβαίνει εκείνη της Ιστορίας. Αφηγήσεις σαν του βιβλίου έχουν υπάρξει ιστορικά, με παραδείγματα ακόμη και στον ελλαδικό χώρο. Όταν η απελπισία εκδηλώνεται με τρόπο δραστικό κι όχι παθητικό, όταν κανείς δεν έχει να χάσει παρά μόνο το σαρκίο του, ο κόσμος των ανθρώπων -νόμοι και νόρμες- καταρρέουν μπροστά στο παράλογο της ύπαρξης. Στον Jacobsen (όπως και στον Cioran), στο πρόσωπο του κακού Δημιουργού μας συγκεντρώνονται τόσο η καταδίκη μας σε εξορία κι εγκατάλειψη σ’ έναν ανοίκειο κόσμο, όσο κι η αδυναμία μας να αποδεχτούμε τη κατάστασή μας, θρεμμένη από τις πολύ συνειδητές αυταπάτες μας. Μα ακόμα κι όταν επιτέλους σπάζουμε τα δεσμά της μοιρολατρίας, όταν επαναστατούμε κατά των αρχών της ίδιας της ύπαρξης και τις γκρεμίζουμε, η ίδια αυτή έμφυτη αδυναμία μας συνεχίζει να μας στοιχειώνει, να επιστρέφει και να μας καθορίζει.
Ο Schopenhauer κάπου γράφει ότι μισεί την αισιοδοξία γιατί πείθει τον άνθρωπο πως δεν υπάρχει Κακό για να πολεμήσει. Στη Πανούκλα στο Μπέργκαμο –με την αιμάτινη γραφή του Jacobsen, την αντάξια φερμένη στη γλώσσα μας απ’ τον Ήρκο Αποστολίδη- το Κακό πολεμιέται στην όψη του ίδιου του Θεού ως κακού Δημιουργού. Το παράδειγμα του Ιώβ αντιστρέφεται. Αυτή η εξέγερση στο παράλογο (που δίδαξε κι ο Καμύ), το γκρέμισμα των τοτέμ, η υπαρξιακή αναρχία, συνιστούν εν πολλοίς την “απαισιοδοξία” που συνήθως δαιμονοποιείται ως αντι-ζωή. Αλλά στην ουσία της δεν είναι ποτέ παραίτηση. Είναι η ολική αντίσταση σε καθετί οικείο, μέτριο, παθητικό -όπως την εννόησε κι ο Μιχάλης Κατσαρός στο γνωστό του ποίημα.
*Τα πεζογραφήματα του Jens-Peter Jacobsen Πανούκλα στο Μπέργκαμο και Εδώ θάπρεπε νάταν ρόδα κυκλοφορούνται στα ελληνικά σ’ έναν τόμο, από τις εκδόσεις Ροές, σε μετάφραση και σχόλια Ήρκου Ρ. Αποστολίδη.
